Collegereeks Artis Aardse Paradijzen  Bron: www.artis.nl

OVERGENOMEN:
Prof. dr. Erik A. de Jong geeft dit najaar weer een collegereeks over de geschiedenis van tuin en park.

In onze stedelijke samenleving hebben we eerder de geschiedenis van de architectuur beschreven, veel minder die van tuin of park. Nietzsche schreef in Die fröhliche Wissenschaft (1882) wat volgens hem  in grote steden ontbrak: stille en ruime, uitgestrekte plaatsen om na te denken (..) bouwwerken en plantsoenen, die als geheel de verhevenheid van de bezinning en de afzijdigheid uitdrukken. (..) Wij willen ons in steen en plant vertaald zien, wij willen in ons gaan wandelen, wanneer wij in deze hallen en tuinen wandelen.

Treffend verwoordt de schrijver hier hoe architectuur en park in evenwicht bij elkaar horen. Zij vertegenwoordigen samen onze levensruimte, fysiek en contemplatief. Een samenhang die niet meer, niet minder is dan een continue dialoog tussen stad en landschap, tussen straat en park, tussen huis en tuin, tussen steen en plant. Deze collegereeks wil proberen chronologisch van de 16e eeuw tot heden hoofdstukken van zo’n groene cultuurgeschiedenis over het voetlicht te brengen aan de hand van voorbeelden uit Nederland en daarbuiten. Tuin en park zijn immers universeel. We gaan uit van de premisse dat tuin en park zowel natuur zijn als een cultuurvorm, een laboratorium van de samenleving maar ook een omgeving voor het individu. Tuin en park vertegenwoordigen een dubbele werkelijkheid: die van de actuele plek en die van verbeelding en verlangen.

Programma
4 september: Inleiding: het rijk van de tuin, de wereld van het park
11 september: Domein van Vertumnus: verzamelen en tuinieren 1550- 1650
18 september: Natuur en kunst: tuin, landschap en natuur 1650-1750
25 september: Natuur en waarheid: park en natuuresthetiek 1750-1850 (Deel 1)
2 oktober: Natuur en waarheid: park en natuuresthetiek 1750-1850 (Deel 2)
9 oktober: Bergen en water: tuin- en natuurbeleving in China
16 oktober: Rijst en rotsen: tuin- en natuurbeleving in Japan
30 oktober: 1838: Artis, dier – en – tuin: park van vermaak en wetenschap
6 november: Ruimte voor het volk: het (stads)park in de 19e eeuw
13 november: Een tuin voor kinderen en arbeiders: een nieuwe democratie
20 november: Natuur of architectuur? Tuin en park in de 20e eeuw
27 november: Spijswetten: de tuin als voedster, toen en nu
4 december: De stad als tuin, de stad als park: 2014
11 december: Statisch of in beweging? Tuin en natuur als erfgoed

Literatuur
John Dixon Hunt, Greater Perfections. The Practice of Garden Theory, London 2000 (zie Google boeken)
Damon Young, Filosoferen in de tuin, Utrecht 2014 (zie hier)

Data, tijd, locatie en prijs
donderdagen 4, 11, 18, 25 september, 2, 9, 16 oktober en 30 oktober, 6, 13, 20, 27 november en 4, 11 december
14.00-16.00 uur
Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Collegezaal
€ 175 / 125 (korting geldt ook voor leden van Artis) / gratis voor UvA-medewerkers. Er hoeft geen entreegeld voor Artis betaald te worden.
Inschrijven bij UvA.

Foto door Sander Lagendijk, klik hier om groot te zien.

Het is hard gegaan. U kunt zich nog opgegeven, maar zult op de wachtlijst komen…

Wij nodigen onze Cascade-vrienden van harte uit om deel te nemen aan de Cascadebijeenkomst op Paleis Het Loo, met als thema de nieuwe parterre-invulling aldaar. Deze middag zal plaatsvinden op 10 september vanaf 13.30.

Zie hieronder, gemailde uitnodiging en aanmeldformulier voor verdere details en voor het aanmelden.

In 2013 zijn Koninginnetuin en Koningstuin gerenoveerd. Dit jaar is de westelijke helft van de Benedentuin aangepakt. (zie ook de blog van Renske Ek) En volgend jaar sluit men af met de renovatie van de oostelijke helft van de Benedentuin en een symposium om dit feit te vieren.

Waarom juist nú deze Cascadebijeenkomst en niet volgend jaar als alles gereed is? Omdat alleen dit jaar in de Benedentuin de ‘nieuwe’ naast de ‘oude’ invulling is te zien. Een mooiere kans om de twee invullingen van de parterres te vergelijken is niet denkbaar. Daarnaast geeft de besloten bijeenkomst de mogelijk om heel specifiek en diepgaand op de verschillende tuinhistorische aspecten in te gaan en is het voor onze gastheer ook alvast een oefening voor het symposium van volgend jaar.

We kijken naar de invulling naar de meest recente inzichten naast de invulling naar de inzichten en keuzes van ca. 35 jaar geleden. Wat zijn de verschillen tussen de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ invulling? Welke bronnen zijn gebruikt, welke bevindingen waren er en wat waren de analyseresultaten? Welke mogelijkheden en onmogelijkheden waren er om tot de nieuwe invulling te komen? Hoe is de nieuwe invulling verlopen en tot slot, wat zijn de ervaringen na 1 jaar een nieuwe invulling voor de Koninginne- en Koningstuin? Dergelijke vragen komen aan de orde op de middag.

Over de herinrichting van de tuinen van Het Loo is eerder bericht op de Cascade-weblog van  29 nov 2013 en 10 juni 2014 (en evt. 18 feb 2013, 26 feb 2013, 7 mrt 2013, 19 dec 2013 en 10 juni 2014).

Wij hopen op een prachtige middag met veel Cascade-vrienden!
het Cascade-bestuur

Teekening van het plantsoen van Gamersche poort tot Bossche poort (Zaltbommel), Francois Willem de Virieu  Bron: Regionaal Archief Rivierenland

TENTOONSTELLING
Francois Willem de Virieu (1789-1876)
Kunstenaar, Botanicus en Bestuurder

Ter gelegenheid van de 225ste geboortedag van Francois Willem de Virieu organiseert Museum Stadskasteel Zaltbommel een tentoonstelling over het leven en werk van deze notabele Bommelaar. De Virieu was een negentiende-eeuwse alleskunner: hij was werkzaam als stadsarchitect, als directeur van het Postkantoor en zeer actief voor allerlei maatschappelijke organisaties. Bovendien was hij een goede amateur-schilder en had hij een vergaande interesse in botanie en de natuur in het algemeen. Bij de ontmanteling van Zaltbommel, tussen 1834 en 1843, zijn de vestingwerken naar plannen van stadsarchitect Francois Willem de Virieu omgevormd tot plantsoenen en singels. Daarnaast is een plan voor de beplanting rondom de Sint Maartenskerk van zijn hand.
In de collectie van het Stadskasteel bevinden zich kunstwerken, gedenkschriften, lakzegels en allerhande andere objecten die met De Virieu (en zijn familie) te maken hebben. De tentoonstelling toont zijn stillevens, landschapjes en het portret van Joseph Haydn, met werken van De Virieus tijdgenoten; de ontwerptekeningen voor de parken, zijn medailles, prijzen en oorkondes; krantenartikelen, de litho van het Nutsgebouw, zijn lakzegels en medailles van Koning Willen III als illustratie van betrokkenheid bij de maatschappelijke organisaties.

De tentoonstelling loopt t/m 28 september.
Locatie: Gasthuisstraat 11A, Zaltbommel.
Openingstijden: vrijdag van 13.00-19.00 uur, zaterdag en zondag van 13.00-17.00 uur.
(zie ook hier)

Litho met Nutsgebouw (Zaltbommel), Francois Willem de Virieu
Bron: Stadskasteel Zaltbommel

OPGEPIKT. Tot 25 oktober 2014 is op Hofwijck in Voorburg en op Kasteel Duivenvoorde in Voorschoten de tentoonstelling Heerlijk en Adellijk Groen. De historische tuinen van Hofwijck en Duivenvoorde te zien. (zie hier en hier) In het kader hiervan organiseren Huygensmuseum Hofwijck en Kasteel Duivenvoorde samen de afwisselende HOVO cursus Heerlijk en Adellijk Groen.

Het betreft een viertal hoorcolleges:
4 woensdagen
1 en 8 okt: kasteel Duivenvoorde, Voorschoten
15 en 22 okt: Huygens museum Hofwijck, Voorburg
10.00-12.00 uur (inloop met kopje koffie vanaf 9:30 uur)
Colleges en hand-outs € 102,-

Verlangen naar het heerlijk buitenleven en de weerslag daarvan in de Nederlandse tuinkunst, Korneel Aschman
De historische tuinen van Kasteel Duivenvoorde, Annette de Vries en Dick de Vlieger
Exotische planten, menagerieën en andere buitenissigheden op Hollandse buitenplaatsen, Kees van der Leer
Constantijn en zijn tuinen, Peter van der Ploeg en Henk Boers

Voor alle details, zie hier.

INGEZONDEN: In 2008 kwam het heel even aan de orde, klimatologische veranderingen die ook hun invloed zullen hebben, wat zeg ik, hebben op historische tuinen (zie 18 nov 2008). Denk aan het zeer vroege voorjaar, denk aan de laatste weken. Hitte, zeer plaatselijke stortbuien, grote droogte naast wateroverlast enz. Alles samenhangend met klimatologische veranderingen. Een afsluitende opmerking in de eerdere weblog was: In hoeverre kan straks nog aan een historisch verantwoorde beplantingsinvulling voldaan worden? En dan niet omdat soorten en/of variëteiten niet meer te krijgen zijn, maar omdat klimatologische veranderingen toepassing niet langer mogelijk maken.

Theo W. wil onze even attenderen op de Fachtagung “Historische Gärten im Klimawandel”, 4 tot 6 september, Park Sanssouci, Potsdam. Onze oosterburen zijn namelijk al enige jaren Deutch gründlich met dit thema bezig.

Auf der Tagung werden im interdisziplinären Austausch die Auswirkungen des klimatischen Wandels auf historische Gärten – im nationalen und internationalen Vergleich – beleuchtet und Lösungsstrategien für die zu erwartenden Probleme erarbeitet. Denn die Gefahren für die Kulturlandschaften, Wassersysteme und die Vielfalt der Pflanzen- und Tierarten gilt es frühzeitig zu erkennen und allgemeingültig zu vermitteln. Ergebnis der Tagung werden konkrete Handlungsanweisungen sein.
Voor bericht en aanmelden, zie hier.

Half september verschijnt ook nog een publicatie: Historische Gärten im Klimawandel: Empfehlungen zur Bewahrung. Zie hier.

Precies vijf jaar geleden hebben wij de Studiegroep Inventarisatie Tuinsculptuur opgericht. Het inventariseren van tuinsculpturen in Nederland was een erg hoog ambitieniveau, terwijl onze beschikbare vrije tijd beperkt was. Om die reden is geleidelijk het accent verschoven van het inventariseren naar het bestuderen van tuinsculpturen op locatie. Deze pragmatische en informele werkwijze werd ‘bekrachtigd’ in een nieuwe naam: de Werkgroep Tuinsculptuur.

Het waren inspirerende en leerzame jaren, waarin we verschillende activiteiten hebben ontplooid. We hebben elkaar zeer regelmatig ontmoet op aansprekende locaties, zodat tuinsculpturen ter plaatse geobserveerd en besproken konden worden vanuit vaak verrassende perspectieven.

Mede dankzij onze inspanningen is op 5 maart jl. een bijeenkomst van het Platform Groen Erfgoed geheel gewijd aan tuinsculptuur. Onze werkgroep heeft daarbij een aanzienlijk deel van het inhoudelijke programma verzorgd. Het thema tuinsculptuur is daarmee geagendeerd. Wij vonden dit een passend moment om de activiteiten van de werkgroep te beëindigen. Gevestigde instituties zijn nu aan zet om het thema verder op te pakken. Op persoonlijke titel blijven we uiteraard actief op dit boeiende terrein!

Dineke Akkermans, Laura Fokkema, Dennis de Kool en Niek Ravensbergen

Kasteel Renswoude, personeelsuitje op de eigen vijver? Bron: Eemland archief.

Met de hitte van de afgelopen dagen moet je eigenlijk aan of op het water zijn. Dat doen we nu, dat deden sommigen vroeger. Ook op de buitenplaats.
Jan Holwerda

Boottochtje langs de theekoepel van buitenplaats De Griffioen (Middelburg)  Bron: Zeeuws archief

Voor de watertunnel van Heidestein (Driebergen)

Varen op de gracht van Middachten (De Steeg) kan nog steeds  Foto: Jan Holwerda

Concommeren, Cruyde boeck (1554), Dodonaeus

Gisteren werd het woord komkommertijd gebruikt. Dacht toch even zoeken. Komkommer, comcommer, concommer, concommeren. Leonhard Fuchs noemt ‘m al in 1543 in z’n Den nieuwen Herbarins, dat is, d’breck van den cruyden…

En met deze zomerse dagen is een frisse salade met comcommer uit De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster misschien wel iets. Het geschrift werd in 1667 voor het eerst uitgegeven als bijlage bij De Verstandige Hovenier. Vervolgens werd het een aanhangsel van Het vermakelijk landleven en daarmee gekoppeld aan Den Nederlandtsen Hovenier van Jan van der Groen.

Van rauwe Saladen te bereyden
Neemt Kroppen, Latuwe, Krul-salaet, Vette of Koorn-salaet, oock de uytspruytsels van de Paerde-bloemen, oft wilde Cichoreye, oock uytspruytsels van Cichorey-wortels, Endivie, of roode en witte kool, of Comcommers, ’t geen men best heeft, ofte in de tijdt is, en een van alle wel schoon gemaeckt zijnde, wordt met goede Olie van Olijven, Azijn en Sout gheheten : over de sommighe worden ghebruyckt toe-kruyden, yeder tot believen, doch de gemeene zijn Kars, Nepte, Porceleyn, Pimpernel, Raket, Dragon, Boteris; oock doet men daer wel over de Bloemen van Buglos, Bernagie, Roosen en Goudts-bloemen : Men eet dese Sala oock wel met ghesmolten Boter en Azijn te samen gewelt, in plaats van Olie en Azijn, tot yeders believen.

Tot slot, het vroeg op tafel brengen van de komkommer was lijkt het haast net zo groots als het presenteren van een ananas, zoals blijkt uit het onderstaande krantenbericht uit de Leydse courant van 23-01-1736.

Leydse courant 23-01-1736.

L.B. de Brabander, Nieuwe Vermeerde catalogus van de allerschoonste en voortreffelyke bloemen…, Gend 1782  Bron: books.google.nl

Zo maar, het is tenslotte komkommertijd. Aanbiedingen als navolgende kom je in oude kranten en catalogi tegen. En dan hoop je toch altijd weer ooit een teekeninge van zo’n vaak onbekende kweker of hovenier tegen te komen. Zo ook van ene L.B. de Brabander uit Gend (BE) die in zijn catalogus uit 1782 aangeeft:

Alle die genegen zoude zyn tot het aanleggen van Engelsche Lustbosschen konnen, voor den prys van 14 stuyvers bekomen een Naam-Iyst; latyn en vlaemsch, der Boomen en Heester gewassen, daer toe dienstig ; opgesteld volgens het Systema van den beroemden LINNAEUS, en als het de Heeren Liefhebbers zoude begeeren, zal men hun ontbieden de noodige Teekeninge tot het aenleggen van diergelyke Engelsche of andere zoort van Bosschen, Bloem-perken, &c. als ook de daar toe noodige Boomen en Heesters.

Voor de catalogus, zie hier.
Jan Holwerda

In Rhenen is de afgelopen jaren een uitgebreid onderzoek verricht naar de geschiedenis en inrichting van het paleis van Frederik van de Palts (bijgenaamd de Winterkoning) en zijn echtgenote Elisabeth Stuart (bijgenaamd de Winterkoningin), die in 1621 uit Bohemen naar Nederland vluchtten en in Voorschoten werden opgevangen, aanvankelijk in Villa Wassenaar, het huis van de schoonzoon van Van Oldenbarneveld en later in het huis van de onthoofde Van Oldenbarneveld in Den Haag.  Het paar woonde met hun kinderen grotendeels in Den Haag, maar zij verbleven ook ’s zomers op Honselaarsdijk en lieten voor zichzelf een paleis bouwen in Rhenen.

Over het huis, gebouwd vanaf 1630 en over de inrichting ervan is vrij veel bekend, zodat de werkgroep Virtueel Rhenen het paleis heeft kunnen nabouwen anno ca. 1630. Over de tuinen was tot kort geleden heel weinig bekend.

Echter  twee advertenties uit de Amsterdamse Courant van 14 februari 1704 en 8 januari 1726 vertellen ons iets meer en geven ons de zekerheid dat er een tuin bij het paleis heeft gelegen met taxus-, buxus- en jeneverbesbomen, vele soorten vruchtbomen, naantjes etc.

In opdracht van de Werkgroep Virtueel Rhenen zijn nu ook tuinen anno 1630 ontworpen en ingericht. Hieronder de twee advertenties uit 1704 en 1726 en een gecombineerd zicht in het virtuele paleis en de virtuele siertuin. In januari 2015 zal een artikel over deze tuinen verschijnen waarin uitvoerig zal worden ingegaan op de keuzes die gemaakt zijn voor het ‘aanleggen’ van deze tuinen.
Klik hier voor virtueel Rhenen, Koningshuis en tuin.
CO

Uit: Amsterdamse Courant, 14 februari 1704:
Men is van meeninge op den 18 February 1704., des voormiddags ten 10 uuren publyk binnen Rhenen in de Provincie van Utregt, te verkopen, een goede quantiteyt schoone welgeconditioneerde fijne zieddragende Taxus Pyramides, van 9 tot 17 en een half voeten hoog [ca. 3 tot 5 meter], midsgaders Genever en Palm Piramides, Taxus Heggen, Latwerk tegen de muuren, houte Piramides, Schuttingen, het Houtgewas van dese Heggen, en een Sterrebosch, een Schuurberg, alle staende in en ontrent het Schone Paleys tot Rhenen, midsgaders de Hoeven en Blomparken daer aenbehoorende.

Uit: Amsterdamse Courant, 8 januari 1728:
Te huur een schoon Huys met een bassecour, voorzien met veel royale vertrekken so beneden als boven, met schoone kelders en kluysen, Koetshuys, Stallingen, en Tuyn met een zeer plaizant Somer-Huys, schoone uytzigt, voorzien met zeer goed Vrugt-Boomen, gelegen binnen de stad Rhenen in de provincie Utregt; nog een Tuyn omtrent 4 morgen groot met een Tuynmanshuys, bepoot met veele zeer goede Vrugt-Boomen van alderhande soorten so opgaende als arborneins, met een vijver waer van ’t water t-yt de rivier de Rijn inkomt gelegen even buyten de poort der voorsz. Stad, zeer na ae’n het Groothuys.
Iemand nader onderrigting begeerende adresseere zig aen de heer David Ponchoud Commissaris van zijn Majt. van Groot Brittannien, woonende tot Utregt.