Met het recente Cascade Symposium/RTC ‘Verdwenen tuinen in Nederland en hun beleving door tijdgenoten’ van 24 maart in het achterhoofd, even een verwijzing naar een vorig jaar verschenen nummer van Archeologica Naerdincklant, over ‘Verdwenen buitenplaatsen en kastelen’. Ook omdat dit nummer online valt in te zien en zelfs te is downloaden. Te vinden op o.a. docplayer.nl, klik hier.

Uitsnede Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Uitsnede deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Uitsnede Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk  Bron: Koninklijke Verzamelingen

Dat heb je wel eens. Ze lijken niet op elkaar, hebben niets met elkaar te maken en toch doet de een aan de ander denken. Het is waarschijnlijk die opeenvolging van 3 (tot 4) vormen na elkaar. Gewoon mooi om even te laten zien, niet meer dan dat.
Jan Holwerda

Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk
Bron: Koninklijke Verzamelingen

OVERGENOMEN (verschijnt in april)

Paleis Het Loo, gelegen aan de rand van Apeldoorn, is aan het eind van de 17de eeuw gebouwd als jacht- en zomerpaleis voor de Oranjes. De barokke tuinen zijn het symbool voor vorstelijke pracht en praal; ze speelden daarom een belangrijke rol in het sociale en maatschappelijke leven van vroegere bewoners.

De aanleg en de veranderingen in de tuinen en de bijzondere bloemen, waterwerken en tuinbeelden komen in het boek aan de orde. Ook geven de auteurs een kijkje achter de schermen: het onderhoud door de seizoenen heen én de mensen die in de tuinen werken.

Met prachtige foto’s, die speciaal voor dit boek zijn gemaakt, is dit complete overzicht van de tuinen van Paleis Het Loo een lust voor het oog voor zowel de tuinliefhebber als de geïnteresseerde in de geschiedenis van Paleis Het Loo. Het boek is voorzien van een Engelse samenvatting. De fotobijschriften zijn tweetalig.

Karlien Dijkstra, Renske Ek en Willem Zieleman, Tuinen van Paleis Het Loo. Traditie en vakmanschap, ISBN 978 94 6262 173 2, 128 pp., € 22,50

Tuinlieden op de buitenplaats Veldzicht (Middelburg, 1898-1902)
Zeeuws Archief

Voorjaar!! Ook zij hebben er zin in, maar nog even stilstaan voor een plaatje.
Jan Holwerda

Tuinpersoneel van Rust en Vreugd (Wassenaar, ca. 1900)
Gemeentearchief Wassenaar

Tuinpersoneel van Middachten (De Steeg, 1920-1940)
Gelders Archief

Buitenzorg (Baarn, 1930)
groenegraf.blogspot.nl

Tuinpersoneel van Huize De Sonnenberg (Oosterbeek, voor 1918)
Heemkunde Renkum

Notaris op Steenweg 51 Waardenburg
www.onbekendinnederland.nl

Personeel van Bisdom van Vliet (Haastrecht, ca. 1900)
Museum Bisdom van Vliet

De tuinploeg van Clingendael (Wassenaar, 1910)
Met dank aan Joost S.H. Giekes

De tuinmannen rondom tuinbaas Lefèbre (midden, met baard), aan de westzijde van het voormalige koetshuis van Landfort (Megchelen, ca. 1900)
Het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers

Afgelopen zaterdag vond de prijsuitreiking van de Nederlandstalige René Pechèreprijs 2017 plaats. De laureaat van de vierde editie van deze prijs, die tweejaarlijks een kwaliteitsvol in het Nederlands geschreven boek over tuinkunst en / of landschapsarchitectuur bekroont, werd die middag bekend gemaakt.

De genomineerden waren:
Anne Mieke Backer, Er stond een vrouw in de tuin. Over de rol van vrouwen in het Nederlandse landschap, 2017
Martin van den Broeke, Het pryeel van Zeeland, 2016
Arinda van der Does en Jan Holwerda (red), Tuingeschiedenis in Nederland II. Denken en doen in de Nederlandse tuinkunst 1500-2000, 2016
Marc Hendriks, Martine bakker, et al., Landschapsarchitectuur en Stedenbouw. Blauwe Kamer jaarboek 2016, 2016
Leo den Dulk, Mien Ruys. Tuinarchitect. Zoeken naar de heldere lijn. De complete biografie, 2017

De winnaar was Anne Mieke Backer met Er stond een vrouw in de tuin.
Ons Cascade boek Tuingeschiedenis in Nederland II kreeg een bijzondere vermelding!

Nog even uit het nagekomen persbericht: ‘De jury heeft met de nominatie van ‘Tuingeschiedenis in Nederland, deel II’ een statement willen maken: hoed af voor het Tuinhistorisch Genootschap CASCADE dat op vrijwilligersbasis werkt. Het Genootschap is er andermaal in geslaagd om een deel van de tuingeschiedenis van Nederland te boek te stellen, gefinancieerd te krijgen, auteurs van kwaliteitsvolle artikels te vinden, de eindredactie te verzorgen en verzorgd uit te geven. Een inspanning van alle uitgevers die niet genoeg kan benadrukt worden, maar die misschien nog meer geldt voor een vrijwilligersorganisatie.’ Hier het complete persbericht.

Park van Kasteel van Leeuwergem, niet ver van Zottegem

Onderzoeken naar de ontwikkelingsgeschiedenis van tuinen, parken en landschappen gaan tegenwoordig denk ik standaard gepaard met het bekijken van kaarten op basis van Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Deze leveren vaak prachtige en frequent ook verrassende beelden.
In het bericht over Handleiding voor het beheer van historische dreven en wegbeplantingen (zie hier) was de hint: Kijk ook zelf nog even naar de andere publicaties van het agentschap Onroerend Erfgoed (Vlaanderen), dat doet u hier.

Eigen hint opgevolgd en even gebladerd door het rapport Het gebruik van laseraltimetrische gegevens en het Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen in het kader van archeologisch en landschappelijk onderzoek. Een mond vol voor wat ik maar werken met de Vlaamse AHN noem. In het rapport staat een prachtig voorbeeld van een park, het park van Leeuwergem, niet ver van Zottegem. Zo mooi, zeker naast de kaart uit 1786-1789, dat je haast denkt ‘Niet aanzitten, afblijven!’

Plan van het ‘casteel van Leeuwerghem’, 1786-1789

Die gedachte is een kleine stap naar iets wat ook naar voren komt op AHN kaarten. Toen de eerste AHN viewer er was was je uren aan het dwalen door Nederland (en nog). Zoekend naar lijnen, vlakken, structuren, ‘rare punten’ enz enz. En dan met name bij landgoederen, buitenplaatsen, bossen, natuurgebieden, heiden e.d. Daarbij kwam ik rare stroken van rechthoekige vlakken tegen, als op onderstaande afbeelding, die me in eerste instantie niets zeiden. Tot ik de luchtfoto van dezelfde locatie bekeek. Heide. En dan is het snel duidelijk want we weten al langer dat grootschalig machinaal plaggen onder andere leidt tot het verdwijnen microreliëf. Dat effect valt niet duidelijker te illustreren.
Jan Holwerda

AHN beeld van een heideveld op de Veluwe

Op vrijdag 6 april zal De DonderbergGroep samen met Heemschut de kennisbijeenkomst Vermaaksarchitectuur in pretpark De Waarbeek (Hengelo) houden.

Al vanaf de Romeinse tuinkunst met kunstige hydraulische waterwerken, de enorme volières van Varro, Naumachia’s dient de tuin tot plezier, welbehagen, genot, vertier…. , kortom vermaak. Een architectuur met een grote variatie aan stijlen en gebouwtypes. Het zijn vooral de gebouwen op de negentiende-eeuwse tentoonstellingsterreinen, kermissen, en luna-, attractie- of pretparken die nu de aandacht trekken. Een vorm van erfgoed, maar wel een ondergeschoven vorm?

DonderbergGroep en Heemschut houden daarom een kennisbijeenkomst/symposium om de aandacht te vestigen op vermaaksarchitectuur. Deze dag in De Waarbeek levert een vogelvlucht door dit thema op én een uniek inkijkje achter de schermen van een historisch pretpark in bedrijf.

Vermaaksarchitectuur, een introductie op een ondergeschoven thema
vrijdag 6 april, 11.00- 17.00
pretpark De Waarbeek, Twekkelerweg 327, Hengelo | www.waarbeek.nl

Er wordt voor vervoer heen en weer naar station Hengelo en lunch gezorgd. De kosten bedragen voor leden van Heemschut en de Donderberggroep 20 euro. Voor niet-leden 30 euro. U kunt zich aanmelden via info@heemschut.nl. Graag vermelden of u gebruik wilt maken van het busvervoer vanaf station Hengelo.

Voor het programma en alle details zie hier.

OVERGENOMEN

De Boekenweek heeft dit jaar als thema ‘Natuur’. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam die de historische bibliotheek van Artis als werkterrein hebben, presenteren in deze week hun favorieten uit de Artis Bibliotheek. Met op vrijdagavond een feestelijk Open Podium en BLOEMENBAL.

De leden van de UvA-onderzoekswerkgroep ‘Natura Artis Magistra’ onderzoeken op alle mogelijke manieren de interactie tussen cultuur en natuur. Tijdens de Boekenweek presenteren dagelijks twee leden van de onderzoeksgroep hun favoriete boek uit de Artis Bibliotheek van de UvA. Het oudste boek is uit 1485, het jongste uit 2002. Er zijn twee presentaties van 15 min per dag, met aansluitend een gesprekskwartier.
Van maandag 12 maart tot en met vrijdag 16 maart, van 17.00-18.00 uur.
Alle lezingen en verdere details zijn hier te vinden.

‘Het demolieeren van de Buitenplaats Wel Te Vrede onder de Bilt in 1811’, C. van Hardenberg
Uit: Roel Mulder, Op afbraak, 2006 (download).

OVERGENOMEN

Het platform Kastelen & Buitenplaatsen van donderdagmiddag 19 april gaat over de sloop van kastelen en buitenplaatsen in de lange 19de eeuw (1780-1920).
Naar de sloop van kastelen en buitenplaatsen in de 19de eeuw is nog nauwelijks onderzoek gedaan. Algemeen wordt echter aangenomen dat er na de afschaffing van heerlijke rechten in 1795 en de recessie als gevolg van de Franse Tijd massaal kastelen en buitenplaatsen zijn afgebroken omdat ze van lust tot last werden. Klopt dat? En werden er ook nieuwe buitenplaatsen gebouwd in die periode? Hoe beleefden tijdgenoten de sloop van historische huizen? In verschillende lezingen zal nader op deze vragen worden ingegaan.

14.00 Opening en programmatoelichting, drs. ir. Heidi van Limburg Stirum, directeur, NKS Kenniscentrum voor kasteel en buitenplaats, dagvoorzitter
14.10 ‘Verkoop voor afbraak’. De afbraak van kastelen en buitenplaatsen in de 19de eeuw, dr. ir. Taco Hermans, specialist kastelen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
14.35 Het verdriet van Friesland. Over de sloop van states in de lange negentiende eeuw, em. prof. dr. Yme Kuiper, Rijksuniversiteit Groningen
15.00 Wisseling van de wacht? Kastelen en buitenplaatsen in Utrecht 1780-1840, dr. Fred Vogelzang, medewerker Wetenschap en projecten, NKS Kenniscentrum voor kasteel en buitenplaats
15.25 Theepauze
15.50 De lange adem van de hofstede, Gerrit van Oosterom MA, promovendus kenniscentrum Landschap RUG
16.15 Nieuw- en verbouw van kastelen en buitenplaatsen in de 19de eeuw, drs. Ben Olde Meierink, Hoofd Onderzoek, NKS Kenniscentrum voor kasteel en buitenplaats
16.40 Discussie
16.55 Speakerscorner en afsluiting door de dagvoorzitter
17.00 Borrel

19 april 2018 – 14:00 tot 17:00
Locatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Smallepad 5, Amersfoort
Deelname is gratis, maar u moet zich wel aanmelden. U kunt zich inschrijven via dit formulier.

OVERGENOMEN

Brakkenstein is een van de weinige goed bewaarde buitenplaatsen aan de rand van Nijmegen. Het is bekend door de witte villa, het prachtige park met zijn lanen en sterrenbos en de hortus.

In Brakkenstein. Een Nijmeegse buitenplaats en zijn bewoners wordt de boeiende, bijna vier eeuwen lange geschiedenis van deze buitenplaats beschreven. Omstreeks 1650 ontstond Brakkenstein als ontginningsboerderij op de heide van het Hoge Veld. Later werd het eerst een zomerverblijf en vervolgens een permanente woonplek van rijke families uit Nijmegen en de regio, onder meer van de families Rappard, Tulleken, Van Hövell tot Westerflier en Jurgens. Hun bezigheden en bindingen met de stad komen uitgebreid aan de orde aan de hand van familiearchieven, afbeeldingen en kaarten.

Van 1940 tot 1965 was op Brakkenstein een neurologische kliniek van het Canisiusziekenhuis gevestigd. De buitenplaats werd ook een belangrijk centrum voor de paardensport. In 1970 kwam de hortus botanicus tot stand, waarvan de geschiedenis in dit boek eveneens uitgebreid wordt verteld.

Klaas Bouwer (1935) studeerde sociale geografie en geschiedenis en was daarna werkzaam als docent in het voortgezet en hoger onderwijs. Na zijn emeritaat als hoogleraar milieukunde aan de Radboud Universiteit is hij zich bezig gaan houden met de geschiedenis van landgoederen en bossen in Gelderland, in het bijzonder in de omgeving van zijn woonplaats Nijmegen. In 2008 verscheen zijn Een notabel domein. De geschiedenis van het Nederrijkswald, in 2014 ‘Een verrukkelijk gezigt’. Buitenplaatsen en boerderijen in de Meerwijk bij Nijmegen.

Klaas Bouwer, Brakkenstein. Een Nijmeegse buitenplaats en zijn bewoners, ISBN 978 90 5625 494 0, 208 pp., rijk geïllustreerd, €24,95