Schets in pastel van Philippe Smit van de tuin bij tuinarchitectuurbedrijf en kwekerij Standelkruid in Laren 1915
Het boerendorp Laren, op de zandgrond in ’t Gooi, veranderde aan het eind van de negentiende eeuw in een kunstenaarsenclave en in dit milieu vestigde zich rond 1900 Jeanette Gerardine van Zijdveld, aanvankelijk als kweekster. In 1907 begon zij een tuinarchitectuurpraktijk, waar zij samenwerkte met haar tien jaar jongere vriendin Nelly Spoor, die illustratrice was. ‘Net en Nel’ vormden weliswaar een excentriek koppel, maar beslist geen uitzondering in deze artistieke gemeenschap.
Jeanette van Zijdveld was een van de eerst vrouwelijke tuinarchitecten van Nederland. Sommigen beschouwen Cornelia Pompe en Jeanne Caspers als de eerste tuinarchitectes, omdat zij in 1898 het tentoonstellingsterrein van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid te Den Haag ontwierpen. Maar van hen zijn geen andere ontwerpen bekend en het is de vraag of zij een serieuze tuinarchitectuurpraktijk runden. In 1913 waren er volgens een interview met Mia Boissevain, een van de initiatiefnemers van de tentoonstelling De Vrouw 1813-1913, negen goede tuinarchitectes in Nederland werkzaam, maar alleen J.G. van Zijdveld, die de opdracht kreeg het expositieterrein te ontwerpen, wordt met naam genoemd. Later, in de jaren twintig was in de omgeving van Den Haag ook de onbekendere Lien Spoor (1888?-1939) werkzaam. Zij had knechten in dienst en een eigen tuinaanlegbedrijf in landhuis De Kwikstaart op de grens van het landgoed Clingendael en schrijfster Tine Cool (1887-1944) legde in de periode tussen 1920 en 1940 een twaalftal tuinen aan in de omgeving van Bussum. Maar Van Zijdveld begon ruim tien jaar eerder en behoort daarmee tot de ‘eerste vrouwelijke tuinarchitecten in den lande’, aldus ook haar necrologie in de Laarder Courant De Bel op 14 januari 1958. Afgezien daarvan was zij waarschijnlijk een van de meest succesvolle.
Op 17 november dit jaar is een aantal tekeningen van tuinen van Jeanette van Zijveld en een groot portret van haar geveild, waarmee haar werk opnieuw in de belangstelling is komen te staan. De gehele collectie is gekocht door een particuliere historicus/verzamelaar die onder meer als doel heeft het werk te conserveren en via publicaties of tentoonstellingen vrouwen als Jeanette van Zijdveld onder het ‘stof’ vandaan te halen.
Het portret is een groot pastel van 1.20 m hoog, gemaakt door de bevriende kunstenaar Philip Smit (1887-1948), die vooral in Amerika en Frankrijk bekend is geworden. Het toont een krachtige, enigszins hoekige vrouw met mooie handen en een kat op schoot. Van hem is waarschijnlijk ook de pasteltekening die werd geveild onder de titel: ‘Tuin van kwekerij Standelkruid’ die de voorbeeldtuin bij de villa is waar het tuinarchitectuurbedrijf was gevestigd. Op een foto bij een artikel in Onze Tuinen van Anna Bienfait is deze tuin goed te zien, waardoor hij te dateren is op 1915.
Foto van dezelfde tuin 1915
De perspectieftekeningen zijn heel kleine in Oost-Indische inkt vervaardigde tuinaanzichten. De enige titel bij (een print van) een van de tekeningen: Drie maanden na de voltooiing, doet vermoeden dat ze eerder ná dan vóór de aanleg zijn gemaakt. Het zijn dus wellicht presentatietekeningen van haar werk naar de werkelijkheid getekend zoals men tegenwoordig achteraf een foto maakt. De grote vraag blijft: wie heeft ze gemaakt? Aangezien Nelly Spoor illustratrice was en beide vrouwen samenwerkten is het aannemelijk dat zij ze heeft gemaakt. Ook de verfijnde penvoering lijkt erg op die van haar illustraties van kinderboeken waarin tuinen vaak de achtergrond vormen. Anderzijds staat op een van de passe-partouts (niet in de tekening): in blokletters geschreven: Perspect. Schets van de tuinaanleg. En daarbij een signatuur van J. van Zijdveld. Een ander passe-partout vermeldt alleen: J. vZijdveld Laren NH, gevolgd door: Febr. 1915, terwijl de tuin volop in bloei staat! Dat duidt weer op een situatie die niet naar de werkelijkheid is getekend. Dus wie het weet mag het zeggen …
Twee perspectieftekeningen in Oost-Indische inkt van tuinontwerpen van Jeanette van Zijdveld door vermoedelijk Nelly Spoor, maar misschien ook van Jeanette van Zijdveld zelf.
Meer wetenswaardigheden over Jeanette van Zijdveld, haar samenwerking met architecten Hamdorff, Rueter en Rigter, haar oeuvre vergeleken met tijdgenoten en de mysterieuze periode in Frankrijk van het koppel Van Zijdveld en Spoor is te lezen in het volgend jaar te verschijnen boek Er stond een vrouw in de tuin van ondergetekende auteur.
Anne Mieke Backer
Advertentie uit Onze Tuinen jaren 1915-1920.
Cascade bulletin 2014-2 is uit en bij deze en gene al in de bus gevallen.
In Cascade bulletin 2013-2 stond o.a. een langere bijdrage van Anna van Gerve over het werk van John Bergmans (1892-1980). Anna toonde aan dat Bergmans niet alleen een ‘plantenman’ was, maar wel degelijk ook vanuit zijn eigen ontwerpprincipes werkte.
