Springerbrug van Clingendael en onthulling van de toelichtende tekst, met wethouder
Sander Dekker en Cascade-donateur Joost Gieskes. Foto: Simone Gieskes

Vanaf circa het jaar 2000 heeft de opsteller van deze weblog bij voortduring en vasthoudend de gemeente Den Haag gewezen op het belang van het aanbrengen van een reconstructie van het bekende ontwerp uit 1887 door L.A. Springer (1855-1940) van een brug met pergola in landgoed Clingendael. In woord en geschrift, onder andere twee brieven aan de burgemeester van Den Haag. Ook de Nederlandse Tuinenstichting heeft het college van B en W per brief gewezen op het belang van deze brug.

Aan deze wens werd in 2011 gehoor gegeven; op 20 december 2011 werd een replica van de Springerbrug officieel geopend door wethouder Sander Dekker tezamen met de indiener van deze weblog. ’Wegens zijn aanhoudendheid’ viel hem deze eer te beurt. Op de dag zelve arriveerde een fraaie koperen plaat die nog moet worden gemonteerd. Op de plaat staat een beknopte tekst over zowel de brug als de onlangs gerestaureerde terrastrap – eveneens een ontwerp van Springer – en de Hollandse tuin.

Springerbrug Cingendael (2011)  Foto: Joost Gieskes

Hoofdaannemer is de firma Woudenberg. De brug werd vervaardigd door Houtdraaierij Doornekamp te Bodegraven. De onderbouw bestaat uit Azobe, de bovenbouw is Bilinga-hout, beide met FSC-keur. Restaurator Pieter Brinkman, eveneens donateur van Cascade, heeft een belangrijke bijdrage geleverd bij het opstellen van de specificaties. Arinda van der Does verrichtte hierbij nuttig voorbereidend werk. Daarbij ontdekte zij (HGA, foto 1915) dat ondanks de algemeen aanvaarde aanname dat deze brug nimmer zou zijn gebouwd dit wel degelijk het geval was; een saillant detail.
De gemeente zal volgens idee Springer wilde wingerd aanbrengen als bedekking van de pergola.

Een stukje tuinkunst is met dit ensemble van terrastrap, Hollandse tuin, Springerbrug en Huys Clingendael voltooid.
Joost S.H. Gieskes

Tuinbrug St. Annalands Clingendaal, L.A. Springer (ca. 1882)
Bron: Bibliotheek Wageningen UR, Speciale Collecties

Al eerder berichtte Jan Holwerda ons over Kasteel Assumburg en de restauratie / reconstructie van de formele tuinaanleg achter dit kasteel. Jan ontmoette Nico Brantjes in Wageningen / Speciale Collecties en het bleek dat deze bevlogen voormalig hoofd van de afdeling Groenvoorziening van de gemeente Heemskerk, de ontwerper was van de reconstructieplannen.

Nico Brantjes. Ontwerp voor tuin De Assumburg te Heemskerk.
Noordpijl op het voorplein, onder de oranjerie. Rood is de rozentuin; daaronder de moestuin.

Kadasterkaart 1811-1830

De prenten uit het boek Zegenpralent Kennemerland (1731) zijn als bron gebruikt voor de lay-out van de centrale tuin. Daarnaast is enig ondergronds onderzoek verricht (in verband met sanering van vervuilde grond) en heeft men archeologische resten gevonden in de grachten en onder het bassin.
Kasteel Assumburg werd in 1694 gekocht door Jean Deutz (1655-1719), die samen met zijn gelijknamige zoon het kasteel en de tuinen liet ‘moderniseren’. Deutz was regent in Amsterdam, rentenier en koopman, die schepen op Indië had varen. Wie weet werden er dus ook tropische planten op Assumburg gekweekt. Een oranjerie met twee schoorstenen om de ruimte voor tropische planten te verwarmen, is in ieder geval op het voorplein aanwezig.
De oudste kaart (voor zover ik tot nu toe heb gevonden) waarop de aanleg duidelijk is aangetekend, is de eerste kadasterkaart uit omstreeks 1830.
Tot 1867 bleef Assumburg in eigendom van de familie Deutz en nazaten. Daarna bleef het slot onbewoond en raakte het steeds meer verwaarloosd, ook de tuin. In 1911 werd de Staat der Nederlanden eigenaar en in 1933 werd het kasteel in gebruik genomen als Jeugdherberg. In 1924 was de aanleg nog heel duidelijk op de Top. Kaart van Nederland herkenbaar; na de Tweede Wereldoorlog ziet men ook op de kaartbeelden de tuin steeds meer verdwijnen.
Over de keuze van het plantensortiment is contact geweest met de tuinbaas van Paleis Het Loo. Het sortiment is afgesteld op minimaal beheer, maar wel historisch verantwoord. In de parterres is geen Buxus geplant maar Ilex crenata.
Natuurlijk het moet allemaal nog groeien en zijn uiteindelijke vorm krijgen, maar het begin is er en nu wachten we rustig af of de groene muren langs de metalen spalieren (als scheiding tussen de centrale lusthof en de daaromheen aangeplante boomgaarden met historische appel-, peren- en noten/rassen, inderdaad 4 tot 5 meter hoog gaan worden, zoals de bedoeling is. Als zijtuinen ter hoogte van het kasteel, gedeeltelijk in de ruimte van de oorspronkelijke boomgaarden, werden een rozentuin en een moes- en kruidentuin toegevoegd. Kopieën van vazen, bustes en beelden staan op de juiste plaatsen opgesteld. Centraal in de graskom zal nog een modern beeld, geïnspireerd op de Sabijnse Maagdenroof van Giambologna, worden geplaatst.

Wat een geweldig initiatief. Frans classicistische tuinen in Nederland krijgen zo langzamerhand toch nog een gezicht en Paleis Het Loo krijgt steeds meer navolgers: Kasteel Heemstede in Houten, Kasteel Neercanne in Maastricht, en nu Kasteel Assumburg in Heemskerk.
Zijn er nog meer plannen gerealiseerd of in de maak voor zover jullie weten of moeten we dat niet willen? CO.

Zie voor een uitgebreid artikel over de aanleg van de tuin bij Kasteel Assumburg: Nico Brantjes. Een pronktuin in Heemskerk. Heemskring (tijdschrift van Heemskerks Historische Kring), no. 45, Jg. 23 (2011), afl. 1. p. 23-32.

Nieuwe tuinaanleg bij Kasteel Assumburg, zomer 2011.