De groene middeleeuwen is een bron van informatie die antwoord geeft op talrijke vragen, zoals:
Wat waren de functies en de betekenis van planten, hun wortels en hun vruchten in de middeleeuwen?
Wortel en pastinaak kennen we sinds de Romeinen, maar wanneer kwamen bloemkool en spinazie op tafel?
Stoelt de hedendaagse antroposofische uitleg van de vier humeuren werkelijk op de antieke geneeskunde?
Welke planten kon men in een negende-eeuwse kloostertuin vinden?
Welke zijn de 88 planten van Karel de Grote?

En het boek gaat in op kwesties zoals:
De kleurstoffen die planten leveren voor kleding, schilderijen en wapenschilden.
De symbolische betekenis van planten in de sacrale en wereldse literatuur – van de honderd Bijbelse planten (zoals het brandende braambos) tot theaterproducties waarin maagden in bloemknoppen schuilen en volksgeloof waarbij vreemde wezens in struiken wonen.

Al deze zaken en nog veel meer komen aan bod in De groene middeleeuwen, met een hoofdrol voor het schrift en de prachtige illustraties uit talrijke boeken, waarin fantasie en werkelijkheid soms wonderlijk verweven zijn. Om het boek nog beter toegankelijk te maken, is in de 2e druk een uitgebreid register opgenomen.
Voor inhoudsopgave en meerdere spreads, klik hier.

Linda IJpelaar en Claudine A. Chavannes-Mazel (red.), De groene middeleeuwen. Duizend jaar gebruik van planten (600 tot 1600), ISBN 9789462262973, €39,95, 320 p.

Als het gaat om klimaatverandering en water is erfgoed nog nauwelijks in beeld. Een belangrijke reden is dat de erfgoed- en de waterwereld elkaar onvoldoende kennen. Zowel institutioneel, politiek en vooral ook als het om onderzoek en de wetenschap gaat is er weinig raakvlak. ICOMOS Nederland en de Nederlandse Kastelenstichting willen hierin verandering brengen en laten zien welke belangrijke rol erfgoed kan spelen bij duurzame oplossingen. Op verschillende buitenplaatsen en landgoederen zijn al innoverende aanpassingen gedaan.

Voor tijden, sprekers, bijdragen enz, klik hier. Aanmelden is noodzaak om een link te krijgen om digitaal te kunnen deelnemen; van de deelnemers wordt een bijdrage van € 10 gevraagd. Voor achtergrondinformatie in de vorm van een essay, interviews en artikelen, klik hier.

Vrijdagmiddag 21 mei 2021, om 13.30 uur, start de online bijeenkomst van het platform Kastelen & Buitenplaatsen. Het thema van dit platform is Omgang met de groene omgeving, nu en in de toekomst. Het platform staat deze keer geheel in het teken van de groene omgeving van kastelen en buitenplaatsen; niet alleen in Nederland, maar ook in Vlaanderen.
Er is ruime aandacht voor het onderzoek naar tuinen en parken en de adviezen die daaruit voortvloeien. In het verlengde daarvan naar de uitvoering in de praktijk; wat kan en wat kan niet en wie bepaalt dat? En wat is de invloed van het klimaat op die plannen? Niet onbelangrijk is ook de financiering van het onderhoud en de eventuele bijdrage van de Rijksoverheid daarbij. Als laatste wordt ingegaan op het maatschappelijk belang van het groen voor het publiek, zeker nu in de coronatijd.

Voor tijden, sprekers, bijdragen enz klik hier. Aanmelden is noodzaak om een link te krijgen om digitaal te kunnen deelnemen.

Gezicht op de tuin van het huis Maliebaan 55 te Utrecht (1905) (Bron afbeeldingen: Het Utrechts Archief)

Eduard Cuypers, neef van dé Pierre Cuypers, was geïnspireerd door de Engelse landhuis- en cottagestijl en de Arts & Crafts-beweging. Hij ontwierp huis, interieur en tuin van Maliebaan 55 te Utrecht. Indrukwekkend zijn de pergola en al het latwerk of treillage. Met name ook de aankleding van de zijgevel van de achterbuurman (boven) en de naastgelegen buurman (onder). Meer over huis en interieur, toen en nu, leest u hier. Over de tuin kunnen we kort zijn, die is volgebouwd.

AHN Landgoed Velder (Liempde) met de sterrenbossen aldaar en de tussen de lanen liggende rabattenbossen.

Een ieder van ons kent ze wel, rabattenbossen. Bekend maar qua achtergrond en ontwikkelingsgeschiedenis zo onbekend. De term rabattenbossen is nog relatief jong. Oude stukken spreken over wallen en slooten of dijken en grachten. Nu spreken we over rabat en rabatsloot. In 1780 schreef een taxateur op de Wildenborch (Vorden): ‘Ook zijn er fraaye akkermaelsbossen, dog deselve zijn op hooge dammen waer tusschen sulcke diepe en breede slooten gegraven sijn, dat men er met een aak door varen kan.‘
Dit laatste citaat komt uit de masterscriptie Van dijken en sloten. Een verkenning van de geschiedenis van rabattenbossen in de Graafschap van Adri Mulder uit 2020 (download PDF).

Na dit eerste onderzoek volgde (totaal losstaand) een tweede, zogezegd een overstap naar een volgend rabat. Van de hand van Thomas Van Driessche verscheen in 2021 Rabattenbossen in Vlaanderen. Een verkennend onderzoek (download PDF).

Naamgeving in rabattenbossen, uit Adri Mulder, Van dijken en sloten. Een verkenning van de geschiedenis van rabattenbossen in de Graafschap

Webinars, de keuze is reuze. Wat is er toch met 22 april. Iedereen wil die dag zijn verhaal vertellen:
– Historische ecologie van de Nederlandse landschappen – Rivierengebied ; zie hier
– Erfgoed & Bossenstrategie ; zie hier
– ‘Stinzenplanten – bijzondere voorjaarsplanten onder een Friese naam’ ; zie hier
– ‘Hoe gaat het nu op Huis Landfort?’ ; zie hier

Scheybeek (rechts) aan de weg van Beverwijk naar Velsen (1770) (Bron: Noord-Hollands Archief)

Verder zoekend met ‘Chineesche‘, als in voorgaand bericht, valt opnieuw Rozenhof, nu Roosenhoff geheten, in de prijzen. Met ‘Chineesche tenten‘, inderdaad meervoud. Nog leuker in dezelfde advertentie is de verkoop van iets wat we wel kennen, maar niet vaak (?) tegenkomen: ‘over schoone geschilderde gezigten, om op eindens der lanen te plaatsen‘ (Rotterdamse courant 14-02-1792).

Dat had ik graag met een afbeelding willen illustreren, maar er schiet zo snel niet één te binnen. Wel de geplaatste afbeelding van Scheybeek (Beverwijk). Vanaf Beverwijk loopt de weg in zuidelijke richting naar Velsen, achter de ruiter buigt de doorgaande weg naar links af; rechts ligt Scheybeek. De laan loopt nog een stukje rechtdoor om dood te lopen op een ‘schot’, obelisk-vormig. Bijna een figuurzaagwerkje, maar dan heel groot. Geen geschilderd gezicht, maar wel een folly-achtige invulling op het einde van een ‘laan’.
Jan Holwerda

Detail uit voorgaande afbeelding, de weg buigt naar links, rechtdoor loopt de laan dood op een sierinvulling als blikvanger.

noordelijke deel Buitenplaats Rozenhof (1773-1777), Gio Batta (G.B.) Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Een ‘Chineesche tuin’ als in het voorgaande bericht is al een bijzondere kwalificatie, maar wat dacht je van onderstaande advertentie, uit de Rotterdamse courant van 9 april 1791. Rozenhof bij Rotterdam (Kralingen) zal worden geveild en verkocht. Er is sprake van

‘... verscheiden steene stook- en trekkassen; mitgaders in welaangelegde tuinen, moes-tuinen, boomgaarden, menageryen, vischryke vyvers, goudviskommen, slingerbeken, ongemeen fraai aangelegde Chineesche-, Turksche-, Engelsche- en andere Bosschen, tenten…‘.

De vogelvlucht in twee delen dateert van vermoedelijk een jaar of 15 eerder.
Jan Holwerda

zuidelijke deel Buitenplaats Rozenhof (1773-1777), Gio Batta (G.B.) Colomba (Bron: Stadsarchief Rotterdam)

Zeg na 1770 duiken ze op in advertenties: Chinese tenten, koepels, bruggen, tuinbanken, latwerken en Chinese fazanten. Die was ik allemaal al wel tegen gekomen, maar een ‘Chineesche tuin’ nog niet. In de Amsterdamse courant van 10-03-1789 staat één, zie onderstaande advertentie:

Te huur of uit de hand te koop, een dubbelde tuin, met twee steenen huizen, twee coupels die zeer fraai geschilderd zyn, de tuin beplant met exquise vruchtboomen, moeseryen en broeibakken, in denzelven tuin een Chineesche Tuin , met een Chineesche Coupel of Tuinhuis, beplant met vreemde boomen en gewassen, in denzelven Chineesche Bruggen, en eene Harmitage, hebbende, hebbende teffens uitzigt over de landeryen en bosch, &c. Staande onder Amstelveen, op het einde van het Hoedenmaakers-Pad. Te bevragen by Hendrik Zikman, Hovenier, op het zelfde pad.

Het adlectief ‘Chineesch‘ past heel erg bij de periode, bij de vroege landschapsstijl. Maar dé tuin chinees noemen… Hoewel tuintje waarschijnlijk, een tuin binnen een tuin. Net ten zuiden van Amsterdam, ten westen van de Amstel moet het hebben gelegen (ergens ten zuiden van het tegenwoordige Sarphatipark).

Zou de eigenaar hebben gebladerd in de Cahiers des Jardins Anglo-Chinois (1776-1788) van Le Rouge?
Jan Holwerda

In het verlengde van het voorgaande HisGis bericht… Door de transcripties van de OAT is een databank aan gegevens ontstaan die de basis is voor weergave in HisGis. Maar met die data kun ook je andere dingen doen. Categoriseren bv. Via links (ik weet niet meer hoe) kwam ik op een wiki page betreffende ‘soort der eigendommen’ of te wel het grondgebruik.

Het woord vermaak vinden we bij het grondgebruik op menig buitenplaats terug. Hier onder de OAT invullingen onder ‘categorie’ ‘vermaak’. Enjoy!

aanleg tot vermaak | grond van vermaak | lustplaats | bosch als lustplaats | koepel | tuin en koepel | bosch van vermaak | bosch tot vermaak | bosch (weelde) | weiland (weelde) | laan (weelde) | vijver (weelde) | water (weelde) | laan als lustplaats | vijver als grond van vermaak | vijver | vijver als lustplaats | vijver van vermaak | watering vijver | water als lustplaats | gracht als lustplaats | water als lustplaats; water | eiland tot vermaak | aanleg tot vermaak plaats | aanleg tot vermaak/plaats | aanleg tot vermaak water | aanleg voor vermaak | aanleg tot vermaak/water | aanleg voor vermaak/water | aanleg tot vermaak/opgaande bomen | water tot vermaak | plaats tot vermaak | plaats tot vermaak dam | aanleg tot vermaak; eiland | aanleg van vermaak | aanleg van vermaakplaats | aanleg van vermaak plaats | aanleg van vermaak tuin | aanleg tot vermaakplaats | aanleg tot vermaak pad | aanleg van vermaak vijver | aanleg tot vermaak bosch | aanleg van vermaak plaisierbosch | aanleg van vermaak water | aanleg tot vermaak waterwerk | orangerie | aanleg tot vermaak; laan en bosch | aanleg tot vermaak; water, eiland en sloot | aanleg tot vermaak met bosch met opgaand hout | tuin van vermaak | aanleg vermaak plaisierbosch | plaisier tuin | aanleg tot vermaak plaisierbosch | aanleg van vermaak plesierbosch | aanleg van vermaak waterwerk eiland | aanleg tot vermaak, waterwerk | aanleg tot vermaak vijver en eiland | aanleg van vermaak waterwerk | vijver tot vermaak | bosch vermaak | vermaak | grond ter vermaak | voor vermaak | laantje voor vermaak | loots vermaak | grond tot vermaak | vernaak | aanleg tot vermaak gracht | aanleg tot vermaakplaats vijver | aanleg van vermaak pluimvee | aanleg tot vermaak hertenkamp | aanleg van vermaak en water sloten | aanleg van vermaak pad | aanleg tot vermaak water weiland plaats | aanleg van vermaak, hartekamp | aanleg tot vermaak boscch | aanleg van vermaak laan | aanleg tot vermaak vijver | orangerie billardkamer | plaisier bosch | waterwerk vijveraanleg tot vermaak | opgaande bomen vermaak doorsnede met wandelpaden | water en verdere aanleg tot vermaak | bosch aanleg tot vermaak | sloot als aanleg tot vermaak | waterwerk tot vermaak | plezierbosch en plaats | plein tot vermaak | plezier en opgaand bosch tot aanleg tot vermaak | plezier bosch | water als aanleg tot vermaak | plaisierbosch | aanleg ter vermaak | plezier en opgaand bosch | vijver aanleg tot vermaak | opgaande boom aanleg tot vermaak | waterwerk als aanleg tot vermaak | Heerenhuis en verder aanleg tot vermaak | bosch als vermaak | opgaande boom tot vermaak | waterkom en laan tot vermaak | waterwerk en eiland, aanleg tot vermaak | laan tot vermaak | plezierbosch | plaizierbosch | opgaand bosch tot vermaak | plantsoen als vermaak | huis en plaats bosch opgaand aanleg tot vermaak | plaats en pleziertuin | plaisierbosch aanleg tot vermaak | plein aanleg voor vermaak