Willem  O constateerde twee jaar geleden op linkedin dat er in de 19de eeuw erg weinig Nederlandse tuinboeken boven het niveau schoffelen-en-snoeien zijn verschenen.

Dat wordt halverwege die eeuw misschien wel bevestigd door een recensie van de Gids voor Tuinbouw en Bloementeelt van W.C. Spoor, in Tijdschrift voor staathuishoudkunde en statistiek uit 1863. En anders is het onderstaande citaat wel zo aardig door het woord aanlegkunde. En natuurlijk door het noemen van de alom bekende en verdienstelijke Zogger (maar hoe schrijf je zijn naam ook weer?).

Er worden zelfs drie figuren van aangelegde tuinen geleverd, die ieder naar omstandigheden kan wijzigen; maar ware het niet gepast hier een stel regelen van de aanlegkunde te leveren? Anders kan ook het beste plan, dat men naar omstandigheid wijzigt, gemakkelijk bedorven worden. Wij wenschten wel dat onze letterkunde met een handboekje over de aanlegkunst verrijkt werd. Er is bij ons nog zoo weinig over geschreven en wij hopen niet de beeldende kunsten te beleedigen door in hare rij eene eervolle plaats aan de aanlegkunde toe te wijzen. Schilderde niet onze verdienstelijke Zogger met groote trekken op het Nederlandsche landschap?
Jan Holwerda

Bron: collectie van het Zeister Historisch Genootschap

Met al die interessante zomertentoonstellingen over tuingeschiedenis (zie de agenda) is het misschien leuk om te kijken hoe men het onderwerp vroeger aanpakte. Hierbij twee foto’s van een mini-expositie in Zeist in 1927.

Op de tentoonstelling Voorheen en Thans in 1927 op de voormalige buitenplaats Kersbergen in Zeist is – weliswaar summier, maar toch – aandacht besteed aan tuinaanleg. De tentoonstelling werd gehouden naar aanleiding van het 20-jarig bestaan van de Zeister Industrie- en Huishoudschool. Het doel was om het belang van goed huishoudonderwijs onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Dat is zeker gelukt, want in 6 dagen kwamen 5000 bezoekers.

Binnen waren ter vergelijking vertrekken ingericht volgens de mode van 1850 en die van 1927. De bezoeker maakte kennis met hypermodern meubilair (de rechte lijn, de sobere vorm, de fijne kleuren en het practische) en eigentijdse huishoudelijke apparaten (men sluit den koffiemolen of de slijpmachine maar even op den motor aan en alles gaat vanzelf en in een ommezien).

Buiten waren in het park twee modeltuinen ingericht in oude en nieuwe stijl door de Zeister afdeling van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde, de firma Abbing en de heer D. Meeuwenberg (een plaatselijke bloemist). Hiervan zijn twee foto’s bewaard in de collectie van het Zeister Historisch Genootschap. Helaas ontbreekt een verklarende tekst, maar Cascadevrienden weten wel waar het omgaat bij deze voorbeelden van Voorheen en Thans.

Wordt hier de zwanenzang van het mozaïekbed, voorbeeld van gekunsteldheid, en de opkomst van de ‘natuurlijke’ jaren 20 tuin met bloemenborder getoond? Zou zo’n expositie invloed hebben gehad? Antwoord is zeker te vinden in het boek over Villatuinen van Eric Blok c.s., maar graag ook jullie reacties!
Karen M. Veenland-Heineman

Bron: collectie van het Zeister Historisch Genootschap

Collegereeks Artis Aardse Paradijzen  Bron: www.artis.nl

OVERGENOMEN:
Prof. dr. Erik A. de Jong geeft dit najaar weer een collegereeks over de geschiedenis van tuin en park.

In onze stedelijke samenleving hebben we eerder de geschiedenis van de architectuur beschreven, veel minder die van tuin of park. Nietzsche schreef in Die fröhliche Wissenschaft (1882) wat volgens hem  in grote steden ontbrak: stille en ruime, uitgestrekte plaatsen om na te denken (..) bouwwerken en plantsoenen, die als geheel de verhevenheid van de bezinning en de afzijdigheid uitdrukken. (..) Wij willen ons in steen en plant vertaald zien, wij willen in ons gaan wandelen, wanneer wij in deze hallen en tuinen wandelen.

Treffend verwoordt de schrijver hier hoe architectuur en park in evenwicht bij elkaar horen. Zij vertegenwoordigen samen onze levensruimte, fysiek en contemplatief. Een samenhang die niet meer, niet minder is dan een continue dialoog tussen stad en landschap, tussen straat en park, tussen huis en tuin, tussen steen en plant. Deze collegereeks wil proberen chronologisch van de 16e eeuw tot heden hoofdstukken van zo’n groene cultuurgeschiedenis over het voetlicht te brengen aan de hand van voorbeelden uit Nederland en daarbuiten. Tuin en park zijn immers universeel. We gaan uit van de premisse dat tuin en park zowel natuur zijn als een cultuurvorm, een laboratorium van de samenleving maar ook een omgeving voor het individu. Tuin en park vertegenwoordigen een dubbele werkelijkheid: die van de actuele plek en die van verbeelding en verlangen.

Programma
4 september: Inleiding: het rijk van de tuin, de wereld van het park
11 september: Domein van Vertumnus: verzamelen en tuinieren 1550- 1650
18 september: Natuur en kunst: tuin, landschap en natuur 1650-1750
25 september: Natuur en waarheid: park en natuuresthetiek 1750-1850 (Deel 1)
2 oktober: Natuur en waarheid: park en natuuresthetiek 1750-1850 (Deel 2)
9 oktober: Bergen en water: tuin- en natuurbeleving in China
16 oktober: Rijst en rotsen: tuin- en natuurbeleving in Japan
30 oktober: 1838: Artis, dier – en – tuin: park van vermaak en wetenschap
6 november: Ruimte voor het volk: het (stads)park in de 19e eeuw
13 november: Een tuin voor kinderen en arbeiders: een nieuwe democratie
20 november: Natuur of architectuur? Tuin en park in de 20e eeuw
27 november: Spijswetten: de tuin als voedster, toen en nu
4 december: De stad als tuin, de stad als park: 2014
11 december: Statisch of in beweging? Tuin en natuur als erfgoed

Literatuur
John Dixon Hunt, Greater Perfections. The Practice of Garden Theory, London 2000 (zie Google boeken)
Damon Young, Filosoferen in de tuin, Utrecht 2014 (zie hier)

Data, tijd, locatie en prijs
donderdagen 4, 11, 18, 25 september, 2, 9, 16 oktober en 30 oktober, 6, 13, 20, 27 november en 4, 11 december
14.00-16.00 uur
Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Collegezaal
€ 175 / 125 (korting geldt ook voor leden van Artis) / gratis voor UvA-medewerkers. Er hoeft geen entreegeld voor Artis betaald te worden.
Inschrijven bij UvA.

Foto door Sander Lagendijk, klik hier om groot te zien.

Het is hard gegaan. U kunt zich nog opgegeven, maar zult op de wachtlijst komen…

Wij nodigen onze Cascade-vrienden van harte uit om deel te nemen aan de Cascadebijeenkomst op Paleis Het Loo, met als thema de nieuwe parterre-invulling aldaar. Deze middag zal plaatsvinden op 10 september vanaf 13.30.

Zie hieronder, gemailde uitnodiging en aanmeldformulier voor verdere details en voor het aanmelden.

In 2013 zijn Koninginnetuin en Koningstuin gerenoveerd. Dit jaar is de westelijke helft van de Benedentuin aangepakt. (zie ook de blog van Renske Ek) En volgend jaar sluit men af met de renovatie van de oostelijke helft van de Benedentuin en een symposium om dit feit te vieren.

Waarom juist nú deze Cascadebijeenkomst en niet volgend jaar als alles gereed is? Omdat alleen dit jaar in de Benedentuin de ‘nieuwe’ naast de ‘oude’ invulling is te zien. Een mooiere kans om de twee invullingen van de parterres te vergelijken is niet denkbaar. Daarnaast geeft de besloten bijeenkomst de mogelijk om heel specifiek en diepgaand op de verschillende tuinhistorische aspecten in te gaan en is het voor onze gastheer ook alvast een oefening voor het symposium van volgend jaar.

We kijken naar de invulling naar de meest recente inzichten naast de invulling naar de inzichten en keuzes van ca. 35 jaar geleden. Wat zijn de verschillen tussen de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ invulling? Welke bronnen zijn gebruikt, welke bevindingen waren er en wat waren de analyseresultaten? Welke mogelijkheden en onmogelijkheden waren er om tot de nieuwe invulling te komen? Hoe is de nieuwe invulling verlopen en tot slot, wat zijn de ervaringen na 1 jaar een nieuwe invulling voor de Koninginne- en Koningstuin? Dergelijke vragen komen aan de orde op de middag.

Over de herinrichting van de tuinen van Het Loo is eerder bericht op de Cascade-weblog van  29 nov 2013 en 10 juni 2014 (en evt. 18 feb 2013, 26 feb 2013, 7 mrt 2013, 19 dec 2013 en 10 juni 2014).

Wij hopen op een prachtige middag met veel Cascade-vrienden!
het Cascade-bestuur

Teekening van het plantsoen van Gamersche poort tot Bossche poort (Zaltbommel), Francois Willem de Virieu  Bron: Regionaal Archief Rivierenland

TENTOONSTELLING
Francois Willem de Virieu (1789-1876)
Kunstenaar, Botanicus en Bestuurder

Ter gelegenheid van de 225ste geboortedag van Francois Willem de Virieu organiseert Museum Stadskasteel Zaltbommel een tentoonstelling over het leven en werk van deze notabele Bommelaar. De Virieu was een negentiende-eeuwse alleskunner: hij was werkzaam als stadsarchitect, als directeur van het Postkantoor en zeer actief voor allerlei maatschappelijke organisaties. Bovendien was hij een goede amateur-schilder en had hij een vergaande interesse in botanie en de natuur in het algemeen. Bij de ontmanteling van Zaltbommel, tussen 1834 en 1843, zijn de vestingwerken naar plannen van stadsarchitect Francois Willem de Virieu omgevormd tot plantsoenen en singels. Daarnaast is een plan voor de beplanting rondom de Sint Maartenskerk van zijn hand.
In de collectie van het Stadskasteel bevinden zich kunstwerken, gedenkschriften, lakzegels en allerhande andere objecten die met De Virieu (en zijn familie) te maken hebben. De tentoonstelling toont zijn stillevens, landschapjes en het portret van Joseph Haydn, met werken van De Virieus tijdgenoten; de ontwerptekeningen voor de parken, zijn medailles, prijzen en oorkondes; krantenartikelen, de litho van het Nutsgebouw, zijn lakzegels en medailles van Koning Willen III als illustratie van betrokkenheid bij de maatschappelijke organisaties.

De tentoonstelling loopt t/m 28 september.
Locatie: Gasthuisstraat 11A, Zaltbommel.
Openingstijden: vrijdag van 13.00-19.00 uur, zaterdag en zondag van 13.00-17.00 uur.
(zie ook hier)

Litho met Nutsgebouw (Zaltbommel), Francois Willem de Virieu
Bron: Stadskasteel Zaltbommel

OPGEPIKT. Tot 25 oktober 2014 is op Hofwijck in Voorburg en op Kasteel Duivenvoorde in Voorschoten de tentoonstelling Heerlijk en Adellijk Groen. De historische tuinen van Hofwijck en Duivenvoorde te zien. (zie hier en hier) In het kader hiervan organiseren Huygensmuseum Hofwijck en Kasteel Duivenvoorde samen de afwisselende HOVO cursus Heerlijk en Adellijk Groen.

Het betreft een viertal hoorcolleges:
4 woensdagen
1 en 8 okt: kasteel Duivenvoorde, Voorschoten
15 en 22 okt: Huygens museum Hofwijck, Voorburg
10.00-12.00 uur (inloop met kopje koffie vanaf 9:30 uur)
Colleges en hand-outs € 102,-

Verlangen naar het heerlijk buitenleven en de weerslag daarvan in de Nederlandse tuinkunst, Korneel Aschman
De historische tuinen van Kasteel Duivenvoorde, Annette de Vries en Dick de Vlieger
Exotische planten, menagerieën en andere buitenissigheden op Hollandse buitenplaatsen, Kees van der Leer
Constantijn en zijn tuinen, Peter van der Ploeg en Henk Boers

Voor alle details, zie hier.

INGEZONDEN: In 2008 kwam het heel even aan de orde, klimatologische veranderingen die ook hun invloed zullen hebben, wat zeg ik, hebben op historische tuinen (zie 18 nov 2008). Denk aan het zeer vroege voorjaar, denk aan de laatste weken. Hitte, zeer plaatselijke stortbuien, grote droogte naast wateroverlast enz. Alles samenhangend met klimatologische veranderingen. Een afsluitende opmerking in de eerdere weblog was: In hoeverre kan straks nog aan een historisch verantwoorde beplantingsinvulling voldaan worden? En dan niet omdat soorten en/of variëteiten niet meer te krijgen zijn, maar omdat klimatologische veranderingen toepassing niet langer mogelijk maken.

Theo W. wil onze even attenderen op de Fachtagung “Historische Gärten im Klimawandel”, 4 tot 6 september, Park Sanssouci, Potsdam. Onze oosterburen zijn namelijk al enige jaren Deutch gründlich met dit thema bezig.

Auf der Tagung werden im interdisziplinären Austausch die Auswirkungen des klimatischen Wandels auf historische Gärten – im nationalen und internationalen Vergleich – beleuchtet und Lösungsstrategien für die zu erwartenden Probleme erarbeitet. Denn die Gefahren für die Kulturlandschaften, Wassersysteme und die Vielfalt der Pflanzen- und Tierarten gilt es frühzeitig zu erkennen und allgemeingültig zu vermitteln. Ergebnis der Tagung werden konkrete Handlungsanweisungen sein.
Voor bericht en aanmelden, zie hier.

Half september verschijnt ook nog een publicatie: Historische Gärten im Klimawandel: Empfehlungen zur Bewahrung. Zie hier.

Precies vijf jaar geleden hebben wij de Studiegroep Inventarisatie Tuinsculptuur opgericht. Het inventariseren van tuinsculpturen in Nederland was een erg hoog ambitieniveau, terwijl onze beschikbare vrije tijd beperkt was. Om die reden is geleidelijk het accent verschoven van het inventariseren naar het bestuderen van tuinsculpturen op locatie. Deze pragmatische en informele werkwijze werd ‘bekrachtigd’ in een nieuwe naam: de Werkgroep Tuinsculptuur.

Het waren inspirerende en leerzame jaren, waarin we verschillende activiteiten hebben ontplooid. We hebben elkaar zeer regelmatig ontmoet op aansprekende locaties, zodat tuinsculpturen ter plaatse geobserveerd en besproken konden worden vanuit vaak verrassende perspectieven.

Mede dankzij onze inspanningen is op 5 maart jl. een bijeenkomst van het Platform Groen Erfgoed geheel gewijd aan tuinsculptuur. Onze werkgroep heeft daarbij een aanzienlijk deel van het inhoudelijke programma verzorgd. Het thema tuinsculptuur is daarmee geagendeerd. Wij vonden dit een passend moment om de activiteiten van de werkgroep te beëindigen. Gevestigde instituties zijn nu aan zet om het thema verder op te pakken. Op persoonlijke titel blijven we uiteraard actief op dit boeiende terrein!

Dineke Akkermans, Laura Fokkema, Dennis de Kool en Niek Ravensbergen

Kasteel Renswoude, personeelsuitje op de eigen vijver? Bron: Eemland archief.

Met de hitte van de afgelopen dagen moet je eigenlijk aan of op het water zijn. Dat doen we nu, dat deden sommigen vroeger. Ook op de buitenplaats.
Jan Holwerda

Boottochtje langs de theekoepel van buitenplaats De Griffioen (Middelburg)  Bron: Zeeuws archief

Voor de watertunnel van Heidestein (Driebergen)

Varen op de gracht van Middachten (De Steeg) kan nog steeds  Foto: Jan Holwerda

Concommeren, Cruyde boeck (1554), Dodonaeus

Gisteren werd het woord komkommertijd gebruikt. Dacht toch even zoeken. Komkommer, comcommer, concommer, concommeren. Leonhard Fuchs noemt ‘m al in 1543 in z’n Den nieuwen Herbarins, dat is, d’breck van den cruyden…

En met deze zomerse dagen is een frisse salade met comcommer uit De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster misschien wel iets. Het geschrift werd in 1667 voor het eerst uitgegeven als bijlage bij De Verstandige Hovenier. Vervolgens werd het een aanhangsel van Het vermakelijk landleven en daarmee gekoppeld aan Den Nederlandtsen Hovenier van Jan van der Groen.

Van rauwe Saladen te bereyden
Neemt Kroppen, Latuwe, Krul-salaet, Vette of Koorn-salaet, oock de uytspruytsels van de Paerde-bloemen, oft wilde Cichoreye, oock uytspruytsels van Cichorey-wortels, Endivie, of roode en witte kool, of Comcommers, ’t geen men best heeft, ofte in de tijdt is, en een van alle wel schoon gemaeckt zijnde, wordt met goede Olie van Olijven, Azijn en Sout gheheten : over de sommighe worden ghebruyckt toe-kruyden, yeder tot believen, doch de gemeene zijn Kars, Nepte, Porceleyn, Pimpernel, Raket, Dragon, Boteris; oock doet men daer wel over de Bloemen van Buglos, Bernagie, Roosen en Goudts-bloemen : Men eet dese Sala oock wel met ghesmolten Boter en Azijn te samen gewelt, in plaats van Olie en Azijn, tot yeders believen.

Tot slot, het vroeg op tafel brengen van de komkommer was lijkt het haast net zo groots als het presenteren van een ananas, zoals blijkt uit het onderstaande krantenbericht uit de Leydse courant van 23-01-1736.

Leydse courant 23-01-1736.