De Wafelijzers van Amerongen op AHN

Gisteren had ik mailcontact met Okke S. Hij is een wandeling in 12 etappes aan het ontwerpen over alle toppen van de “bergen” op de Utrechtse Heuvelrug. Deze wandelingen worden samengevat op de website www.hugwandelen.nl. Daarbij stuitte hij op het Wafelijzer bij Zuylestein, ten westen van Amerongen, en zag hij op AHN een tweede Wafelijzer ten oosten van Amerongen. Ook al zijn ze in de (tuinhistorische) literatuur wel bekend, ze blijven minimaal aansprekend.
Vanaf de openbare weg aan de zuidzijde gaat een van oorsprong 4-rijige laan met aan weerszijden een wal omhoog de Heuvelrug op. De lanen eindigen op een min of meer vierkant perceel, eveneens omsloten door een wal. Het Wafelijzer van Zuylestein is bekend van prenten van net na 1700.
Ik kon de kaart van Praalder uit 1767 aanreiken als mooie verbeelding op een oude kaart, zie onder en hier in Het Utrechts Archief (downloaden/inzoomen).

Op de kop, Kaart van het jachtgebied van de ridderhofsteden Amerongen en Lievendaal (1767), G. Praalder (Bron: Het Utrechts Archief inzoomen)

Verder komt het Wafelijzer naar voren in een artikel van Gaasbeek in Jaarboek Oud-Utrecht 2000, download hier.

Ik ben het overigens niet eens met zijn stelling ‘De functie van dit bos was namelijk wildbaan of wildreservaat.’ Ik zou zeggen de wallen waren bedoeld ter bescherming van het groen en om wild en vee buiten te houden, en niet om wild er binnen te houden. Wat mij betreft stonden tuinkunst en uitzicht voorop.

Ook informeerde Otto of er meer Wafelijzers zijn. Qua vormgeving kon ik zo snel enkel De Rouwenberg bij De Steeg bedenken. Met een laan vanaf Hof te Dieren omhoog de Veluwezoom op en dan haaks naar het westen een tweede laan eindigend op De Rouwenberg. Gelijkend en gelijktijdig met van alles anders (achtergrond, reden, geen wallen).

Zijn er meer Wafelijzers naast de twee bij Amerongen? En dan niet met Pannenkoeken, sprengkop en sprengloop, aankomen 🙂
Jan Holwerda

Onsaligenbosch (1773-1774 De Steeg), P. van Dieren (Bron: Nationaal Archief inzoomen) Vanaf Hof te Dieren, linksonder, via haaks op elkaar staande lanen naar De Rouwenberg middenboven.

Langs de snelweg Wassenaar-Den Haag staat op een hoog opgeworpen berg de koepel van Backershagen. Of zo u wilt die uit De geheimzinnige koepel (1918) van C. Joh. Kieviet. Inderdaad oogtrekkend en geheimzinnig is ie.

Nu te koop en dus nu de mogelijkheid om een kijkje binnen te nemen. Via funda dan.
Jan Holwerda

(OVERGENOMEN)
Op 1 juni werd Negentig jaar Pinetum de Dennenhorst Lunteren feestelijk gepresenteerd. Het boek, dat zich richt op een breed publiek, behandelt verschillende aspecten van het naaldbomenpark. In een eigen deel is bovendien een wandeling langs de ‘kampioenen’ van het park opgenomen. Pinetum de Dennenhorst wordt door kenners gezien als een bijzonder arboretum, een naaldbomenpark met een verrassend natuurlijke uitstraling. Het is zes hectare groot en omvat een collectie van circa 1.200 naaldbomen, waaronder een aantal zeer bijzondere exemplaren – de ‘kampioenen’. Zo kan het pinetum bogen op een indrukwekkende verzameling dennen uit alle windstreken, waaronder een Chinese witte den (Pinus armandii) en een ter gelegenheid van het negentigjarige bestaan aangeplante Pinus engelmannii uit Mexico.

Woeste gronden
Henri Dinger (1897-1985) kocht in 1933 een van de laatste stukken woeste grond nabij Lunteren, een geaccidenteerd terrein waar lang grind was afgegraven. Met zijn heuvels en kuilen was het volgens Dinger de ideale plek voor een naaldbomenpark waar de bomen zich op natuurlijke manier zouden kunnen ontwikkelen. De al aanwezige heide en grove dennen waren een belangrijk onderdeel van zijn concept. In 1934 werd met de aanplant begonnen. In de jaren die volgden vervolmaakten Dinger en zijn echtgenote Carey Dinger-Campioni hun collectie en vestigden een reputatie als bezielde botanici. Maar in de jaren zeventig, toen beiden de tachtig naderden, begon het onderhoud een steeds grotere opgave te worden. In de laatste decennia van de vorige eeuw raakte het pinetum langzaam in vergetelheid.

Bospark terug in oude glorie
Het bospark wordt inmiddels beheerd door de derde generatie van de familie, Carey Homan van der Heide en Benno Smit. In 2006 begonnen zij enthousiast met een grondige renovatie, waarbij de oorspronkelijke opzet leidend was. Daarbij werden zij geholpen door tal van deskundigen, onder wie Dick van Hoey Smith, Nico Schellevis, Beline Geertsema en Johan Carel Bierens de Haan. De heide heeft zich hersteld, de royale vergezichten zijn terug en de bijzondere verzameling volwassen naaldbomen komt weer volledig tot zijn recht.

Naamgevingsproject
Ook het wetenschappelijke belang van het pinetum is een aandachtspunt bij het huidige beheer. Er wordt intensief samengewerkt met diverse kennisinstituten en collega-arboreta. Taxonoom en naaldbomenspecialist Martin Heutink heeft kortgeleden het naamgevingsproject afgerond en zo de collectie wetenschappelijk ontsloten. Meer informatie hierover te vinden op de website pinetum.eu

Negentig jaar Pinetum de Dennenhorst Lunteren, 1934-2024 schenkt naast de geschiedenis van het bomenpark, aandacht aan nieuwe ontwikkelingen en portretteert een aantal betrokkenen.

Bart Assies, Martin Heutink en Hanneke van den Nieuwenhof, Negentig jaar Pinetum de Dennenhorst Lunteren, 1934-2024, € 19,95. Uitgegeven door Pinetum de Dennenhorst Stichting Beheer, te bestellen via de website pinetum.eu

Betreffende paragraaf in het reisverslag uit 1812.

In juli 2021 leverde Jos van Berkum de bijdrage ‘Een sierkluizenaar in beeld’, over de hermitage of sierkluis en de heremiet of kluizenaar op buitenplaats Sparrendaal te Driebergen-Rijsenburg, én het schilderij ervan (zie hier). In PorteFolly nr. 51 van de Donderberggroep verscheen een veel uitgebreider artikel (staat nog niet online).

Net kom ik in een reisverslag uit 1812 een bezoekje met vermelding van de heremitage en heremiet tegen:

‘… gingen wij op Sparrendal de plaats van Oosthuizen wandelen, bezogten de Heremiet, zynde een man van 75 jaaren, een Duitscher weleer soldaat en ook knecht in een klooster geweest, welke bij V. Oorth: om een aalmoes vragende, door hem toegestaan wierd om de heremitage op die in welke te voren een beeld was, te bewonen en voor heremiet te speelen: hij verhaald dat hij daar bestendig zijn verblijf houd behalven des winters, doch het schijnt dat hij meest al des nagts in het gewezene kamp, nu Austerlitz, zijn intrek neemt. De zoo genaamde heremitage levert weinig bijzonders op.‘

Jan Holwerda

De Kluizenaar of Eremiet, schertsfiguur i.h. Rijsenburg’s Bos (Driebergen-Rijsenburg)

Ter veiling, een ontwerp voor buitenplaats Lusthof te Kralingen (Rotterdam), van de hand van J.D.Z. (Jan David Zocher jr), gedateerd 1837. Toen was Pierre Jean Marie Fauchey (1792-1865) eigenaar. De buitenplaats bestaat niet meer, de naam Lusthofstraat herinnert er nog aan. Na verervingen brengt de huidige eigenaar van het ontwerp ter veiling.
Zie hier voor het lot, meer foto’s en de mogelijkheid om in te zoomen.

Het bestuur van Stichting Tuinhistorisch Genootschap CASCADE heeft haar donateurs middels een via mail verstuurde uitnodiging geïnviteerd voor de Cascade MidZomerNacht bijeenkomst. Deze zal plaatsvinden op vrijdag 21 juni 2024 op Landgoed Baest te Oostelbeers, gemeente Oirschot, website. Wij worden ontvangen in de Eikehoef, Dr. Jan van de Mortellaan 3, Oostelbeers. (Parkeren is mogelijk bij de Eikehoef en op de parkeerplaats bij de Dr. Jan van de Mortellaan.)

Voor meer, zie de uitnodiging die u is gemaild (op 18 mei 2023, nog niet ontvangen? dan even een mail naar info@cascade1987.nl).

Klik hier voor het aanmeldformulier en de details.

Wij hopen op een prachtige MZN met veel Cascade-vrienden!
het Cascade-bestuur

Het Bestuur van Cascade heeft op 2 mei 2024 te Amersfoort de Jaarrekening Cascade 2023 vastgesteld en getekend en het Jaarverslag Cascade 2023 vastgesteld. Zojuist is op webpage Over bestuur/Cascade het Jaarverslag 2023 geplaatst. Of klik hier.

Monique van Hattem-de Tombe wordt de nieuwe secretaris van Cascade.
Monique Wolak is teruggetreden als secretaris onder dankzegging aan haar voor de aan Cascade bewezen diensten.

(Informatie van Carien Kremer, conservator Landgoed Fraeylemaborg)

Door de bomen
Het park van de Fraeylemaborg
Expositie 30 maart – 22 september 2024

De tentoonstelling begint met de grote lijn van de geschiedenis, en gaat dan over op het behoud (wat zijn de keuzes die gemaakt worden in het beheer) en de beleving van het park (denk aan herinneringen van bewoners en omwonenden, maar ook de grote zendingsfeesten uit het begin van de vorige eeuw komen aan bod en het verhaal van ‘de kinderboom van Slochteren’.
Wat het materiaal betreft, het is een combinatie van archiefmateriaal (reproductiekaarten uit 1791 en 1821, maar ook de Roodbaard schets van het achterpark uit het familiearchief, lijsten met bollen, bomen en zaden geplant in de vroeg 19e eeuw), film (houthakken in het park in de jaren ’50, en een nieuwe film waarin het beheer wordt besproken).
Tot slot ook beeldende kunst: Fraeylema specifiek zoals Anco Wigboldus, Nico Bulder, maar ook van hedendaagse Slochter kunstenaars Wilco van der Laan en Adri Wolters. Daarnaast schilderijen, etsen en tekeningen rond het thema, zoals van Theo van Hoytema, Reinder Homan. Onder beleving is bijvoorbeeld ook het schilderij van P. J. Lutgers opgenomen, het nachtelijke vuurwerk voor de buitenplaats Hoffwerk, recentelijk besproken in Het Buiten.

De tentoonstelling is in het Koetshuis, en goed te combineren met een wandeling door het park of een bezoek aan de Fraeylemaborg. Zie ook hier.

Kasteel Rosendael, Cascade excursie 2015

(OVERGENOMEN van Nederlandse Kastelenstichting)
Het park van het omstreeks 1300 gebouwde kasteel Rosendael wordt gesierd door een aantal indrukwekkende tuindecoraties, waaronder waterlopen, bedriegertjes, een cascade, een theekoepel en een enorme grotachtige schelpengalerij. Daniel Marot (1661-1752) leverde het ontwerp voor verschillende van deze tuindecoraties, die zijn geplaatst rond 1720 onder de toenmalige heer van Rosendael, Lubbert Adolph Torck. Ook was Marot in deze periode betrokken bij de decoratie van het interieur van het kasteel. Zo’n dertig jaar eerder, toen Rosendael nog in het bezit was van Jan van Arnhem, had Marot bovendien het ontwerp geleverd voor een statig jachtpaviljoen voor koning-stadhouder Willem III dat vanuit de wijde omgeving zichtbaar was.

Tijdens het college op locatie (kasteel Rosendael) op zondag 26 mei zal Doris Hattink, zelfstandig onderzoeker naar het leven en werk van Daniel Marot, een lezing geven over Marot en zijn ontwerpen voor kasteel Rosendael.

Het programma op 26 mei:
11.30 – 12.00 uur      inloop en koffie in de oranjerie van kasteel Rosendael
12.00 – 13.00 uur      lezing door Doris Hattink

Na afloop zijn het kasteel (tot 15.00) en het park (tot 17.00 uur) op eigen gelegenheid te bezoeken. Doris Hattink is aanwezig voor nadere uitleg of vragen.

Voor houders van de Museumjaarkaart of donateurs van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) is de prijs van deze lezing € 20,-. Heb je geen Museumjaarkaart en ben je geen donateur van GLK, dan komt er € 10,- bij voor de entree van kasteel en park (Dit is een gereduceerd tarief, normaal kost de entree €14,50).

Aanmelding voor deze bijzondere lezing kan hier.

Ontwerp koepel Rosendael ‘Daniel Marot fecit’

(OVERGENOMEN)
Het Volkspark van Enschede is van ons allemaal. Ooit geschonken aan de stad vanuit particulier initiatief ter bevordering van onderwijs, volkswelvaart en beschaving.Een levend kunstwerk dat een inspiratiebron werd voor andere parken verspreid door heel Nederland. In deze rijk geïllustreerde biografie volgen we de geschiedenis van dit eerste volkspark van Nederland. Wat waren de achterliggende idealen? Hoe is het park veranderd sinds de opening in 1874 en wat vertelt dat over ons zelf, de stad en de betekenis van het park voor de generaties voor ons. Het verhaal van het Volkspark van Enschede begint in de jaren vijftig van de negentiende eeuw als fabrikantenzoon Hendrik Jan van Heek uit Enschede met vrienden de eerste wereldtentoonstelling in Londen bezoekt. Door hun zakelijke contacten met Engeland groeit het besef dat het schrikbeeld van de Engelse textielsteden Twente bespaard moet blijven en langzaam rijpt bij Hendrik Jan het idee om na zijn dood een park aan de stad te schenken ‘tot nut van de fabrieksarbeiders’. Een revolutionair idee en een mijlpaal in de sociale geschiedenis van Nederland.
In acht hoofdstukken volgen we de geschiedenis van het Volkspark van tekentafel tot het heden. We lezen over het ontwerp van tuinarchitect Dirk Wattez, de feestelijkheden rondom de opening en de indrukken van de eerste bezoekers. We zien hoe het park meegroeit met Enschede. Er kwam een sportpark, er werden grote tentoonstellingen in het park gehouden en bijna had het Rijksmuseum Twenthe in het Volkspark gestaan. Op basis van uniek nieuw bronmateriaal volgen we de tuinmannen en de restauranthouder in de moeilijke jaren dertig en veertig als de toren wordt gesloopt, het park meerdere bombardementen overleeft, wordt gevorderd door de SS en tot op het bot wordt uitgekleed.
Net als Enschede veert ook het Volkspark met ongekende veerkracht op na de oorlogsjaren. Nog een maal schittert het park in de jaren vijftig en zestig als centrum voor een reeks van grote internationale tentoonstellingen en wordt er fors gemoderniseerd. Daarna wordt het stil. Snode plannen om een weg dwars door het park aan te leggen worden maar net voorkomen. Het vormt een keerpunt in het denken over groen in Enschede. Net als de stad moet ook het Volkspark zich opnieuw uitvinden en dat lukt!
Op het moment dat het Volkspark bijna honderdvijftig jaar oud is dient de volgende transformatie zich aan. Klimaatverandering, stedelijke verdichting. De roemruchte geschiedenis van het park biedt de inspiratie om vol vertrouwen in te zetten op een ambitieuze koers ‘Door met Wattez’.

Hoor en zie de auteur en landschaphistoricus Gerrit van Oosterom en Quirine van Heek, lid van het Commissie van Beheer van het park, die te gast waren bij 1Twente, klik hier.

Gerrit van Oosterom, Het Volkspark. Biografie van het eerste volkspark van Nederland, ISBN 9789462625617, 232 pp. € 34,50