Kaartuitsnede Stadsbosch Assen (1877) met Oude Zevenster en Nieuwe Zevenster (Bron: Drents Archief)
Vorige week hadden Deyke v D. en ik het over de Zeverster als type sterrenbos. Deze benaming en de bijbehorene omschrijving komen uit de Handleiding voor het beheer van historische dreven en wegbeplantingen (2017) van het Vlaanderense agentschap Onroerend Erfgoed (zie PDF).
Betreffende zin luidt: Het aantal dreven in een sterrenbos was variabel. Een veel voorkomend type was de ‘zevenster’. Een ‘zevenster’ bestond uit twee ganzenvoeten, die elkaars spiegelbeeld waren, met een centrale dreef in het midden. Vandaar dat er slechts zeven dreven geteld werden (3+3+1=7), hoewel de ‘zevenster’ eigenlijk achtstralig was. Het op het eerste gezicht door elkaar gebruiken van ganzenvoet en sterrenbos gaf verwarring. Tot een tekening van het Vlaanderense voorbeeld van de Zevenster van kasteel Scheldevelde werd gevonden. Inderdaad een doorgaande dreef (oranje) met aan weerszijden een ganzenvoet (geel). Bekijk je de lanen geïsoleerd van zijn omgeving dan zou je het een sterrenbos met acht lanen noemen.
Dat onderscheid Zevenster en sterrenbos met acht lanen was ons onbekend. Kennen we Nederlandse voorbeelden met die naam was vervolgens de vraag. Na wat zoeken vond ik het Asserbos, een aanleg uit ca. 1780. Een kaart met het Stadsbosch uit 1877 laat zelfs twee locaties zien: de Oude Zevenster en de Nieuwe Zevenster. De eerste wordt doorsneden door de west-oost lopende Hoofdlaan, de tweede door de noord-zuid lopende Rode Heklaan. Deze lanen staan dwars op elkaar en snijden elkaar op het Rondeel. De Hoofdlaan onderscheid zich duidelijk als doorgaande laan tot buiten het Asserbos. De laan was gericht op de Abdijkerk, liep door tot aan/in Assen en was breder dan de andere lanen. En er is ook een kaart waarop de Hoofdlaan loofbomen als laanbomen kent terwijl de andere lanen naaldhout als laanbomen hebben.
De Zevensprong van Den Treek (1908, Leusden), een sterrenbos met acht lanen
Na nog wat verder zoeken kwam ik de Zevensprong van Den Treek (Leusden) tegen. Een sterrenbos met acht lanen dat Zevensprong heet. Voor het eerst op de top kaart van 1908, met een koepel in het centrum, maar geen doorgaande naar buiten lopende rechte laan. Zou het hier zo zijn dat wanneer je in een laan aan de rand van het centrum staat en je zeven andere lanen ziet, je een Zevensprong ervaart? (En ja er zijn ook Zevensprongen zijnde sterrenbossen met zeven lanen).
Jan Holwerda
De Zeven Alleetjes op Vilsteren nog interessant?
Leuk Wim. Da’s inderdaad een vorm waar ik, voor de uitleg uit Vlaanderen, het woord zevensprong aan zou koppelen. Vanuit 1 punt 7 uiteen lopende stralen. Voor de meelezers: op de KMP midden onder dat centrale punt, met stippellijntjes de lanen. Eén van de lanen loopt op het huis aan, midden boven op de KMP. En een doorgaande weg doorsnijdt 3 van de stralen.
De laan links van het midden loopt op het huis aan.
Ik dacht ook gelijk aan de Zeven Alleetjes op Vilsteren maar ook het sterrenbos van Ampsen.
Ja die van Ampsen is geweldig Karin. Met een kaart in de hand kwam ik ooit in een hele andere hoek terecht dan ik had verwacht, een dwaalbos is het. Maar niet een in de categorie van het woord zevenster of -sprong terwijl sprake is van acht lanen.
Wel heel fraai!! Met die ganzenvoeten vanuit de hoeken en het midden van de zijden en het centralepunt waar acht lanen samenkomen. Hieronder dat bos op AHN.
Deyke vD wees nog even op het Grand bois de haute futaie percé en etoille double uit La Théorie et la Pratique du Jardinage van Antoine Joseph Dézallier (1709 en latere versies)
Uitsnede ‘werkkaart’ Ter Horst (ca. 1670 Voorschoten)
Hein stuurde een uitsnede van een ontwerp voor Ter Horst (Wassenaar) die hij de ‘werkkaart uit ca. 1670’ noemt. Te lezen als een Zevensprong. Centraal verticaal een doorgaande laan, met links en rechts een ganzenvoet. Nu is het wel zo dat de middelste teen van beide ganzenvoeten niet tot stand is gekomen. Dus enkel in ontwerp een Zevensprong.
Zie ook ons Bulletin 2021: Hein Krantz, Interpretatie van drie historische kaarten van Ter Horst onder Voorschoten, Cascade bulletin voor tuinhistorie 30 (2021) p. 9-20