Jaarringtelling bij Groninger eik (Bron: Erfgoed Groningen)

(deels overgenomen van Erfgoed Groningen)

Begin dit jaar viel tijdens storm ‘Henk’ een van de oude zomereiken uit de centrale aanleg in het Sterrebos om. Zonde, maar ook een mooie aanleiding voor een dateringsonderzoek. De bomenploeg van Stadsbeheer bewaarde een plak van de stam en afdeling erfgoed voerde op een zonnige vrijdag een jaarringen-telactie uit. Daar moest macrofotografie bij komen kijken, want deze reus is, na grofweg de eerste eeuw, ontzettend langzaam gegroeid. We hadden geschat dat deze eik omstreeks 1880 ontkiemd moest zijn. Daar bleken we goed naast te zitten: de zomereik blijkt een kiemjaar van ca. 1758 te hebben.

Het Sterrebos in Groningen vanuit het zuiden gezien, op de achtergrond de Martinitoren (1785), J. Zeuner

Het Sterrebos is in twee fasen aangelegd. De eerste fase was in 1765, toen stadshovenier Jan Godfried Becker de opdracht kreeg om achter de Helperlinie een bos aan te leggen dat als plezierbos en als houtvoorziening kon dienen voor de stad. De tweede fase volgde in 1882.

De datering van de omgevallen eik vertelt ons meerdere dingen. Allereerst dat de leeftijd van de bomen in het Sterrebos veel hoger is dan we voorheen hadden aangenomen. De omgevallen boom is ongeveer rond 1758 ontkiemd, en stamt dus uit de eerste fase van het Sterrebos. Er staan nog behoorlijk veel zomereiken van vergelijkbare omvang in het Sterrebos, waarvan we nu kunnen aannemen dat ook deze uit de eerste fase komen. Ten tweede geeft de doorsnede ons informatie over het groeitempo van zomereiken in deze streek. De afstand tussen de verschillende jaarringen vormt als het ware een tijdlijn waaruit je goede en slechte groeiperiodes kunt onderscheiden.

Op kaarten ligt de nadruk meestal op de assen en sterren in het bos, zoals de onderstaande kaart. Mooi is het dat een iets oudere kaart (1787) het bos in meer detail laat zien (onderste kaart). De tussenliggende kleine bosvakken worden doorsneden door ietwat slingerende paden. Maar ook in die paden zit weer symmetrie, zeker ook ten opzichte van elkaar.
Jan Holwerda

Uitsnede kaart uit serie kaarten met Groningen en linie Helpman (ca. 1800) (Bron: Nationaal Archief)

Uitsnede Plan van de Nieuwe Werken buijten Groningen (1787), S.G. Eckeringa (Bron: Groninger Archieven)

Vijver van Coldenhove, nu watervoerend (Foto: Gertjan Blankena)

In 2019 schreef ik, met medewerking van Maarten V., over Coldenhove bij Eerbeek waarvan de tuin- en parkaanleg niet alleen ontworpen was, maar in 1701 ook gerealiseerd bleek te zijn (PDF). In 2019 lagen in het veld droge vijvers en waterlopen, tussen en deels met opslag. Toen hadden we niet kunnen denken dat het ooit nog eens watervoerende partijen zouden zijn. Na al de regen van voor en na de jaarwisseling is het toch zover komen. Water in de oude op het eerste gezicht niet zichtbare parkaanleg. Geweldig
Jan Holwerda

Gezicht op paleis Soestdijk (1815-1828), Cornelis de Kruyff (Bron: Rijksmuseum Amsterdam)

Koning Willem I liet blijkbaar onverwacht weten dat hij in mei 1818 het in 1815 geschonken Jagtslot Soestdijk wilde betrekken. Het corp-de-logis werd snel in bewoonbare staat gebracht en meer tijdelijke maatregelen waren blijkbaar nodig. Zo schreef de krant: ‘De stoep, welke provisioneel van hout gemaakt is, was met een tapijt belegd, en benevens het balcon met oranje-, laurier en olijf-boomen en eenige honderden bloeijende gewassen versierd. De vleugel waarvan de fundamenten van de eene zijde nog maar gelegd zijn, is door de zorg van den heer architect Zocher door eene menigte van dennen-boomen bedekt, even zeer als het groote waterwerk door denzelven in het park voltooid is, hetgeen alles een aangenaam gezigt op leverde.
Na de meerdere hoogdravende toespraken ‘deden HH. KK. HH. eene wandeling door het park, alwaar in den grooten vijver eene sloep met vijf roeijers in matrozen kostuum en met oranje sjerpen heen en weder roeiden.’

‘Na het diner reden HH. KK. HH. in een open caleche naar Baarn, om de huizen van Peking, Canton en de Eult, mede te hezigtigen. Des avonds had er eene algemeene illuminatie plaat. Bij den ingang van de Konings Laan regt over het kasteel zag men de decoratien van de Willems Orde en van den Nederlandsche Leeuw vereenigd. … Terwijl op de Soesterbrug een vreugde vuur van piktonnen gebrand werd.’
Jan Holwerda

Nederland is eeuwenlang toonaangevend geweest op het gebied van watermanagement en is dat tot op de dag van vandaag. Veel Europese tuinen zijn beïnvloed door Nederlandse ontwerpen die water als een belangrijk element hebben, maar de vaardigheden om ze te onderhouden en te beheren dreigen verloren te gaan. In deze tijd van klimaatverandering, met de grote schommelingen in de watervoorziening, worden veel tuinen voor nieuwe uitdagingen geplaatst.

As dinsdag, 16 januari, host Paleis het Loo de webinar ‘Ponds and Fountains in Historic Gardens‘. Dit is alweer het laatste webinar in het kader van Craft Skills for Garden Conservation, zie gardenconservation.eu. Of voor een rechtstreekse blik op het programma, klik hier.

In dit webinar presenteren we de oorsprong van enkele waterbeheertechnieken, het herstel ervan en de aanpassing aan de huidige behoeften. We behandelen de vaardigheden die tuiniers nodig hebben voor het dagelijks beheer van de waterpartijen die ze onder hun hoede hebben. De voertaal is Engels.

‘it will be recorded and made available on the project website‘, hier te vinden: gardenconservation.eu

Vrede Veldt (1761), Hk Schepper (Bron: Fondation Custodia, zie hier).

De Fondation Custodia kreeg als gift een schilderij van de hand van Hendrik Schepper, gedateerd 1761, met een buitenplaats met op de de hekpilaren ‘Vrede’ en ‘Veldt’. ‘Hoewel er een buitenplaats Vredeveldt heeft bestaan in de Beemster, in het huidige Purmerend, is het niet helemaal zeker of het afgebeelde huis ook daadwerkelijk daar gestaan heeft. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of er nog meer mogelijke locaties zijn.’ (RKD).
Aan de hand van advertenties kom ik op Vredeveld / Vreedeveld / Vredevelt / Vreede Veldt / Vredenvelt aan de Haarlemmerweg / Haarlemmertrekvaart ten westen van Amsterdam, op 1800 roeden. Een locatie aan het water (vaart) met onder andere een ‘kapitaale huizinge‘ en ‘coupel‘. In 1804 ter afbraak verkocht. Direct daarna werd het afbraakmateriaal te koop aangeboden. Op de kadastraal minuutplan 1821 komt de buitenplaats ook niet meer voor. Het was bezit van de Amsterdamse familie Luden.
Helaas vond ik geen (andere) afbeelding van die buitenplaats.
Jan Holwerda

Vrede Veld (De Beemster) (Bron: RCE)

Sonsbeek, de laatste jaren waren we er meermaals te gast. Daarom even dit bericht. Het is een prachtige locatie met een verleden en nu ook een toekomstgerichte visie. Afgelopen zomer kwam het eindconcept van de Parkenvisie: Sonsbeek Zypendaal Gulden Bodem. Parkentoekomst. Visie en ontwikkelingsplan gereed. Download hier. Het rapport is als al gezegd gericht op de toekomst. Maar ‘In historische parkbeschrijvingen (zie bijlagen) wordt gedetailleerder ingegaan op de ontwikkeling van de drie landgoederen.‘ Die bijlagen vind ik online niet terug. Maar eens opvragen bij de gemeente.

Ontwerp voor de Floriade in Zoetermeer, Michiel den Ruijter (1992) (Bron: Gemeentearchief Zoetermeer)

Bulletin KNOB 122 (2023) 4 is een themanummer betreffende ‘Post 65’.

Daarin een bijdrage van Natascha Lensvelt onder de titel Bemind maar onbekend. Landschapsarchitectuur in de periode 1965-1990.

Post 65 tuin- en landschapsarchitecten sloegen een brug tussen stad en buitengebied. Zij werkten op verschillende schaalniveaus en voor alle soorten gebruikers: van tuin tot industriegebied en van stedenbouwkundig plan tot ruilverkaveling. Ze wisten met hun analyse- en ontwerpmethoden uiteenlopende functies onder te brengen in een ruimtelijk samenhangend ontwerp. Ondanks hun grote en interessante productie blijft de huidige kennis en waardering van Post 65 groen erfgoed achter. Dit blijkt uit herontwikkelingsplannen van groengebieden en uit recent opgeleverde inventarisatierapporten van de grote steden waarin dit type erfgoed veelal ontbreekt. Kennis van theorievorming uit de landschapsarchitectuur, landschapsgeschiedenis en de architectuurgeschiedenis kan bijdragen aan een hogere waardering van Post 65 groen. Het Post 65 groen erfgoed is immers niet alleen vanuit cultuurhistorisch oogpunt interessant, maar kan ook bijdragen aan de verbetering van natuur en milieu op een wijze die past bij het Post 65 gedachtegoed.

Zie hier, met PDF download.
Hier het complete nummer.

Floriade in Zoetermeer

Uit Boek van Clarenbeek (1755) (Bron: Gelders Archief)

Ja, ze zijn vaker gepubliceerd. Maar ze blijven zo leuk.
In het Gelders Archief is de complete serie te zien en zijn de teksten na inzoomen te lezen, klik hier.
Jan Holwerda

Uit Boek van Clarenbeek (1755) (Bron: Gelders Archief)

Uit Boek van Clarenbeek (1755) (Bron: Gelders Archief)

Uitsnede Rozenhof (1773-1777, Rotterdam), Gio. Batta. Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Eerder citeerde ik al eens uit een advertentie uit de Rotterdamse courant van 9 april 1791. Met de te veilen buitenplaats Rozenhof bij Rotterdam (Kralingen). Toen ging het mij om de ‘Chineesche-, Turksche-, Engelsche- en andere Bosschen‘. Bij dat bericht heb ik, in twee delen, de ietwat vage scan van een vogelvlucht opgenomen (zie hier).

Stadsarchief Rotterdam bezorgde mij nu een zware scan. Scherper. Lekker inzoomen.

Nu nog eens kijken a.d.v. deze en een andere advertentie. Die uit 1791 noemt ook ‘een extra fraai beschilderd Salon … Menageryen … Goudviskommen, Slingerbeken …Tenten‘. En een uit de Leydse courant van 12 november 1810 spreekt over ‘een Chineesche paraplui Turksche tent, met klokkenspel, veld-coepel’.

De kaart dateert wel zo’n 15 resp. meer dan 30 jaar voor de advertenties…
Jan Holwerda

Uitsnede Rozenhof (1773-1777, Rotterdam), Gio. Batta. Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Uitsnede Rozenhof (1773-1777, Rotterdam), Gio. Batta. Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Pavillon De Harlem

In 1825 verscheen Verzameling der Merkwaardigste Gebouwen in het Koninkrijk der Nederlanden van P. J. Goetghebuer (prachtige achternaam, maar hoe vaak zal hij die moeten hebben spellen?). Het is een vertaling van het twee jaar later verschenen Choix des monumens, édifices et maisons les plus remarquables du Royaume des Pays-Bas van dezelfde P. J. Goetghebuer. In de boeken staat o.a. Paviljoen Welgelegen te Haarlem of zoals de Franstalige versie zegt: Pavillon de Harlem. Gezien de afbeeldingen, hierboven en hier direct onder, zijn er minimaal twee verschillende Franstalige edities uit 1827, met net verschillende ondertitels.

Pavillon D’Harlem

Verder zoeken levert in de Universiteitsbiblioteek Gent (België) zijn tekening met het onderschrift Roijal d’Haalem. Dat Roijal maakt het waarschijnlijk dat de tekening in de jaren 1808-1810 is gemaakt, ten tijde van Lodewijk Napoleon, koning van Holland. Bij een veiling is de koperplaat ooit aangeboden en verkocht. En tot slot bestaat er blijkbaar ook minimaal één ingekleurd exemplaar (zie hier).
Jan Holwerda

De tekening met Roijal d’Haalem

De koperplaat met Pavillon de Harlem