R.C. Kerk te Zoesterberg (ca. 1850), A. L(e?) Fèvre (naar een tekening uit 1839) (Bron: Het Utrechts Archief)

De nieuwe Protestantsche kerk te Soesterberg (1860-1870), Pieter Willem Marinus Trap. (Bron: Het Utrechts Archief)

In de beeldbank van Het Utrechts Archief kwam ik in eerste instantie de tweede tekening tegen. Eén met een NH kerk in een landschappelijk aanlegje te Soesterberg. Moest direct terugdenken aan twee eerdere berichten: Slingertuin rond kerk en bij pastorie en Kloostertuin in landschapsstijl.
Na nog even verder zoeken stootte ik op een tweede tekening, nu van een RK kerk in een landschappelijk aanlegje, in het aangrenzende Huis ter Heide.
Waarom met een landschappelijk aanlegje? Na wat zoeken blijken beiden op grond (voorheen) onderdeel van een buitenplaats te staan.
De RK kerk, van de architect Christiaan Kramm, werd gebouwd op grond geschonken door C.P.J. Bosch van Drakestein, eigenaar van de verdwenen buitenplaats Sterrenbosch. De afgebeelde kerk is in 1953 afgebroken en vervangen door de tegenwoordige Carolus Borromeüskerk. De NH kerk werd gebouwd op grond geschonken door Pieter Maria de la Court, eigenaar van Zandbergen, op de (latere) overplaats Blookerpark. Enne je kan de grond wel schenken, maar als de kerk dan op een hoekje van je terrein komt mag deze dan passend bij jouw buitenplaats worden ingekleed?
En was er nog een tuinarchitect bij betrokken? Het is heel verleidelijk om Hendrik Copijn bij de NH kerk te noemen. Hij maakte in 1860 een (toen) niet uitgevoerd ontwerp voor Blookerpark. En als je bij de RK Kerk ook per se een naam wilt noemen, misschien wel de Kramm bekende Hendrik of Samuel van Lunteren. Let wel, ik opper hier maar wat 🙂
Jan Holwerda

De kerkjes op de respectievelijke buitenplaatsen.

Gezien de maatregelen die sinds gister van kracht zijn om het corona-virus in te dammen, heeft het bestuur besloten de RTC van 4 april af te zeggen. Wij kunnen op die dag ook niet op Sonsbeek terecht en willen bovendien graag onze verantwoordelijkheid in deze nemen. Voor een nieuwe datum wachten wij de richtlijnen van de overheid af en zullen u daarover berichten zodra we meer weten.

Uit één van de fotoalbums Pennink-Boelen (Bron: Rijksmuseum Amsterdam)

Bladeren in andermans fotoalbums heeft wat dubbels. Je zit in andermans spullen, maar komt ook de leukste dingen tegen. Gelukkig is dit een gescand album uit de collectie van Rijksmuseum Amsterdam, dus die privacy-kriebel kan ik negeren.
Het is een foto met twee dames Pennink-Boelen. Heel aardig, maar de albums staan vol met dit soort foto’s. Toen zag ik die voetenbankjes. Hoe leuk. Nooit eerder gezien of moet ik zeggen nooit eerder opgevallen?

En dan kijk je iets langer en dan blijkt dit bank een wat we tegenwoordig Zocher-bank noemen. Even gezocht waar die naam vandaan komt, waar die mee verband houdt.
In het kader van het Utrechts Singelherstel werd in/vanaf 2011 een groot aantal nieuwe banken geplaatst. Basis was een nog bestaande bank op het Servaasbolwerk, een Zocher park. Die bank, met die karakteristieke, boomstam/takhoutvormige poten met noetsten, is een originele Zocherbank gaan heten. Zo’n bank staat dus ook op de Pennink-Boelen foto. Gelijk ook maar een foto van een originele bank in het Utrechtse gezocht. Gevonden op Bolwerk Manenburg, een foto uit 1981.
Jan Holwerda

Parkbank op Bolwerk Manenburg (1981) (Bron: Het Utrechts Archief)

Wrest House

Aangezien deze conferentie van English Heritage twee Nederlandse onderwerpen/bijdragen kent, onderstaande vermelding:

Any internet search for ‘English Garden’ brings up a swathe of images filled with herbaceous borders, box hedging and rambling roses. This concept of the English garden has become ingrained in the national consciousness but these idyllic scenes give only one snapshot in its long and complex history. From their design and designers to the ‘outlandish’ plants that fill the borders, the gardens we enjoy today were formed through the exchange of ideas from the continent and beyond.

Join us at Wrest Park, Bedfordshire to explore this international network, and the designs, people and plants which have been both imported to and exported from the English garden.

De Nederlandse onderwerpen/bijdragen zijn:
The notion of the English garden in The Netherlands, door Dr Jan Woudstra

Trade, transience and herbarium books: Traces of Dutch garden inspiration and new plant introductions in the 17th century, door Dr Renske Ek

17 June 2020, 09:30 – 17:00 BST
Wrest Park
Silsoe
MK45 4HR
United Kingdom
£50

Voor de rest van het programma en aanmelden, zie hier.

Berigt en Instructie (ca 1700), Jan van der Heyden (Bron: Rijksmuseum Amsterdam groot)

Recent was het zelfs op tv. De gemeente Amsterdam slaagde er in om een unieke collectie te verwerven bestaande uit tekeningen, publicaties en historische objecten van Jan van der Heyden (1637-1712) en zijn zoon, Jan van der Heyden de Jonge (1662-1726). Een en ander wordt/is ondergebracht bij Stadsarchief Amsterdam en Amsterdam Museum. Jan van der Heyden was een homo universalis die naast kunstenaar ook actief was als uitvinder en zakenman. Zo ontwierp hij een nieuwe straatlantaarn waarmee hij Amsterdam van een moderne openbare verlichting voorzag. Daarnaast deed hij revolutionaire aanpassingen aan de brandspuit en verbeterde hij de wijze waarop de brandweer was georganiseerd.

Tuinhistorisch gezien laat een van de vele afbeeldingen met de nieuwe brandspuit in bedrijf nog iets leuks zien, om ‘Tuinen, Plantagien, en ’t Geboomte te bevochtigen’. Het staat op Berigt en Instructie, Op ’t gebruik der kleine Slang-Brand en Tuin-Spuitjes, zo in Ongeval van Brand als om de Plantagien te besproeijen van ca. 1700.

Het landhuis dat in de brand staat is Goudestein te Maarssen. Van Heyden schilderde dit meermaals, o.a. deze. Direct onder de afbeelding staat: ‘Afbeelding der klyne Geoctrojeerde Slang brand- en Tuin Spuitjes; dienstig en geschikt tot bewaring van Landhuizen by brand; en meede om by droogte Tuinen, Plantagien, en ’t Geboomte te bevochtigen. Uitgevonden en te bekoomen by Jan vander Heide, en Jan vander Heide de Jonge.’

In de tekst zelf staat het onderstaande:

En hier onder nog even een uitsnede met het besproeien van het gras en een boom.
Jan Holwerda

De eerste pagina’s van een ingekleurde versie van Den Nederlandtsen hovenier (1669), Jan van der Groen

Inhoudelijk veranderd er natuurlijks niets, maar toch wel grappig om de eerste druk van Den Nederlandtsen hovenier (1669) van Jan van der Groen ingekleurd te zien.Dit exemplaar is in bezit van The British Library.
Kijk vooral ook zelf, doe dat hier.
Jan Holwerda

(INGESTUURD)

Wil je je verder ontwikkelen in Groen Erfgoed?
Van april tot november 2020 biedt Hogeschool Utrecht de cursus Groen Erfgoed aan.
Landgoederen en buitenplaatsen, maar ook stadsparken en tuinen kunnen belangrijke cultuur-historische waarden hebben. Groen erfgoed vraagt om een eigen invalshoek: het groeit en vergt regelmatig beheer. Vaak moet het groen nu ruimte bieden aan nieuwe ontwikkelingen.

De cursus is een mix van hoor- en werkcolleges, excursies en opdrachten. Experts uit het vakgebied bieden je praktijkgerichte en actuele inzichten. De cursus omvat twee modules van tien weken, elk met een eigen thema: analyse en waardering (april-juni) en instandhouding en ontwikkeling (september-november). Deze modules zijn ook los te volgen.

Informatie en aanmelding via de website:
Groen Erfgoed
Groen erfgoed: 1. Analyse en waardering
Groen erfgoed: 2. Instandhouding en ontwikkeling
Nog vragen? Mail de cursusleider: caroline.stegewerns@hu.nl

Kom naar het Openbaar College “Interieur en park” op 19 maart
Wil je meer weten? Op donderdag 19 maart organiseren we een Openbaar College met als thema “BINNEN en BUITEN – interieur en park”. Dit is de opmaat voor zowel de cursus Groen erfgoed als de module Historische interieurs, die beide in april starten bij Hogeschool Utrecht. Ronald Stenvert houdt een inleiding over interieurhistorie in de praktijk, Caroline Stegewerns over Utrechtse parken: van Maliebaan naar Maximapark. Je kunt ook informatie over de cursussen krijgen.

Locatie: Logegebouw Vrijmetselarij, Maliebaan 70A, Utrecht
Tijd: 19 maart 16.00 – 18.30 uur

Programma
16.00 inloop met koffie/thee
16.30 inleiding over de erfgoedcursussen van Hogeschool Utrecht (Wido Choufour)
16.40 BINNEN: “Interieurhistorie in de praktijk” (Ronald Stenvert)
17.20 pauze
17.30 BUITEN: “Tuinhistorie in Utrechtse stadsparken: van Maliebaan tot Maximapark”
(Caroline Stegewerns)
18.10 uitloop met borrel/sap

WEES WELKOM! Graag vooraf aanmelden voor het Openbaar College bij: werkenstudie@hu.nl

Sonsbeek (1834-1845 Arnhem) Bron: Gelders Archief

Als gevolg van de Corona-crises vervallen.

Op zaterdagmiddag 4 april 2020 organiseert Cascade wederom de jaarlijkse Ronde Tafel Conferentie, in Stadsvilla Sonsbeek te Arnhem.

Er staan interessante tuinhistorische onderwerpen op de agenda, standpunten over actuele kwesties komen aan bod en nieuws over lopend of recent afgesloten onderzoek wordt gepresenteerd. Ook niet-donateurs van Cascade worden hierbij van harte uitgenodigd de Ronde Tafel Conferentie bij te wonen.

Het programma van de middag ziet er als volgt uit:
12.30 – 13.30 Lunch (facultatief)
13.30 – 14.00 Ontvangst door bestuur met koffie of thee
14.00 – 14.10 Welkom en inleiding door voorzitter Johan Carel Bierens de Haan
14.10 – 14.35 Mevr. Ir. Monique Wolak, Groen Erfgoed onderzoeker en secretaris bestuur Cascade, De invloed van Sissinghurst / Arts & Crafts tuinen op Nederland
14.35 – 15.00 Mevr. Drs. Lenneke Berkhout, promovenda RUG, Hoveniers van Oranje. Functie, werkzaamheden en positie 1621-1732
15.00 – 15.25 Mevr. Drs. Ing. Patricia Debie, Tuin- en landschapsarchitect Renswoude, Het Margaretha Turnerplein bij kasteel Amerongen
15.25 – 15.55 Pauze met koffie/thee
15.55 – 16.20 De heer Johan Mullenders, voorzitter Stichting Arboretum De Nieuwe Ooster en bestuurslid NDV, Leonard Anthony Springer en de Nieuwe Ooster in Amsterdam
16.20 – 16.45 Jan Holwerda, bureau Groen Verleden, Tuinhistorisch strooigoed II: zo maar wat kaarten, ontwerpen, afbeeldingen en foto’s
16.45 – 17.00 Mededelingen bestuur en algemene discussie
17.00 – 18.00 Napraten en netwerken tijdens de borrel (voor eigen rekening)

Deelname inclusief koffie/thee, zonder lunch: € 10,00 per persoon / niet-donateurs € 15,- / studenten € 5,-. Kosten inclusief koffie/thee én lunch: € 24,50 per persoon / niet-donateurs € 29,50 / studenten € 19,50.

Voor aanmelden en alles op een rij: Aanmeldformulier Cascade RTC 2020.

Claude Desgots’ ontwerp voor Het Loo (Bron: Nationaal Museum Zweden)

In 2008 vond de opening van de hernieuwde reconstructie van de boventuin van Het Loo plaats (ja zo lang geleden alweer, zie hier). Een en ander ging gepaard met Zwierig binnen de perken, de titel van de tentoonstelling en het boek (zie hier).
Toen constateerde ik dat zo goed als al het materiaal ten aanzien van de tuinhistorische ontwikkeling er was: kaarten, ontwerpen, vogelvluchten, prenten, schilderijen, foto’s enz. Alleen het niet uitgevoerde ontwerp van Claude Desgots (achterneef van Le Nôtre, kleinzoon van de zus van) uit 1698 ontbrak. Om meer correct te zijn, een situatietekening en een ontwerp. Natuurlijk bekend van verschillende publicaties waarin ze al dan niet gemonteerd klein zwart-wit staan afgebeeld, maar als je ‘m bijna in het echt kan zien, in kleur met de mogelijkheid om in te zoomen, dan is dat toch een kleine toevoeging.

Claude Desgots’ situatietekening van Het Loo (Bron: Nationaal Museum Zweden)

Ze staan beiden in de online collectie van het Nationaal Museum van Zweden:
situatietekening
ontwerp
Linksboven staan vier icoontjes. Het meest rechtse / vierde icoontje geeft de mogelijkheid om in te zoomen.
Jan Holwerda

Claude Desgots’ ontwerp gemonteerd op de situatietekening

(OVERGENOMEN)

Erfgoed van het vermaak. Waardering voor plekken van plezier.

In deze uitgave beschrijft auteur en folly-kenner Wim Meulenkamp de uiteenlopende stijlen, en vormen die werden toegepast bij erfgoed van het vermaak. Anton Nuijten gaat in op de geschiedenis van het vermaak. Hij spitst zijn bijdrage toe op het vermaak in parken en tuinen. Veel mensen zullen niet beseffen dat onze huidige attractieparken een uitvloeisel zijn van attracties die al in de 18de eeuw te vinden waren in de privétuinen van de elite. Karel Loeff wijdt het laatste hoofdstuk aan de kermis. Deze mobiele vorm van vermaak veranderde sterk door de eeuwen heen, maar er zijn, juist door de kennis en passie van liefhebbers, nog enkele heel bijzondere attracties bewaard gebleven.
De uitgave is één van de resultaten van de studiedag die Heemschut samen met de
Donderberggroep in 2018 organiseerde in pretpark De Waarbeek in Hengelo (6 april 2018). Heemschut vraagt met de uitgave ook aandacht voor (mobiel) erfgoed in de vorm van vermaaksattracties, waarbij zelfs ook de transportmiddelen van historische waarde kunnen zijn, en vergeten attracties zoals vervallen tentoonstellingspaviljoens.

Erfgoed van het vermaak. Waardering voor plekken van plezier is een uitgave van Heemschut. De verkoopprijs bedraagt € 14,95 inclusief verzendkosten en te bestellen via www.heemschut.nl.