Kasteel Hackfort is sinds het stinzenplantenproject van Trudi Woerdeman (zie weblog 7 maart 2011) een geliefd uitje voor liefhebbers van bostuinen en voorjaarsbloemen. Vorig weekend was ik er weer en toen viel me iets heel anders op, namelijk een merkwaardig opgesnoeid hulstprieel (noem ik het maar).
Het is ten zuiden van het kasteel gesitueerd (waar bezoekers geen toegang hebben), vlakbij de ingang van de zuid-westelijke toren. Het valt niet moeilijk te raden wat de functie van dit bosje is, het vormt een schaduwrijk plekje voor de bewoners in de middag- en avondzon. Jammer genoeg heb ik in het Regionaal Archief Zutphen en in het Gelders Archief geen oude afbeeldingen kunnen vinden. Ik schat dat dit hulstprieel uit de eerste helft van de 20ste eeuw dateert; het kan natuurlijk ook een vervanger zijn van een eerder prieel uit de negentiende eeuw.
Hulstprieel bij kasteel Hackfort. Foto: Carla Oldenburger, 2011
Ik heb natuurlijk verder gezocht op internet, om te kijken of ik plaatjes van een dergelijk tuinfenomeen kon vinden. Ik vind een prieel van eik op Trompenburg in Rotterdam (van Quercus robur pendula), die de opvolger is van een oorspronkelijke treures op die plaats en volgens de tekst al in ca. 1820 was geplant (zie hier). Het gaat hier om één boom (niet om een groepje zoals bij Hackfort), die door een lattenwerk geleid is in de vorm van een prieel. Bekend, maar wat me weer verbaasde was dat zo’n prieel al zo vroeg voorkwam.
Eikenprieel Trompenburg Rotterdam. Oorspronkelijk uit 1820. Foto: Bert Boom, 2005
Als je eenmaal gebiologeerd bent door iets dat je is opgevallen, blijf je overal kijken en kom je het ook overal tegen. Kennen jullie dat? Gisteren kwam ik dus binnen een week weer zo’n groepje hulstbomen tegen, en wel op de Algemene Begraafplaats in Coevorden. Er waren zelfs meer van deze groepjes hulst. Eerst dacht ik, weer zo’n hulstprieel tegen de zon, maar de plaats aan de rand van de begraafplaats, en bovendien onder een grote beuk, klopte niet met deze veronderstelling. Hoe dan ook, de hulstgroep bij kasteel Hackfort lijkt me iets bijzonders, dat ik in deze vorm nooit ben tegengekomen. Wie wel voorbeelden weet, mag het zeggen. CO.
Hulstgroep op Begraafplaats Coevorden. Foto: Carla Oldenburger, 2011
Carla, om een beter beeld van de plek van dat hulstprieel t.o.v. het huis te krijgen had ik even wat foto’s van Hackfort gezocht (zie eerste foto, uit 2007).
Daarmee kon ik een veelheid aan oude ansichten overslaan of juist gebruiken. Een ansicht uit ca. 1930 laat het huis en de plek van het huidige hulstprieel zien (zie tweede afbeelding). Daaruit lijkt er een laaggehouden, (vorm)gesnoeide beplanting te staan, rond van vorm of een cirkel(beplanting). Mogelijk hulst?
Mogelijk is het huidige ‘hulstprieel’ het doorgeschoten en opgesnoeide restant van de toenmalige beplanting? De spreiding van de bomen (als op jouw eerste foto) lijkt mij goed te passen bij dit scenario.
De datering eerste helft van de 20ste eeuw zou dan passen. De duiding prieel niet.
Ja ik ben het eens en stem ook voor een doorgeschoten, later opgesnoeide beplanting van datgene wat we op die oude foto op precies dezelfde plek zien. Maar de volgende vraag is dan nu, wat stelde dat voor in vroeger dagen, toen was het dus geen prieel tegen de zon, daar is het veel te laag voor. Geen idee. Maar bijzonder blijft het. CO.
Wat leuk zo’n bericht op het weblog over een terrein wat ik sinds een jaar voor Natuurmonumenten mag beheren. Dat ik daar zelf niet op ben gekomen om zo iets te plaatsen.
Ik heb mij vanaf het begin afgevraagd wat die “rare” boompjes er deden. De overleveringen horende dat het voor de dames is geweest omdat die in vroegere tijden vooral bleek en dus niet bruin wilden worden in de zon kon ik persoonlijk niet plaatsen. Het zijn geen 17de eeuwse hulst struiken en kon mij zo’n berceau-achtige iets ook niet voorstellen op een simpel boeren landgoed in de Achterhoek. Met een hovenier er ook wel eens over gesproken en die kwam met het idee van een klein doolhof/labyrint. Zelf heb ik meer gedacht in de richting van dat de laatste bewoners nog al schuwe mensen waren en het kasteel hebben willen verstoppen voor de omgeving (er zijn toentertijd ook groepen coniferen geplant) en er een latere bewoner is geweest die de hulsten heeft getopt om zonlicht in de woning te krijgen.
Wie andere voorbeelden heeft, ik hoor ze graag en Carla als je eens op een werkdag op Hackfort bent wil ik graag eens met je rond dwalen.
Jan, ik ben heel blij met deze foto als je er nog meer weet wil jij mij dan de link even doorgeven. Ik ben nog op zoek naar hoe de inrichting rondom het kasteel aan het eind van de 19de eeuw is geweest.
Maarten,
Je vraag was aan Jan en sorry Jan als ik het gras voor je voeten wegmaai.
Maarten, ik ken Hackfort erg goed via Ronald Teunissen jou welbekend denk ik. Als je op zoek bent naar oude foto’s kijk eens op de site van Gelderland in Beeld en ook http://www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl heeft een groot aantal foto’s en misschien al wel bekend maar op http://www.watwaswaar.nl vind je oud kaartmateriaal van Hackfort en omgeving.
Trouwens ik denk dat het misschien een haag is geweest die mogelijk als achtergrond voor een beeld heeft gediend of waar een bankje in heeft gestaan.
Ik heb de ansicht inderdaad van Gelderland in Beeld (en rustig blijven ‘maaien’ Karin, des te meer reageren des te leuker).
Naar mijn idee is het geen haag voor een beeld of bank. Op mij komt het over als een ronde band of compleet ingevulde cirkel. En met de buitenzijde naar boven toe min of meer vloeiend rondgesnoeid.
Denk aan zo’n bakblik op z’n kop, om een tulband (cake) te bakken. En dan of de vorm met een gat in het midden, of de vorm die compleet gevuld is. Zie bv hier (geintje).
Jan bedankt (en karin ook) maar welke van de tulband zal ik proberen te knippen, de keuze is reuze.
Misschien is het een vergeten stroming in de tuinkunst zoiets als de mozaieken?? Kan ik die mooi op Hackfort maken als tegenhanger van het werk van Richard op De Viersprong.
Die rare toeters op de foto met de hulstbolletjes erop daar worden we niet vrolijk van. Als we dat hoefijzer van Hackfort eens gewoon gaan herstellen. Ik moet zeker een keer op bezoek bij “buurman” Maarten. Maarten ik stel voor een middagje aan de slag te gaan en dan samen uit het raam te gaan kijken wat het geweest kan zijn, eventueel met een koud biertje erbij. Dan plannen we gelijk de plek voor nieuwe bloemperken op Hackfort! Zaterdag 21 mei planten we met een grote groep vrijwilligers weer nieuwe mozaïekperken op De Viersprong en ik weet dat er op Hackfort genoeg gemotiveerde vrijwilligers rondlopen. Een klein beetje competitie tussen de tuinbazen is een goed historisch gebruik, Kees BvB pleit al een lange tijd voor het laten herleven van oude gebruiken bij het Gilde van Tuinbazen. Aan de slag!
Die ‘rare toeters’ zijn het resultaat van snoeiwerk door de huidige tuinbaas. De afgelopen decennia is dit prieel steeds gesnoeid in de vorm van een gesloten canopy. Ik heb een plattegrond (een vrijwel perfecte ellips met vulling) van de hulstboompjes gemaakt. Die wordt zeer binnenkort op dit weblog gepubliceerd.
Watch this space.
Reinoud Norde, bewoner van kasteel Hackfort.
Er staan nu 26 hulstbomen + twee afgezaagde stompen. Daarnaast zijn er nog een paar ‘gaten’, maar daar kan ik geen restanten vinden.
De buitenomtrek is een vrijwel zuivere ellips. Hier staan 16 bomen. Daarbinnen nog eens twaalf, veelal op regelmatige afstanden. Ik heb een plattegrond op schaal gemaakt.
De hulstbomen zijn ontegenzeggelijk geknot, allemaal op 2.40 meter hoogte (zoals ze er nu bij staan). Daarboven zit een wirwar van dunne zijtakken, die met elkaar een dichte kroon vormen. Gezien de onderlinge afstand is een gesloten canopy (dak van boomkronen) mogelijk. Bejaarde buurtbewoners geven aan, dat dit de laatste 50 jaar inderdaad het geval is geweest. Daar zal ik nog nader onderzoek naar doen. Tinus Smallegoor is 91 jaar, woont nog steeds in de buurt en heeft een haarscherp geheugen.
Aan de rand van deze beplanting is een verhard ‘zitje’ (beekzijde, 2×1.5 m).
Een en ander suggereert toch sterk een functie als schaduwprieel voor de laatste generatie Van Westerholt.
De ontstaansgeschiedenis is natuurlijk een ander verhaal. Doorgeschoten beplanting? Dan is daar toch wel een strakke structuur uit voortgekomen. Doolhof? Zou kunnen. Bescherming tegen blikken uit de boze buitenwereld? Niet waarschijnlijk in deze vorm. En wie stond daar 50 jaar geleden dan te kijken? Wordt vervolgd. Reinoud.
Een doolhof is misschien een groot woord. Het hele “hulstgebeuren” is dus 16 m bij 10 m, dat is vrij klein voor een doolhof. Wat mij wel opvalt, maar kan toeval zo ontstaan zijn, je kan aan de zuidzijde (links bovenin bij de opening en de 3 hulstboompjes eronder)naar binnen en loopt dan in een spiraal naar het midden toe. Ik heb dat uitgetekend en er loopt inderdaad een mooie gelijkmatige spiraal. Als je er dan uit kwam kon je uitrusten op het zitje. Ik denk dat het zitje dus vlakbij deze ingang zou moeten zijn (volgens mij inderdaad de beekzijde) maar dat zou Reinoud even moeten bevestigen.
16 bij 10 meter is misschien weer erg veel om als decoratieve dichte tulband door het leven te gaan.
Karin, spot on. Het zitje bevindt zich inderdaad aan de beek(zuid)zijde, half in de opening van de buitenste omtrek, links boven in mijn plattegrond.
Het begint er op te lijken. Dank voor het inzicht. Reinoud.
Wat grappig waar dit weblog al toe leidt van een veronderstelt prieel naar tulband, hoefijzer en “klein”doolhof met zitje. Vraag ik mij alleen af hoe krijg je zulke oude hulsten weer tot onderaan met takken bezet??
Kun je deze net als Taxus helemaal kaal maken en lopen ze dan vanzelf weer uit?? Op de ansicht zijn ze bijna tot op de grond begroeid dat maakt het dan weer aantrekkelijk. Wie het weet mag het zeggen.
Richard, ik wacht je bezoek af en er staat een heerlijk koud wit biertje voor je klaar, kunnen we eens over die “rare toeters” een boompje opzetten.
Kunnen we de concurrentie eens aangaan!!!
Maarten, zoals het hoort natuurlijk pak je de essentie uit mijn opmerking, laat ze weer van onder uitlopen. Dat start met het oneerbiedig snoeien van de “toeter”.
Door de hulst in de kop te blijven knippen wordt deze niet geprikkeld om stamschot te maken.
Hulst is wel taai dus we kunnen er eens naar kijken of we de trucendoos kunnen opmaken om de adventiefknoppen op de stam in beweging te krijgen.
Zo lang we rond de langste dag blijven kunnen we eens kijken of we een exemplaar kunnen prikkelen om verder uit te lopen.
Ik ben met het koude witte biertje wel geprikkeld om langs te komen.
Geachte heren, zouden jullie niet eerst eens in het bos willen kijken of er niet een ander hulstboompje is om deze proef te doen? Dat lijkt me toch safer. We weten nu dankzij de prentbriefkaart dat deze hulstbomen vroeger een ander doel dienden dan ze nu doen, maar ook nu is het heel bijzonder en zou niemand het op zijn geweten willen hebben dit hulstprieel te verminken. Natuurlijk is dat niet jullie opzet, maar toch. Mocht een dergelijke oude hulst op een andere plaats, na afzetten, wel weer van onder willen uitlopen, dan kunnen we nadenken over een volgende stap. Het is wel duidelijk geworden uit al deze reacties dat ons vak een multidisciplinaire aanpak nodig heeft, en daarvoor hebben we naast alle andere Casade-activiteiten deze weblog nodig. CO
Ik ga vrijdag het “hulstgebeuren” van dichtbij bekijken maar als ik de foto’s van Carla zo zie denk ik niet dat ze onderaan nog weer willen uitlopen. Ik heb behoorlijk wat ervaring hiermee dus ik zal ze eens goed bestuderen.
Even voor mijzelf schrijvend, ik heb in mijn leven al heel wat hulstboompjes en andere boompjes met succes aan de praat gekregen. Dat is afhankelijk van veel factoren. Hoe luchtig en ondoordacht het hiervoor gestelde ook overkomt, zo ga ik niet met mijn vak om en ik weet zeker dat Maarten op dezelfde lijn zit.
Ik heb in de afgelopen jaren heel veel landgoederen in bodemstructuur compleet vernield zien worden onder de vlag van gedegen historisch onderzoek en grootse plannen, dat is verminken met een hoofdletter. In mijn reactie naar Maarten schrijf ik dat we gaan kijken…. en pas dan komt er na overleg een mogelijke actie van de tuinbaas, met goedkeuring van de eigenaar. Want kijk eens terug naar de plaatjes, de vertakking van onderaf gesloten laat het element toch herleven. De groene monumenten hebben een nare eigenschap, ze zijn aan groei onderhevig, maar als tuinbaas hoor je hiermee te spelen. Dat is namelijk je vak, zo ging het vroeger en zo gaat het nu nog steeds.
OK, nu heeft iedereen zijn zegje wel gedaan over ‘hoe bijzonder het hulstprieel is en hoe de hulstboompjes gegroeid, gesnoeid en geknot zijn’. Dit was deel I, over ‘wel of niet terug-restaureren en is dat überhaupt wel mogelijk’.
MAAR (deel 2) stel je voor dat de deskundige hoveniers constateren (na degelijk onderzoek) dat terugsnoeien en uitlopen mogelijk is, willen we dat dan wel? Heeft de tijd en de beheers-ondeskundigheid (want zo moeten we het opsnoeien dan eigenlijk wel noemen) ons niet een prachtig nieuw product opgeleverd, een natuurlijk dak tegen de zon en een natuurlijk scherm tegen pottenkijkers; want vergeet niet dat dit plekje voor de bewoners hun privé-tuin betekent, afgeschermd ook voor leden van Natuurmonumenten? Als Ver. Natuurmonumenten mij advies zou vragen, zou ik dit hulstprieel laten zoals het nu is (misschien wat optimaliseren) en een andere plek aanwijzen op Hackfort om opnieuw te beginnen (zoals in ca. 1920) met een laag ellipsvormig hulstbosje op basis van de inmeting die Reinoud heeft gemaakt en de prentbriefkaart uit ca. 1930. Educatief ook een aardig project. Deze afweging is natuurlijk allereerst gewenst. CO.
Over naar deel 2; ik persoonlijk vind niet dat je zomaar iets uit de oorspronkelijke aanleg op een andere plek moet neerzetten. Ooit zat er een filosofie achter waarom dat daar is geplaatst. Ik denk wel dat er in de loop van de tijd veel van de oorspronkelijke romantische tuinaanleg is verdwenen zodat er genoeg mogelijkheden overblijven om een nieuwe privé plekje te creëren. Wat het hulstprieel betreft; of het loopt uit en je snoeit het in de oorpronkelijke vorm, je laat het zoals het is of je ruimt dit op en plant nieuwe hulst. Voor mij alle 3 goede opties en dan heeft de eigenaar (en de bewoners)het laatste woord.
Mooi om te zien hoe ieder vanuit zijn of haar expertise omgaat met het groene erfgoed. Voorop staat dat we het allen een warm hart toedragen. Ik ben van mening dat discussie’s, zoals hier in mini formaat op de weblog gevoerd worden, een enorme bijdrage zal leveren aan het wederzijds begrip tussen alle partijen; historisch, eigenaren, uitvoerenden, ontwerpers enz. We kijken allen naar hetzelfde object met een andere bril en dat is prima.
Ik kwam deze van Zuylestein (1894, Leersum) tegen. Deed me gelijk aan deze weblog denken…
Foto groot.
Dat lijkt er zeker op Jan alleen lijkt deze mij wat kleiner in doorsnede.