De Nemelaer van mevrouw de Douairiaire Zaal, bij Haeren (Haaren 1831), D.T.Gevers van Endegeest
Bron: Atlas van Stolk

Afgelopen vrijdag viel het nummer van Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in de bus, zie PDF. Sporen van de Belgische Opstand staat op de cover. Behorend bij een artikel over een militair kamp uit 1832 in de bossen bij Oirschot. Interessant, maar deze weblog laat zien wat de titel bij mij opriep. Ik dacht namelijk aan de tekeningen van Jhr. Mr. Daniël Theodoor Gevers van Endegeest. Tussen 1831 en 1833 maakte hij een reeks tekeningen van Brabant. Hij was als schutter in het Nederlandse leger gestationeerd in Noord-Brabant in verband met de Belgische opstand (of volgens onze zuiderburen de Belgische revolutie). De tekeningen zijn te vinden in Atlas van Stolk. Online: collectie.atlasvanstolk.nl en zoek dan met Gevers van Endegeest.
De beeldbank zelf is een onding, maar met klungelen je kun de tekeningen wel 1 voor 1 bekijken. Een viertal aansprekende afbeeldingen alvast bij dit bericht.
Enne ze zijn ook al eens te boek gesteld: D.T. Gevers van Endegeest, Jhr Mr D.T. Gevers van Endegeest en de Belgische opstand : tekeningen van een Haagse schutter 1831-1833, 1983. Tweedehands genoeg te krijgen.
Jan Holwerda

Het huis te Muiserick [=Maurick] van den Heer Berestein (Vught 1831), D.T.Gevers van Endegeest
Bron: Atlas van Stolk

Het kasteeltje van Loon op ’t Zand (Loon op Zand 1832), D.T.Gevers van Endegeest
Bron: Atlas van Stolk

Neerijnen. van den baron Van Pallandt (Neerijnen 1832), D.T.Gevers van Endegeest
Bron: Atlas van Stolk

Ontwerp Westvleugel Het Loo (1751), Pieter de Swart  Collectie Nationaal Archief

Mooi hé. Hoe een archiefmedewerker van het Fries Film Archief een stuk film met Stan Laurel (van Laurel en Hardy) vond dat wel beschreven is, maar wereldwijd verloren werd beschouwd. Je kent dat wel, het vinden of identificeren van een oud archiefstuk, een kaart, een ontwerp. Dat overkwam hoofdconservator Johan de Haan van Paleis Het Loo ook. Hij identificeerde een in het Nationaal Archief ontdekte tekening van meer dan een halve meter lang, gesigneerd door De Swart. Pieter de Swart kennen we ondermeer van een ontwerp voor de tuinen van Het Loo (zie hier). Maar naar nu blijkt maakte hij ook een bouwtekening voor de Westvleugel van Het Loo. Tot recent werd gedacht dat het een ontwerp voor een willekeurige kazerne was. Het was de ongewijzigde indeling van de gevel, het ongewijzigde aantal vensteropeningen én de op de tekening weergegeven maatstok die het definitieve bewijs leverden. De totale lengte van het gebouw is op de tekening 42,8 centimeter. Omgerekend (m.b.v. schaalbalk en van roeden naar meters) moet het getekende bouwdeel in werkelijkheid afgerond 73,2 meter lang zijn. Dat is vrijwel exact de maat van de Westvleugel die 73,3 meter lang is.
Voor het complete bericht, zie weblog van Paleis Het Loo.

Bloemenheuvel (Bloemendaal, 1898-1903), J.B. van Gijn  Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

Zo als zo vaak begint het met een foto die je toevallig ziet. Van het afvoeren van de zuilen van het in 1965 gesloopte landhuis Bloemenheuvel. Het oorspronkelijke landhuis werd in 1820 door J.D. Zocher jr gebouwd. In 1950 werd de buitenplaats aangekocht door de gemeente Bloemendaal met de intentie het landhuis uit te breiden. Deze beoogde uitbreiding werd echter nooit gerealiseerd en in 1966 werd uiteindelijk een nieuw gebouw opgetrokken waarbij een getrouwe kopie van de originele villa als voorgevel werd opgenomen. In 2015 werd vervolgens weer een nieuw gemeentehuis geopend, het voorhuis en de karakteristieke voorgevel uit 1966 bleven behouden, alles er achter werd vernieuwd.
Maar eigenlijk ging het me om de zuilen, holle zuilen. Die omgetrokken werden, opgeladen en weggevoerd zijn. Maakt je nieuwsgierig. Waarheen?
Jan Holwerda

De afbraak is begonnen  (1965)  Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

 
Het neerhalen en afvoeren van de zuilen (1965)  Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

Het afvoeren van de zuilen (1965)  Bron: beeldbank Noord-Hollands Archief

Ontwerp tuinhuis (1912), Piet Wattez  Bron: Collectie Kasteel Rosendael (GLK)

De alom gaande digitalisering brengt van alles naar boven wat nu voor een breder publiek toegankelijk wordt. Zo zag ik nu dit ontwerp voor een tuinhuis door Piet Wattez uit 1912 in de collectie Kasteel Rosendael (GLK).

De bijbehorende omschrijving zegt: ‘Ontwerp voor het tuinhuis van Staverden (waarschijnlijk). In 1907 werd een tuinontwerp van P. Wattez voor Staverden in gemengde stijl uitgevoerd. De geometrische tuin kreeg een doolhof en aan de randen van het park werd de landschappelijke stijl gehanteerd. Het huisje op de tekening hoort mogelijk bij dit ontwerp. Gesigneerd en gedateerd rechtsonder: ‘Piet Wattez, …’
Het laatste is aan te vullen met het er onder staande ‘Tuinarchitect Apeldoorn nov 1912’.

Voormalig theepaviljoen aan de Edeseweg tussen Bennekom en Ede (2014)

Het ontwerp deed mij direct denken aan het pand aan de Edeseweg tussen Bennekom en Ede, tegenover kasteel/buitenplaats Hoekelum. De voorzijde bestaat uit een theepaviljoen met houten zuilen uit circa 1836 en de achterzijde is een dienstwoning die in 1912 ter vervanging van een eerdere (keuter)boerderij is gebouwd. In 1967 is het geheel ingrijpend verbouwd.
Die verbouwing van 1912 past wel heel goed bij het jaartal op het ontwerp van Wattez…
En mocht het ontwerp niet voor Hoekelum zijn geweest (verschillen zijn er meer dan genoeg, zeker qua omgeving) dan is Wattez vast door het Hoekelumse exemplaar geinspireerd geraakt.
Jan Holwerda

Het theepaviljoen met het originele nokeinde.  Bron: Historisch Museum Ede

De situatie voor de verbouwing van 1912 (ca. 1900?)  Bron: Vereniging Oud Ede

De schilderijen op de eerdere tentoonstelling in Harlingen.  Bron: Stichting Staten en Stinzen

De verloren pracht van het Friese land
Klaes Posthuma – bekend restauratieschilder van vooral Friese klokken – heeft enkele tientallen doeken vervaardigd van niet meer bestaande monumenten. Zijn werk is vanaf 16 januari te zien in de Schierstins. Voor de staten en stinzen baseert hij zich op oude tekeningen en andere platen. Hij omschrijft zijn werk als documentair-realistisch.

De tentoonstelling is van dinsdag 16 januari t/m zaterdag 24 februari te zien in het cultureel en historisch centrum aan de Haadstrjitte 1 te Feanwâlden. De Schierstins is meestal di. t/m zo. open van 13.30-17.00 uur, met uitzondering van zaalverhuur en concerten, zoals op donderdag 1 en zaterdag 3 februari (zie www.schierstins.nl).

Eigenlijk gaat deze weblog niet zo zeer over gekokerde bomen, zie hiervoor een eerder bericht.  Het gaat veel meer om de tentoonstelling Kijk Amsterdam 1700-1800. De mooiste stadsgezichten. Nog twee weken! T/m 14 januari 2018. De bovenstaande afbeeldingen zijn twee uitsnedes van tekeningen die op de tentoonstelling zijn te zien. Voor alle gegevens betreffende de tentoonstelling in Stadsarchief Amsterdam, zie hier.

Enne er is ook een gelijknamige boek verschenen: Bert Gerlagh e.a., Kijk Amsterdam 1700-1800. De mooiste stadsgezichten (230 tekeningen besproken en afgebeeld), ISBN 9789068687453, 288 pp. 300 illustraties in kleur, € 29,95.

Gezichten op Paleis Het Loo, de bijbehorende gebouwen en het bijbehorende park (1700-1737), Romeyn de Hooghe  Bron: Rijksmusuem Amsterdam

In de 18e eeuw wisten veel bezoekers de tuinen en het park van paleis Het Loo te vinden. Een prachtig detail in één van de gravures van Romeyn de Hooghe laat zien dat ook bedelaars welkom waren.
De gravure is getiteld “De sessprong van Faunus”. Dit stervormige lanenstelsel omvatte zes lanen met in het midden een bassin met een beeld van de Romeinse bosgod Faunus. Het lanenstelsel lag schuin achter de boventuin.
In de rechterbenedenhoek van zijn gravure heeft De Hooghe een zittende bedelaar met houten been afgebeeld die een aalmoes krijgt van een wandelaar.
Lenneke Berkhout

OVERGENOMEN

Zou op basis van enkele de afgelopen decennia verschenen overzichtspublicaties op het gebied van kastelen en buitenplaatsen de indruk ontstaan dat alles daarover wel zo’n beetje onderzocht en beschreven is, dan wordt dat weersproken door de artikelen in deze bundel. De eerste bundel van de ‘Stichting Kastelenstudies Nederland’ (SKN). De SKN heeft als doel het bevorderen en publiceren van wetenschappelijk onderzoek naar kastelen, buitenplaatsen en het hieraan gerelateerd historisch groen.

In de publicatie komen onder meer nieuw ontdekte kasteelterreinen aan bod die de bestaande typochronologie ter discussie stellen of uitbreiden. Sommige artikelen sluiten naadloos aan op de actualiteit. Zo zijn recent bij archeologisch onderzoek resten van kasteel de Blauwe Toren te Gorinchem ontdekt. Over dit bijzondere object was tot nu toe vrij weinig gepubliceerd en de vondst van de restanten leidden dan ook tot allerlei speculaties. Het kasteel komt maar liefst in twee artikelen uitgebreid aan de orde. De bundel bevat ook een artikel over de samenwerking van een architect en een tuinarchitect bij de bouw van buitenplaatsen en de bijbehorende tuinaanleg in Noord-Holland.
‘Zij waren van groote en zware steenen’  is mede door de toegankelijke toon een uniek naslagwerk en een must voor iedereen die belangstelling heeft voor kastelen en buitenplaatsen.

Rob Gruben en Taco Hermans (eindred.), ‘Zij waren van groote en zware steenen’, ISBN 978-90-827973-0-5, 292 pp., € 30,- (+ € 4,50 verzendkosten); te bestellen via sknnederland@gmail.com.

Inhoud:
Bas Aarts en Taco Hermans, “Sterck” of “nyet sterck”? Een opmerkelijke lijst van kastelen in de Meijerij van ’s-Hertogenbosch uit de zeventiende eeuw, 7-44
Jan van Doesburg, Bas van der Laan en Menno van der Heiden, Ronde versterkingen met meerdere concentrische grachten in de schijnwerpers, 45-64
Alois van Doornmalen, Herlaar, de naam van het huis als een symbool, 65-78
Rob Gruben, De geschiedenis van het huis te Bokhoven en een bouwhistorische analyse van het bewaard gebleven muurwerk, 79-112
Taco Hermans, De Grovestins in Gaastmaburen gereconstrueerd, 113-124
Taco Hermans en Edwin Orsel, De verbouwing van de Blauwe Toren te Gorinchem in 1522-1530, 125-154
Merlijn Hurx, De Blauwe Toren in Gorinchem: een vorstelijk kasteel aan de Merwede, 155-172
René van der Mark, Opgraving naar de voorburcht van het kasteel van de heren van Ravenstein, 173-202
Ruud Raats, Twee Huizen aan de Overkant. Ontdekking van twee middeleeuwse omgrachte woonsteden op de rechteroever van de Eem bij Baarn, 203-230
Debbie Splinter, De vijf Kennemer buitenplaatsen van Andries de Maaker en Leonard Springer, 231-254
Jeroen van der Werf, De bouwgeschiedenis van Kasteel Neerijnen, 255-288

Kwitanties van betalingen voor werk aan Paleis Soestdijk (1808)

Gisteren in het archief gezien: voorbedrukte kwitanties van Zocher. Het leest bijna als Zogher. En die schrijfwijze kom je ook wel tegen in archiefstukken. Fonetisch snap je dat, maar na het zien van de kwitantie snap ik het ook.

Zocher zal met zoveel onderaannemers, inhuurkrachten, vaklieden, knechten e.d. (de toenmalige ZZP-ers) en hun financiele afhandeling te maken hebben gehad dat voorbedrukte kwitanties hem een goede zet moeten hebben geleken.
Jan Holwerda

In dit winterbulletin een bijdrage van Jan Holwerda waarin hij een ‘technisch’ aspect van de tuingeschiedenis bespreekt, namelijk het verwarmingssysteem van de inpandige orangerie van landgoed Landfort bij Megchelen (Gld).
Wim Meulenkamp vond een reisbeschrijving naar de Sächsische Schweiz; een rustiek ensemble was het reisdoel. Op zich al heel leuk, maar het prieel was voorzien van ‘seizoensramen’ wat het toen en ook nu nog interessanter maakt.
Tot slot een kleine en fijne vondst van Jan Holwerda, hij bespreekt een vogelvlucht tekening van Huis te Baak bij Baak (Gld) vervaardigd door een
zekere Carle.