Thema en programma voor het komende Platform Groen Erfgoed zijn bekend.

“Tuinarcheologie; de onderste laag boven”
woensdag 2 oktober 2013, 13.30 tot 17.00 uur
Kinderdijkzaal van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Smallepad 5 in Amersfoort
Aanmelden via groenplatform@cultureelerfgoed.nl.

Van tuinarcheologie zeggen zowel archeologen als tuinhistorici dat die kennis aan de rand van hun expertise ligt. De tuinarcheoloog bestaat in Nederland (nog) niet.
De programmacommissie pakt de handschoen, opgegooid door onze platformleden, op om te verkennen welke mogelijkheden het onderzoeksveld biedt.
We horen vaak dat de discipline in Engeland verder ontwikkeld is; is dat ook zo, en wat kunnen we ervan leren? Welk onderzoek is er in Nederland uitgevoerd? Welke expertise moet je bij elkaar brengen om de resultaten goed te interpreteren? En waar kunnen we de gegevens vervolgens opslaan?

Vanaf 13.00 uur: Inloop met koffie en thee
13.30 uur: Welkom
13.35 ‘Tuinarcheologie in Engeland’ door Jan Woudstra
dr. Jan Woudstra is lector aan universiteit van Sheffield, tuinhistoricus en landschapsarchitect. Jan Woudstra geeft in zijn lezing een overzicht van de ontwikkelingen in het tuinarcheologisch onderzoek in Engeland.
14.20 ‘Archeobotanie en (post)middeleeuwse tuincultuur’ door Henk van Haaster
dr. Henk van Haaster is archeobotanicus en palynoloog. Hij onderzoekt plantenresten uit archeologische opgravingen en natuurlijke afzettingen zoals veen en bodems. In zijn lezing laat hij zien wat de mogelijkheden zijn van archeobotanisch en palynologisch onderzoek naar oude tuinen. Henk werkt bij het onderzoeksbureau BIAX Consult.
14.50 speakerscorner
15.00 pauze
15.20 ‘Tuinarcheologie in Nederland’ door Jan van Doesburg
drs. Jan van Doesburg is senior onderzoeker middeleeuwen en vroegmoderne tijd bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hij geeft een kort overzicht van Nederlandse opgravingsprojecten en gaat in op de ontsluiting van gegevens.
15.50 ‘Zorgwijk, proefsleuven over een verdwenen borg’ door Froukje Veenman
dr. Froukje Veenman is archeoloog bij de gemeente Groningen. Zij laat zien hoe zij in 2012 met behulp van studenten van de RuG de aanleg rond een verdwenen Groninger borg onderzocht.
16.20 Discussie
16.40 Afsluiting, aansluitend gelegenheid voor ontmoeting en discussie met een drankje.

(de foto laat zien hoe na een periode van droogte onderliggende structuren ‘naar boven’ kunnen komen, voormalige parterre van Gawthorpe Hall UK, met dank aan Henk vdE).

   
De Hollandse linde op Clingendael  Foto’s: Joost S.H. Gieskes

De puissant rijke familie Doublet zag rond 1670 kans het landgoed Clingendael internationale vermaardheid te bezorgen door de aanleg van de Frans classicistische tuinen, geïnspireerd door het werk van de de tuinarchitect André Le Nôtre (1613-1700) (Vaux-le Vicomte; Versailles). Hoe fraai Clingendael destijds ook was, het onderhoud was onbetaalbaar en tijdrovend.
In 1727 kwam Clingendael door vererving in bezit van Wigbold Slicher (1694-1744), in leven burgemeester van Wageningen en vervolgens lid van de Staten-Generaal. Onder zijn bewind werden de tuinen verregaand versoberd, zie daarvoor een deel van het landgoed hieronder afgebeeld. Het is een tekening uit 1733. Tegenover de oprijlaan ligt het koetshuis. Direct daarnaast, ten zuiden ervan, is een geribbelde lijn getekend over de volle breedte met een opening in het midden. Dat is de slangemuur waarvan nog een deel resteert, en thans wordt gerestaureerd.
Langs die muur stonden lindebomen, vrijwel zeker leilinden. Daarvan resteert er nog een! Hij staat vlak bij het restant slangemuur. Linden kunnen zeer oud worden, en als ze hol worden vormen zij zelfs nieuwe wortels (adventiefwortels). Dat is bij deze linde ook het geval. Bewijsbaar is het niet, maar wel zeer waarschijnlijk dat deze boom dus omstreeks 280 jaar oud is. Uniek dus, deze Hollandse linde, en waard om voor de toekomst te behouden.
Om die reden heeft de boomkwekerij Noordplant te Glimmen, na toestemming van de Gemeente Den Haag, een aantal twijgen van de boom geknipt . De twijgen, ook griffels genoemd, worden eerst geënt op het wortelgestel van tweejarige lindezaailingen (onderstammen) om moerplanten te maken. De jonge scheutjes van deze moerplanten worden in de zomer gestekt, zodat de nieuwe lindeboompjes in de kroon en in de wortel genetisch identieke nakomelingen zijn van de oorspronkelijke Clingendael-linde. Bomen verkregen van zaad kunnen door andere bomen zijn bevrucht en zijn dus niet per definitie identiek.
De stekken worden nog vijf à zes jaar doorgekweekt tot bomen van zo’n vijf meter hoog met een polsdikke stam. Het zou prachtig zijn als deze jonge bomen te zijner tijd langs de slangemuur worden geplant, daarmee het historisch landgoed verrijkend. Ook dendrologisch (boomkundig JG) is zo’n toevoeging van identieke bomen waardevol.
Joost S.H. Gieskes

Uitsnede, met slangemuur, van Caerte van Clingendael (1733).
Bron: Haagse Beeldbank (zie hier).

Hoe zou je dit ding op de foto noemen? Er schijnt geen gangbaar kunsthistorisch woord voor te zijn, maar wie weet. Deze staat bij kasteel Biljoen (Velp, net gerestaureerd), maar ze zijn er ook op Lichtenbeek (Arnhem) en Oranje Nassau’s Oord (Wageningen). Wie kent er nog meer?

Het zijn geen vazen of sokkels, maar hoe dan wel te noemen: inrijzuilen, entreeornamenten, toegangselementen?
Niek Ravensbergen

Aan de oprijlaan van kasteel Biljoen (Velp).
Foto: Niek Ravensbergen.

Aan de oprit naar Huize Lichtenbeek (huis bestaat niet meer, ornamenten nog wel).

Speciale collegereeks met excursies naar Artis en de Artis Bibliotheek door prof. dr. Erik de Jong (Cultuur, landschap en natuur).

Een collegereeks die aansluit bij het 175-jarig bestaan van Naturis Artis Magistra. Wat verstond men in de 19e eeuw onder de samenhang tussen de begrippen natuur, kunst en wetenschap? En hoe verhoudt deze visie zich tot de ideeën in de 20e en 21e eeuw.
Dit jaar bestaat Artis 175 jaar. De oprichters kozen in 1838 als naam voor hun nieuwe genootschap Natura Artis Magistra, de natuur is de leermeesteres van kunst en wetenschap. Deze collegereeks wil verkennen wat men in de 19e eeuw onder de samenhang tussen de begrippen natuur, kunst en wetenschap verstond. Wat was de traditie waarin men zich plaatste? En: hoe hebben deze begrippen de 20e eeuw overleefd? Onze samenleving anno 2013 is hoogst gespecialiseerd, geprofessionaliseerd èn verstedelijkt. Daarom wordt ook nagegaan wat het huidige debat over natuur en cultuur te zeggen heeft over dit onderwerp. De voorbeelden worden breed gekozen: tuin, stad en landschap, botanie en zoölogie, klimaat, schilderkunst, sculptuur, wetenschappelijke illustraties, diorama’s, fotografie en land art, installatie en performance, literatuur, reclame en technologie leveren ons een rijkdom aan materiaal.

Programma:
‘Samenhang of tegenstelling’, over het begrippenpaar natuur en kunst, een inleiding.
1838: Natura Artis Magistra: natuur, kunst, wetenschap.
‘Kunstvormen van de Natuur’: visies van Justus Lipsius (1584) tot Karl Blossfeld (1928).
‘De natuur is het volmaaktste schilderij’: het oog en de hand van kunstenaars en schrijvers.
Van ‘Denatured Visions’ tot ‘Next nature’: over natuur en kunst in de 20e eeuw.
‘De Tienduizend dingen’: een niet-westerse visie.
‘Kan kunst de natuur redden?’ Nieuwe en actuele visies.
Twee excursies; naar park Artis en naar de Artis Bibliotheek (data nog niet bekend).

Data: donderdagen 12, 19, 26 september, 3, 10, 17, 31 oktober
Tijd: 14.00 – 16.00 uur
Locatie: Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Collegezaal
Prijs: € 155 / AUV-leden en Artis-leden € 110
Inschrijven doet u hier.

Het omgevallen beeld (1942), Carel Willink  Bron: Kasteel Heeswijk.

Kasteel Heeswijk toont van 16 augustus tot 25 november schilderijen van Carel Willink en ontwerpen van Lodewijk Copijn voor de tuin van Kasteel Heeswijk. Willink en Copijn waren tijdgenoten die ieder op hun eigen wijze invulling gaven aan een verloren verleden. Naast de Willink schilderijen wordt foto- en studiemateriaal getoond dat de bezoeker een kijkje geeft in het brein en de wereld van de kunstenaar. Ook de onlangs gerestaureerde Copijntuin maakt deel uit van de tentoonstelling.

Willink schilderde vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw parkgezichten met duidelijk door de tijd getekende beelden die verwijzen naar een wereld die voorgoed was verdwenen. Sommige van deze schilderijen ademen een sfeer van verlatenheid en dreiging. Willink creëerde hiermee een heel eigen beeldtaal, die tegelijk aansloot bij een artistieke stroming in binnen- en buitenland, die breder was dan alleen de schilderkunst. Schrijvers en componisten schiepen verwante werelden en, zoals Kasteel Heeswijk nu laat zien, ook tuinontwerpers bewogen zich in dezelfde artistieke context.

Ontwerp Oud Hollandse Tuin (1939), L.W. Copijn  Bron: TUiN WUR Speciale Collecties

Eveneens in de jaren dertig van de vorige eeuw liet de laatste baron van den Bogaerde van Terbrugge door Lodewijk Copijn een tuin aanleggen bij zijn kasteel. Het ontwerp combineert kenmerken van oude formele tuinkunst met de toen uiterst moderne cottagetuin. De verwijzing naar formele paleis- en kasteeltuinen werd nog eens onderstreept door de opname van classicistische beelden uit de legendarische verzameling van Van den Bogaerde. Ook deze beelden zijn door de tijd getekend. De verzameling was aan het begin van de twintigste eeuw grotendeels verkocht. Wat restte werd opgenomen in de tuin. Het kasteel zelf mocht krachtens het testament van de oudoom van de baron niet worden bewoond. Ook hier was dus sprake van een voorgoed voorbije wereld.

Zie ook www.kasteelheeswijk.nl.
Zie ook Mariëtte Kamphuis, Er was eens… (Kasteel Heeswijk), Cascade bulletin voor tuinhistorie 14 (2005), 1, p. 13-28 (klik hier voor PDF).  JH