Kaart van Zijnen (1760), detail met de [Oude] Warande  Bron: Regionaal Archief Tilburg

De laatste maanden heb ik zo af en toe even de weblog van Regionaal Archief Tilburg bezocht. Om de hele proces van het ‘naar boven halen’, restaureren, digitaliseren en tentoonstellen van de Kaart van Zijnen te volgen.
Het betreft de ‘Kaarte der Heerlykheden van Tilborg en Goirle’ die in 1760 werd vervaardigd door Diederik Zijnen (1730-1768) naar de opmetingen van de landmeter Daniel Verhoeven, verricht in 1732 (dus bijna twintig jaar vóór de kaarttekeningen van de Hattinga’s). De opdrachtgever voor het tekenen van de kaart was Gijsbertus Steenbergensis, graaf van Hogendorp en vrijheer van Hofwegen, Tilburg en Goirle. De particuliere domeinen van Van Hogendorp waren op deze handgetekende kaart oorspronkelijk met oppervlaktematen in R(oeden) en L(opensaeten) aangegeven en groen ingekleurd. Deze kleuren zijn in de loop der jaren verdwenen.

En waarom zo bijzonder? Alleen al de afmetingen: 315 x 415 cm; schaal 1: 4500. Verder is de kaart m.n. voor de regionale historie een fantastische bron, maar er staan ook tuinhistorische krenten op. Om drie te noemen: Kasteel Tilburg met park, de Nieuwe Warande en de [Oude] Warande (de Cascadevoorjaarssexcursie 2006 deed Oude Warande aan).

Klik hier om naar het weblog deel over de Kaart van Zijnen te gaan.
Veel foto’s staan op flick.com, en filmpjes op YouTube.
De digitale versie van de kaart valt natuurlijk ook via internet te bekijken.
Meer achtergrond valt te lezen in het artikel Het grootste archiefstuk van Tilburg: de kaart van Diederik Zijnen uit 1760.
En is het artikel niet afdoende dan is er ook nog een boek: Ronald Peeters, Een Tilburgse kaart nader bekeken, Tilburg 2011, ISBN 9789077643112, € 14,50.

Al met al niet alleen een mooi archiefstuk, maar ook een voorbeeld van het volledig uitnutten (niet negatief bedoeld) van zo’n archiefstuk.  JH

Kaart van Zijnen (1760), detail met Kasteel Tilburg  Bron: Regionaal Archief Tilburg

Na maximaal inzoomen. Een grondlichaam, met twee hellingen en een koepel?

Ilex crenata ‘Convexa’  Foto: Ben Groen

In het aprilnummer (2011) van het vakblad Groen staat een artikel getiteld  ‘Buxushagen: drager van de architectuur van de tuinaanleg – ook in de tuinen van Het Loo’. Van de hand van Ben Groen en Willem Zieleman. Over de bedreigingen voor de buxus en mogelijke alternatieven. Hier een en ander uit het artikel:

De schimmels Cylindrocladium buxicola en Volutella buxii slaan al enige jaren fors toe. Meer recent kwam er ook nog eens de vrij onbekende buxusmot Diaphania perspectalis bij. Uit testresultaten blijkt dat geen enkele buxussoort of buxuscultivar ongevoelig is voor Cylindrocladium. Twee opties tekenen zich af: biologisch, chemisch of teeltechnisch bestrijden; of stoppen met buxus en zoeken naar alternatieven.

In de tuinen van Paleis Het Loo wordt buxus voorlopig nog gehandhaafd, maar wekelijks spuiten is noodzakelijk. De totale kosten bedragen 40 tot en 50 duizend euro per jaar. In de (zeer) nabije toekomst gaat de renovatie van de Benedentuin, Koningstuin en Koninginnetuin spelen en rijst de onvermijdelijke vraag ‘Hoe nu verder?’. De Engelse Royal Horticultural Society heeft al een lijst met mogelijke alternatieven op haar website gepubliceerd. De soorten zijn geselecteerd op klein blad en daarnaast op geschiktheid voor knippen en vormsnoei. Van alle alternatieven is Ilex crenata het meest gelijkend op Buxus sempervirens. Voor de leek is het verschil niet te zien.

In 2011 zal Het Loo een proef met duizend Ilex crenata planten in vier rassen nemen. Deze proef wordt in een minder in het oog vallend deel van de formele tuin uitgevoerd. Als deze proef slaagt, wordt het experiment opgeschaald. Indien
deze grotere proef ook succesvol is, zal mogelijk de hele tuin met een cultivar van Ilex crenata worden ingeplant.  JH

Een verschil: Buxus sempervirens heeft overstaande bladstand (linker 2);
Ilex crenata heeft verspreide bladstand (rechter 2)  Foto: flickr.com

Noordenhoek (Deil)  Foto: Niek Ravensbergen

Voor een ieder die er niet bij was en voor een ieder die even 'achterom' wil kijken: Niek Ravensbergen schoot ook hier een hele serie foto's. Hier te zien.

Achtiende-eeuws schilderij met Ewsum.  Bron kastelen.nl

Ik werd attent gemaakt op een nieuwe aanwinst in de UB: de transcriptie van het zogenaamde “tuinboekje van Ewsum” van vòòr 1570. Het handschrift zit in het familie-archief Van Ewsum; het is naar alle waarschijnlijheid van Johan van Ewsum. In zijn tijd een invloedrijk man, hij bezat twee borgen, Ewsum in Middelstum en Mensinge in Roden (Dr.). Hij heeft in Leuven gestudeerd, is in 1555 zelfs tot ridder geslagen.

Enig speurwerk bracht aan het licht dat de tekst in het Ewsum-boekje gelijk is aan Kapittel 87 van DBouck van Wondre uit 1513. Dat Kapittel heeft als titel “Een tractaet van planten ende greffien” en het gaat, behalve over enten ook over grondbewerking, waterhuishouding, teeltaanwijzingen voor fruitbomen, look, erwten, wikken, bonen, over ziektebestrijding bij fruit, over bewaren, conserveren en wijn en azijn maken. Echt “Hausvaterliteratuur”.

Bronnen van Kapittel 87 zijn: Petrus de Crescentiis, Gottfried van Francken (Pelzbuch) en La maniere de enter (anoniem).
Bij dit speurwerk heb ik vooral gebruik gemaakt van W.L. Braekman, De Vlaamse horticultuur in de vroege 16de eeuw; drie Profijtelijcke traktaten over poten en enten, zaaien en planten. Brussel, 1989.

Mijn vraag is: Is een dergelijk bezit “normaal” voor een jonker uit het begin van de 16de eeuw; kent iemand van de Cascade-vrienden andere voorbeelden van grootgrondbezitters in die tijd die tuinboekjes bezaten/overschreven?

Tineke Scholtens

Toevoeging:
Voor wie in genoemde werken wil duiken: T bouck van wondre, 1513
Halverwege pag. 45 begint het deel: Een tractaet vxc4x81 planten enxccx85 greffien. Capit. LXXXVII

Buch der Natur ; Gottfried von Franken: Pelzbuch : een eerste exemplaar en een tweede exemplaar.

Van La maniere de enter bestaan blijkbaar meerdere uitgaven met kleine verschillen in de titel. Heel snel vind je al: La maniere de enter et planter es jardins pulsieurs choses bien estranges, La maniere de enter et planter en iardins en La maniere de enter et planter enjardins chases bien estranges. En de voorganger? La manière d’enter et planter extraite de P. Crescenzi.  JH

In het kader van mijn onderzoek naar de beeldhouwer Jan Baptist Xavery (1697-1742) wil ik onder meer zijn rol en betekenis als vervaardiger van tuinornamenten belichten. Mede dankzij donateurs van Cascade zijn inmiddels drie door Xavery gesigneerde tuinbeelden gelokaliseerd, namelijk een beeld van Diana (Vught), Venus (Middelbeers) en Demeter (Woerden). Uit de literatuur blijkt echter dat xe2x80x98tuinkunstenaarxe2x80x99 Xavery aanzienlijk meer tuinbeelden en -vazen heeft vervaardigd. Om die reden doe ik graag een beroep op de kennis en expertise van Cascadedonateurs en lezers van dit weblog in een poging om xe2x80x98nieuwexe2x80x99 tuinornamenten van Xavery te traceren! Reacties op dit bericht worden daarom zeer op prijs gesteld.

Dennis de Kool

Venus (Middelbeers), Jan Baptist Xavery

Kasteel Amerongen  Foto: www.kasteelamerongen.nl

Na bijna 10 jaar restaureren en zo'n 20 miljoen aan kosten, wordt vandaag 18 juni het einde van de restauratie van kasteel Amerongen gevierd, enkel voor genodigden. Oorspronkelijk zou het publiek vanaf 21 juni toegang krijgen, maar de levering van geavanceerde high-tech onderdelen t.b.v. de innovatieve multimedia-installatie neemt meer tijd dan voorzien. Het publiek kan nu per 1 juli het kasteel binnentreden. Of, toch ook een beetje vanaf nu.

In een grote multimediale presentatie spiegelen Peter Greenaway en Saskia Boddeke het kasteel in al zijn 17de-eeuwse glorie voor: het herleven van midzomerdag 1680, vandaar de eerdere 21 juni. Margaretha Turnor is de sleutel figuur in de videoinstallatie en op deze bijzondere midzomerdag brengt haar man, Godard Adriaan een kort bezoek aan Amerongen. Het leven van toen op het kasteel wordt door filmprojecties met de bewoners in de diverse vertrekken voorgesteld: de adellijke bewoners en bedienden, keukenhulpen en hoveniers, huishoudsters en vroedvrouwen, soldaten, kinderen, minnaressen, Engelse en Duitse bezoekers, propagandisten, monarchisten en republikeinen.
Maar woorden kunnen niet tegen beelden op. Daarom is er een preview te zien (zie onderaan). En kijk ook rond op de website van kasteel Amerongen.

Zou dagvullend zijn geweest, de 21ste. Eerst de Cascade nieuwsbrief ontvangen, dan Amerongen bezoeken en vervolgens de Midsummernight van Cascade op Noorderhoek te Deil meemaken…  JH

Plantenkalender Bronbeek (Arnhem)  Foto: Niek Ravensbergen

Het mozaiekperk op Bronbeek is weer ingeplant. Pauline Krikke, burgemeester van Arnhem, voltooide de plantenkalender op 30 mei samen met Gert Noordanus, commandant Bronbeek. Zij plaatsten de plantbakken met de cijfers 3 en 0, die worden gevormd door Echeveria. Het perk toont behalve de dagelijkse datum dit jaar ook het stadswapen van Arnhem.
Voor de blauwe adelaar op het witte vlak is donker- en lichtbladige Alternanthera gebruikt. Om de juiste omtrek te krijgen is de adelaar eerst in board uitgezaagd. Het seizoensonderhoud van de ruim 5000 plantjes bestaat uit bewateren en driewekelijks 'knippen & scheren'. In oktober wordt het perk gerooid en gaan de moerplanten de kas in. Het is de 72e kalender in deze traditie.

Niek Ravensbergen

Meer achtergrond via De plantenkalender van Bronbeek
en foto's van 47 jaaredities op flickr.

Tribune aan vijver achter Soestdijk.  Foto: www.soestercourant.nl (1 juni 2011)

Het is bijna zomer en de tijd van beeldentuinen en openluchtvoorstellingen op buitenplaatsen is weer aangebroken. Op Soestdijk waren de afgelopen zomers beeldententoonstellingen (zie weblog 15 mei 2008)  en nu staat ons de Opera Orfeo en Euridice te wachten. Het paleis en omgevend park van Zocher sr. fungeren als coulissen en achtergrond voor de opera en de vijver vormt de toegang tot de onderwereld.
Zal deze opera het begin worden van vele operaxe2x80x99s en theaterstukken die gaan volgen op de Nederlandse buitenplaats de komende jaren (en vooral in Het Jaar van de Buitenplaats 2012)?
Zo ging het ook met de beeldententoonstellingen, die langzaam maar zeker vele buitenplaatsen de afgelopen jaren veroverden.

Theater Huis Ter Meer Maarssen  Bron: Beeldbank Het Utrects Archief

In vroeger tijden (vooral in de 18de eeuw) werd er natuurlijk ook gemusiceerd en gezongen en toneel gespeeld op buitenplaatsen. Denk maar eens aan de plaatjes van het groene xe2x80x98theaterxe2x80x99 op Elsenoort te Vrouwenpolder, Zijdebalen Utrecht, Westerwijk Beverwijk of Huis ter Meer Maarssen. Maar dat speelde zich af op hele kleine toneeltjes.
Vandaag de dag hebben het Circustheater in de moestuin van landgoed Verwolde, het theaterfestival op Sonsbeek en de paleisconcerten op Het Loo bekendheid gekregen. In dit rijtje passen bijvoorbeeld ook de beeldentuinen en -tentoonstellingen op Sonsbeek, op Beerschoten in De Bilt en op Wester-Amstel in Amstelveen. Dat valt toch helemaal niet te rijmen met de functie van een xe2x80x98tweede huisxe2x80x99 van een patriciër?
De aantallen bezoekers en de omvang van het toneel zijn natuurlijk gigantisch toegenomen, als we alleen al kijken naar die knusse theatertjes uit de 18de eeuw. Maar is de beleving hetzelfde gebleven? Als we die vraag positief kunnen beantwoorden, is er niets aan de hand. Ik denk dan meteen: een beeldenprogramma ligt niet of nauwelijks meer ten grondslag aan de tegenwoordige beeldenexposities en dat feit verarmt toch ten zeerste de beleving van de gehele buitenplaats. Maar hoe zit het met de beleving van theaterspektakel (zoals je Orfeo wel mag noemen) en muziek op een buitenplaats? Wie heeft daar gedachten over?  CO