Op de tentoonstelling o.a. een schilderij van Sebastiaan Vrancx,
bruikleen van Kunsthandel P. de Boer te Amsterdam

In de schaduw van de tentoonstelling Tuinvisioenen, Jonkheer van Sypesteyn en de terugkeer van de Oud-Nederlandse Tuinkunst (zie weblog 20 mei of de weblog van Sypesteyn) organiseert Sypesteyn een symposium waarop het omgaan met de gelaagdheid van tuinhistorisch erfgoed en de inbreng van individuele erflaters centraal staan. Tuinen zijn kunstvormen die bestaan uit levend materiaal en die daardoor voortdurend veranderen. Behalve de cyclische verandering (lente, zomer, herfst, winter / ontkieming, groei, wasdom, verval en de voortdurende herhaling van deze reeks) is er ook een lineaire verandering, die te maken heeft met veranderd gebruik en veranderende smaak en veranderende waardering van het verleden. Dit laatste is extra gelaagd wanneer er sprake is van meerdere verledens die door elkaar spelen.

Voor het symposium is een middag uitgetrokken. De volgende sprekers treden op om deze aspecten te belichten:
* Johan Carel Bierens de Haan, bijzonder hoogleraar cultureel erfgoed van monument, tuin en landschap, adjunct directeur / hoofd wetenschappelijke staf Paleis het Loo;
* Henk Boers, hortulanus bij kasteel Muiderslot en Hofwijck, voormalig tuinvrijwilliger bij Sypesteyn, gespecialiseerd in voor restauratie/reconstructie van historische groen (zowel vormgeving als beplanting);
* Vivian van Saaze, cultuurwetenschappelijk onderzoekster aan de Universiteit Maastricht, gepromoveerd op de voortdurende wordingsgeschiedenis van installaties van hedendaagse kunst;
* Hanneke Schreiber, hoofd tuin en collectie Hortus Botanicus te Amsterdam, verantwoordelijk voor de hedendaagse interpretatie van de historische Snippendaaltuin;
* Henny van der Wilt, tuinbazin / hovenier Sypesteyn, gespecialiseerd in beheer inheemse wilde flora en stinzenplanten, tevens natuurfotograaf.

Het symposium vindt plaats op vrijdag 10 september om 13.00 uur in of in de directe nabijheid van kasteel Sypesteyn, Nieuw Loosdrechtsedijk 150, Nieuw Loosdrecht.

Dagvoorzitter is Jan-Willem Edinga, na de eerste twee inleidingen en na de volgende drie is er gelegenheid voor discussie. Aansluitend geeft Henny van der Wilt een rondleiding door tuin, park en bos waarna er op het terras van het kasteel bij een borrel kan worden nagepraat.

Kosten voor deelname aan het symposium zijn 15 euro. Hiervoor ontvangen deelnemers tevens de recent verschenen publicatie Tuinvisioenen, jonkheer van Sypesteyn op zoek naar de verloren tuinkunst.
Aanmelden voor 20 augustus op info@sypesteyn.nl.

Theekoepel, Balthasar Jooss 1824.  Bron: Archief Delft

In het 'groennummer' van Delf (zie weblog 28 juni ) staat de bovenstaande koepel afgebeeld. Het bijschrift vermeldt 'Langs de Haagweg stond een theekoepeltje in eenvoudige Chinese stijl. Tekening Balthasar Jooss 1824'.

Ik wilde graag weten hoe zeker de locatie Haagweg is, want ik 'ken' eenzelfde of soortgelijke koepel in dezelfde omgeving. Wim Weve de schrijver van het artikel kwam met het volgende.
Balthasar Jooss heeft erbij geschreven: '20 JULY 1822 NOORD NAAR DEN HAAG'. De tekening is door het gemeentearchief gerubriceerd onder Haagweg. Deze weg op de oostelijke kade langs de Vliet is de logische weg naar Den Haag. Het jaagpad aan de ander zijde was dat destijds feitelijk niet. Hoe ver de koepel buiten Delft stond (op huidig Delfts, of huidig Rijswijks grondgebied), laat staan wat de exacte locatie was, is niet bekend.

En dan heb ik genoeg trefwoorden voor mijn gelijkende koepel of kun je nu zeggen 'met grote waarschijnlijkheid is de locatie bepaald'?
– navolgende afbeelding is die van Hoornwijk of Hoornwijck
– te Rijswijk
– aan de Jan Thijssenweg, voorheen Vlietweg

JH
Ook omdat 't zo'n mooi plaatje is, enne zijn het slangen of…?

Hoornwijck (Rijswijk)  Bron: Beeldbank Rijswijk
 

De koepel van Hoornwijck (Rijswijk)  Bron: Beeldbank Rijswijk

Maar zult u zeggen, gaan we toch internationaal? Ja en nee. Een eigen officiële taal hebben ze en er zijn er die zich zouden willen afscheiden, maar toch blijven we binnen de grenzen van ons land en daarmee de doelstelling van Cascade. Het betreft hier een tuinboek in onze tweede officiële taal, in het Fries dus.

De schrijfster Aly van der Mark kennen we van eerdere weblogs over Gerrit Vlaskamp, zie 13 jul 2009 en 28 aug 2009.

En nu heeft ze een boek geschreven over de kwekerij van haar schoonfamilie, de familie Westra, waar zij in 1976 met haar man ging wonen. Een huis met 4400 m2 tuin. Aly schrijft niet alleen over het wel en wee van de tuin, maar ook over een familiegeschiedenis met vele verrassingen. De geschiedenis gaat terug tot 1770, toen twee broers uit Varsseveld via het Westland in Waaxens terechtkwamen. Een kleinkind van één van de broers, Lambertus Vlaskamp, werd de hovenier van Lucas Roodbaard en zijn zoon Gerrit Vlaskamp heeft 350 tuinen en parken aangelegd in het noorden van Nederland.

Enne, hoe het bovenstaande in het Fries ‘klinkt’: Aly van der Mark skriuwt net allinne oer de kwekerij fan de famylje fan har man Ids Westra dêr’t se yn 1976 te wenjen kamen. In hûs mei 4400 kante meter tún. Aly skriuwt net allinne oer it wel en wee fan de tân, mar ek oer in famyljeskiednis dy’t fol ferrassings bliek te sitten. Dy skiednis giet werom oant 1770, doe’t twa broers út Varsseveld by Doetinchem fia it Westlân yn Waaksens telâne kamen. In pakesizzer fan ien fan de broers, Lambertus Vlaskamp, waard de hofker (hovenier) fan Lucas Roodbaard en syn soan Gerrit Vlaskamp hat 350 tunen en parken oanlein yn it noarden fan Nederlân.

De geschiedenisparagrafen zijn kort, maar er volgt ongetwijfeld nog een uitgebreide publicatie over de mannen Vlaskamp en hun werk.  JH
Bestellen kan bij de uitgever Afûk.

Bestaande toestand Grotto  Bron: GVB Architecten B.V.

Contact met GVB Architecten B.V. (n.a.v. weblog 25 juni) resulteerde in de navolgende update, de opmeting van de restanten van de grotto (2007) en een tekening van de nieuwe toestand (2007). Grotere weergave volgt na aanklikken van de tekening.

De stand van zaken met Vredenoord is dat we onlangs begonnen zijn met de restauratie van de bijgebouwen. Het hoofdhuis komt daar later dit jaar bij. Buro Mien Ruys i.s.m. Hoek Hoveniers is verantwoordelijk voor ontwerp en uitvoering van tuin en terrein. Voor de grotto hebben we een restauratieplan opgesteld waarvoor we in het kader van de regeling BRHB subsidie hebben verkregen. Uitvoering daarvan zal mogelijk volgend jaar gebeuren. Er wordt trouwens niet voorgesteld om de koepel terug te bouwen. Het ingestorte gangdeel wordt teruggebouwd en de entrees uit de oudste fase (grotto-look) worden gerestaureerd. Voor dat beeld heb ik de tekeningen hier bijgevoegd. De vloerrestanten van de oude koepel blijven in situ bewaard.

Hans Götz

Nieuwe toestand Grotto  Bron: GVB Architecten B.V.

Landschap, Gerrit Battem (1636-1684)

In de zomer krijg ik altijd de neiging om aan foto-tentoonstellingen mee te doen of zoekplaatjes op te lossen. Op dit moment is in Teylers Prentenkabinet een piekfijne tentoonstelling te bezichtigen met tekeningen uit de Collectie van Matthijs de Clercq uit New York. Het bijzondere is dat de tekeningen na afloop van de tentoonstelling als nieuwe aanwinst in Haarlem zullen blijven.

Op de tentoonstelling wordt het oog van ons tuinhistorici ogenblikkelijk getrokken door een gouache met een landhuis en toegangslaan, getekend door Gerrit Battem (1636-1684). Het opmerkelijke is dat het huis dichtbij zee of een groot meer of langs de Rijn is gesitueerd en dat, althans op deze tekening, de (eiken?)laan niet uitkomt op het midden van het huis. Het kan heel goed zijn dat Gerrit Battem ook hier een imaginair landschap tekende (dat is niet vreemd voor zijn werk, zie ook de tekst van het Getty Museum), maar wie weet ziet een heel oplettende Cascade-vriend toch meer in deze locatie. Wij zouden dat natuurlijk graag horen en Teylers Museum is ook zeer geïnteresseerd als een van ons er meer in ziet.

Lees verder: Michiel Plomp. From New York with Love: De tekeningen-verzameling van Matthijs de Clercq. Teylers Magazijn. Jg. 29, nr. 107 (juni 2010), p. 10-11.
CO

Detail, met huis en laan.

Inhakend op de Cascade nieuwsbrief met daarin de oproep voor een weblog over het thema van de Monumentendag 2010. Natuurlijk speelt De Viersprong in de regio een rol en nemen we onze verantwoordelijkheid. Onlangs werd ik benaderd door het Historisch Informatie Punt Eemland (het HIP) met het verzoek en lezing te verzorgen over de 19e eeuwse tuinen met als hoofdthema De Viersprong. Wat het HIP nog niet wist maar veel leden van Cascade onderhand wel, is dat je mij prima het woord kan geven maar je krijgt het zo moeilijk weer terug! Dat moeten we anders aanpakken.

Het HIP verzorgt laagdrempelige verspreiding van de cultuurhistorie in het algemeen via de bibliotheken in de plaatsen Woudenberg, Amersfoort, Leusden en Bunschoten. Dat laagdrempelige is natuurlijk mooi want dat biedt mogelijkheden mensen te bereiken waar het anders niet gaat lukken.

We hebben, met behulp van het communicatie bureau Hemels van der Hart, ingezet op kinderen.
Aansluitend op het thema xe2x80x9cDe Smaak van de 19e eeuwxe2x80x9d zijn we een project gestart met de basisscholen in Woudenberg. Ook geven we enkele rondleidingen voor ouders met kinderen. Aansluitend nodigen we ook de volwassenen uit, maar dit toch met frisse tegenzin. Er wordt een filmpje gemaakt wat non stop gaat draaien in de bibliotheken, er gaat een persbericht uit naar alle regionale kranten, posters, website… Kortom het wordt goed aangepakt.

Historische tuinen zijn mooi en eigenzinnig, dat moet je uitdragen!
Richard Zweekhorst

Tuin aan de Nieuwe Laan door Nicolaas Samuel Cruquius (Kruikius) uit 1701
Bron: Webgallery of Art of klik op de afbeelding

Enkele weken geleden viel er een enveloppe in de bus, cadeautje van onze Cascadevriend Piet vdE. Het bleek het laatste nummer van Delf, cultuurhistorisch magazine voor Delft te zijn. Een themanummer, Groen in en rond Delft. Dit om in te haken op de Nationale Monumentenstudiedag 2010 (te Delft) met als thema Groen in de stad (zie weblog 20 apr 2010).

Alleen al door het kaft een mooi nummer. Hierop staat de Tuin aan de Nieuwe Laan door Nicolaas Samuel Cruquius (Kruikius) uit 1701. En wat ook heel aardig is, het wordt ook al digitaal aangeboden. Download via de website Erfgoed Delft, hier ook voorgaande nummers.  JH

Grotwerk op Vredenoord (Rijswijk)  Foto: Bureau GVBarchitecten

Een tweede voorbeeld van een zoekresultaat uit gedigitaliseerde historische kranten en toegankelijkheidsproblemen van deze bron.
Met de interesse cementrustiek was ik zoekend met o.a. het woord grotwerk. Vond toen ook een advertentie die niet met wat wij nu cementrustiek noemen te maken heeft, maar wat wel een leuke vondst was.

De weblog van 18 jan 2009 ging over de grotten van Vredenoord en Backershagen. Dit naar aanleiding van een rapport van Bureau GVBarchitecten: Bouwhistorische notitie grotto Vredenoord (klik hier voor het rapport).

De steen met inscriptie ‘CGV 18..‘  Foto: Bureau GVBarchitecten

In het rapport is sprake van een natuursteen, in de gang/grot, met de inscriptie ‘CGV 18..‘. De laatste twee cijfers zijn vaag en kunnen niet met zekerheid genoemd worden. Historisch onderzoek van stichting PHB m.b.t. de grotto spreekt van het jaartal 1876, aldus het rapport. In het rapport staan ook twee foto’s van de koepel die op het voorterrein van de zuidoostelijke grotingang stond. Vaag is een balustrade op het begaanbare dak te zien.

Hoe mooi past de gevonden advertentie bij het bovenstaande. In o.a. de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 1 maart 1857 staat o.a. het volgende:

te Verkoopen … Buitenplaats Vredenoord … voorts Menagerie, twee Koepels, een aan den grooten Straatweg gelegen en de andere door een Grotwerk verbonden, en zoo Beneden als Boven op het Balcon ruime uitzigten hebbende… (klik hier voor de complete advertentie).
Grotwerk, koepel, balkon, i.i.g. in 1857 al aanwezig.

Dan nog aansluitend op de eerder gemelde bottleneck bij het zoeken: ook hier wordt de advertentie niet gevonden met de buitenplaatsnaam. In twee kranten vond ik drie advertenties. Het ‘digitaliseringsproces las’  Vredenoord als resp. Wredenoord, VKEDENOORI) en VREDENOOHD.
Jan Holwerda

De oude koepel met balkon en balustrade.
Foto uit rapport Bouwhistorische notitie grotto Vredenoord

Eerder (weblog 31 mei) was er de vermelding over de toegankelijkheid van gedigitaliseerde historische kranten. Hier een illustratie middels een zoekresultaat, en ook van de beperkte toegankelijkheid bij het zoeken (als gevolg van het ‘digitaliseringsproces’).

Eric Blok, en anderen voor hem, noemt in zijn artikel over Schaep en Burgh in Tuingeschiedenis in Nederland het voorkomen van een Turkse Tent. Op een kaart van Ketelaar uit 1778 komt deze aanduiding voor. Ik meen dat dit de enige documentatie voor het bestaan van de tent is.

Ik was een aantal maanden geleden zoekend met woorden als tuinsieraden, tuyn sieraaden, tuyn cieraaden enz. Een van de resultaten betrof een verkoopadvertentie van Schaep en Burgh te ‘s-Graveland, in de Leydse Courant van 12 september 1802. Het woord Tuyn-Cieraaden staat in de advertentie, maar ook:

…verkoopen de zeer aanzienlyke en byzonder aangenaam gesitueerde HOFSTEDE, genaamd SCHAAPENBURGH … groot Oranjehuys en Vinkenbaan, fraaije Chineefche- en andere Tenten en Zitplaatsen, Menagerie … mitsgaders groote en onlangs vernieuwde Broeijeryen en Moestuynen, extra schoon aangelegen uitgeftrekte Engelfche Plantfoenen, Slingerbofchen en Laanen, met kapitaal Geboomten, ruime Beeken, Goudvisfch- en Snoeken Kommen… (klik hier voor de complete advertentie).

fraaije Chineefche- en andere Tenten en Zitplaatsen heet het in 1802. Leuk is de aanduiding Chinees i.p.v. Turks, maar met de nomenclatuur nam men het dan ook niet zo nauw. Benamingen als Turks, Tartaars, Chinees, Perzisch enz. waren als het ware uitwisselbaar; als het maar exotisch oogde en klonk. Ook valt het gebruik van meervoud op, Tenten i.p.v. Tent. En Zitplaatsen. En zo kent de advertentie wel meer leuke ‘puntjes’.

Nu zult u misschien denken da’s mooi, da’s leuk, gewoon zoeken met de buitenplaatsnaam en historie ik heb je. Maar dit is helaas(?) om vele redenen niet een eenvoudig abc-tje. Het begint met de naamgeving. Ik beperk me hier tot het verschil van de naam in de advertentie, SCHAAPENBURGH en de naam Schaep en Burgh waaronder wij het kennen, en laat alle andere variaties achterwege.

Maar dan de werkelijke bottleneck. In de eerdere weblog is al uitgelegd dat digitalisering een interpretatie van een ‘ingelezen plaatje’ naar ‘normale’ tekst is, en op die tekst wordt gezocht en dat deze omzetting gepaard gaat met fouten (of ‘niet beter kunnen’).

In dit geval, wat wij lezen als SCHAAPENBURGH is in het digitaliseringsproces ‘gelezen’ als SCHJAPBNBURGH. Tja dat verzint niemand en daar gaat dus niemand mee zoeken.

Of te wel de digitalisering van historische kranten geeft tot zoveel toegang, enkel de toegankelijkheid kent zijn beperkingen.  JH
(in de advertentie is Chineefche met een afbreekstreepje en ‘loopt de pag. iets weg’, en daar kon dus al helemaal geen chocola van gemaakt worden)

Als in de eerdere weblog aangegeven is elk van de in de lijst uit 1791 opgesomde planten getoetst aan eigentijdse 18de-eeuwse en vroeg-19de-eeuwse literatuurbronnen.

Het artikel noemt de belangrijkste gebruikte werken (de literatuurlijst biedt nog veel meer). Na wat zoeken blijkt dat de meeste werken ook digitaal zijn in te zien, via Google Boeken. Hierna volgt een rijtje. Voor de enkeling die zaken tot in detail wil verifiëren. Of voor diegene die een eigen onderzoek heeft lopen. Maar vooral ook als illustratie van het puzzelwerk en van de 'digitale beschikbaarheid van historische werken'.

Dictionnaire des jardiniers et des cultivateurs.., Philip Miller en Laurent De Chazelles (1786) ; klik hier.
Een eerdere Nederlandstalige bewerking is Groot en algemeen kruidkundig, hoveniers, en bloemisten woordenboek…, Philip Miller, Adriaan van Royen en Jakob Van Eems (1745), deel I en deel II.

Korte verhandeling van de boomen, heesters en houtagtige kruid-gewassen, welke in de nederlandsche lugtstreek de winterkoude konnen uitstaan, en dienen tot beplanting van lust-hoven, laanen, haagen, wilden wandelbosschen, enz, G. J. de Servais (1789) ; klik hier.

Manuel de l'arboriste et du forestier belgiques, Eugène-Joseph-Charles-Gilain-Hubert d'Olmen Poederlé (1774) ; klik hier.

Flore du Nord de la France…, François Antoine Roucel (1803), deel I en deel II.

Collection d'arbres, arbrisseaux, plantes et oignons étrangers, rangée par ordre alphabétique, F. A. Wiegers (1809) ; klik hier.

Puzzel ze.  JH