Links uitsnede kaart Prinsentuin (1820), A. Hansum (Bron: Historisch Centrum Leeuwarden)
Rechts uitsnede ontwerp Prinsentuin (1820), L.P. Roodbaard (Bron: Historisch Centrum Leeuwarden)

Het onderkennen van ’tijdlagen’ bij tuinhistorisch onderzoek is geen nieuws. Zaken boven, in en misschien net onder maaiveld schieten ongetwijfeld direct door het hoofd. Maar één die misschien net iets verder van logisch ligt zijn ’tijdlagen’ onder water.
Menig geometrische vijver en gracht is bij verlandschappelijking vergraven. Waar grachten bescherming boden en vijvers door vis een aandeel in voedselvoorziening hadden kenden de wateren een zekere diepte (onder dik ijs moet vis nog kunnen leven). Bij de landschappelijke vijver ging het veel meer om het wateroppervlak dan om de waterdiepte. En door opname van oude diepere delen behield je de ‘visfunctie’ toch wel.
Waar we de kreet ‘zand er over’ kennen, geldt hier ‘water er over’. Gelijkmatige bodemafwerking is niet nodig. Kost alleen maar zweet, tijd en geld. Bij het peilen van de diepte, bijvoorbeeld bij het bepalen van hoeveelheid bagger, kom je dat verschil in diepte wel tegen. Ineens schiet de peilstok naar beneden. Bekijk je vervolgens oude kaarten en/of ontwerpen dan zie de logica. Diepere geometrische structuren duiken op binnen omringende ondiepe delen met licht slingerende landschappelijke oevers.
Als zo’n vijver wordt drooggelegd komt dit onderscheid bloot te liggen. Oude foto’s van de Prinsentuin Leeuwarden laten dit fraai zien. Een kaart en ontwerp tonen de vijver voor en na omvorming en op de foto’s is de oude structuur in de vorm van de diepere kruisvormige vijver te herkennen.
Jan Holwerda

De drooggelegde vijver (1903) met het diepe middendeel met de contouren van de oude geometrische vijver en rondom het ondiepere deel tot de beschoeiing van de landschappelijke vijver (Bron: Historisch Centrum Leeuwarden)