CASCAD-E-NIEUWSBRIEF 39 HERFST 2013 Website: www.cascade1987.nl

INHOUD Inleiding: medewerking / aandacht / actie van donateurs gevraagd Nieuws / mededelingen bestuur Interactief / Actie Eerste kennismaking met… Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties Exposities en presentaties Agenda Buitenland

1. Inleiding: medewerking / aandacht / actie van donateurs gevraagd Welke jonge Cascade-vrienden en vriendinnen met frisse nieuwe ideeën willen deel gaan uitmaken van het Cascade-bestuur en/of op een andere manier (bijv. in commissies) helpen bij het organiseren van Cascade-activiteiten? terug naar boven

2. Nieuws / mededelingen bestuur Het Cascade-Lustrumthema is zoals we allen weten ‘Openbaar groen’. Aansluitend op dat thema zijn we 21 september (begin van de herfst) op excursie naar Steenwijk, Nagele en Vollenhove. We bezoeken Nagele, een dorp in de jaren vijftig ontworpen volgens de principes van ‘Het Nieuwe Bouwen’, waar afgelopen woensdag de uitvoeringsovereenkomst is getekend (door de gemeente Noordoostpolder, de provincie Flevoland en de RCE), die een impuls moet geven aan dit onlangs aangewezen (doch zo langzamerhand wat versleten) Nationaal Wederopbouwgebied. Daarnaast gaan we in Steenwijk en Vollenhove buitenplaatsen bezoeken die van particulier bezit in openbare handen vielen (en weer terug) en zullen we kunnen discussiëren over de verschillen in beheer van het daarbij behorende historische groen. terug naar boven

3. Interactief / Acties * www.werelderfgoed.nl/podium over de negen Nederlandse werelderfgoederen; * www.jpi-culturalheritage.eu over subsidie-aanvragen voor onderzoek op het gebied van cultureel erfgoed (maar dat is héél, héél breed, maar wie weet is er iemand die op ons gebied in aanmerking wil komen, een aankomend promovendus?). terug naar boven

4. Eerste kennismaking met… Rudolf Max Ahirn Otto Schulz (5) * Buckau / Magdenburg 7 september 1869  – †Amersfoort 2 januari 1953 Levensloop Rudolf Max Ahirn Otto Schulz is de zoon van Otto Schulz en Luïgia Bencig. Gehuwd 4 september 1902 te De Bilt met Anna Groenewegen (1878 - 1959), dochter van Johannes Barend Groenewegen en Anna Gertrud Blass    In 1903 woonde Otto Schulz te Bussum en in dit jaar werd hij tot Nederlander genaturaliseerd. Schulz studeerde aan de Koninklijke Tuinbouwschool te Potsdam, behaalde daar zijn diploma als 'Gärtenkünstler' en werkte vervolgens enkele jaren bij verschillende tuinarchitecten in Duitsland. Waarschijnlijk was Schulz' eerste eigen bureau omstreeks 1894 gevestigd in Haarlem. Daarna werkte hij samen met de heer Smits, directeur van Smits Boomkwekerijen te Naarden, in de firma Smits & Schulz te Naarden. Het bedrijf was volgens haar advertenties gespecialiseerd in het aanleggen van Japanse tuinen, rozentuinen, rotstuinen, boomgaarden en groentetuinen. Er zijn tot heden weinig ontwerpen van de hand van Schulz bekend, maar gelukkig zijn zijn creaties in natura nog heel duidelijk aan te wijzen. Bekend zijn nu nog steeds enige villaparken zoals het Nimrodpark te Hilversum (1899), Villapark Amersfoortse Berg of Bergkwartier te Amersfoort (1900), Prins Hendrikpark te Bussum (1900) en Villapark Bosch en Duin te Zeist (1902). Schulz werkte hoofdzakelijk in de gemengde stijl. Dit is nog heel duidelijk te zien aan het ontwerp dat is bewaard gebleven van park Prattenburg in Rhenen. Slingerende lanen en door bosschages omzoomde open weiden karakteriseren een bos- en weidelandschap, terwijl oorspronkelijk ook een cirkelvormige rozentuin deel van dit park uitmaakte. Omstreeks 1910 is Otto Schulz zelfstandig een tuinarchitectenbureau begonnen, gevestigd in het Kloosterpark (nr.1) te De Bilt. De Bilt, Kloosterpark. Prinsenlaan 1 (links, Villa Nizza) en 2 (rechts, Villa San Remo). Uit deze tijd dateren enige prospectussen /catalogi. Later, in 1923 is hij gevestigd in het, door hemzelf in 1917 ontworpen Oosterpark in Bilthoven (adres Beethovenlaan 10). In 1944 was Schulz gevestigd in Zeist. Na de Tweede Wereldoorlog stichtte hij een dependance van zijn bureau in Tilburg. Dit kantoor is later overgenomen door zijn medewerker tuinarchitect Bart de Ruyter, van wie enige ontwerpen zich in de Bibl. WUR / Speciale Collecties bevinden. Opdrachten In tijdschrift Onze Tuinen van 14 september 1923 staat een lijst van gerealiseerde werken tussen 1897 en 1913 afgedrukt in een advertentie van Otto Schulz. Naast 45 ontwerpen voor villa- en stadstuinen, komen de volgende grotere projecten op deze lijst voor: Parkontwerp en -aanleg rondom kasteel Prattenburg te Rhenen (1896). Coll. Part. Coll. Rhenen; Nimrodpark te Hilversum (1899); Villapark Amersfoortse Berg of Bergkwartier te Amersfoort (1900); Prins Hendrikpark te Bussum (1900); Villapark Kloosterpark te De Bilt (1905-‘07), waar hij zelf op adres Prinsenlaan 1 woonde, zeker in de periode 1909-1920. Rozentuin bij Villa Acacia voor Frits Olie te Hilversum (1901); Villapark Bosch en Duin te Zeist (1902); Aanleg rond de nieuw gebouwde stallen bij Paleis Het Loo (1910); Sportpark Houtrust te Den Haag (1910); Coniferen-aanplant in Van Boetzelaerpark te De Bilt (tegenover Vollenhoven); Parkontwerp landgoed Beukbergen, voor de heer Sloet van Marxveld te Huis ter Heide (1912); Stationsplantsoen voor de gemeente Woerden (1914); Parkaanleg rond Kasteel Lunenburg te Langbroek (1914); Buitenplaats voor A.C.van Puijenbroek te Tilburg (1915); Villapark Oosterpark (thans componistenbuurt) te Bilthoven (1917); Gemeenteplantsoen in Bodegraven (1918); Villatuin Beukenhaghe te Goirle (1919). Nieuwe aanwinst Coll. BWUR Speccoll. Zie Cascade weblog 27 juli 2013; Aanleg park 3de Administratiegebouw NS (de Inktpot / Catharijnesingel / Utrecht, naar ontwerp van Dr van Heukelom) en part. tuin voor de Heer van Heukelom  te Bilthoven (1922); Uitbreidingsplan voor de gemeente Leersum (1922); Tuin Sanatorium Berg en Bosch te Bilthoven (Dr W. Bronkhorst) (1933); Tuin Kliniek ‘Neder Veluwe’ te Wolfheze (1933). Tuin Krankzinnigengesticht Bennebroek (onged.); Tuin Johannastichting Huis ter Heide (onged.). Bronnen Wikipedia: Otto Schulz. Henk Hoogeveen, Prattenburg, een kasteel met een boodschap, De Nederlandsche Leeuw, 2012. Speciale editie i.v.m. 2012 Jaar van de Historische Buitenplaats ; download. Gemeente Amersfoort, Villapark Bergkwartier, Rijksstadsgezicht met allure, Amersfoort, 2012 ; download. Thijs van der Leij, Uitgelijnd: landgoed Beukbergen ; download. Advertentie in Buiten JG 22, no.11. Tijdschrift Onze Tuinen, 14 sept. 1923. In Bibliotheek van WUR bevinden zich enige prospectussen uit 1910 -1915, getiteld Otto Schulz tuinarchitect (Kloosterpark) De Bilt; verder kwekerscatalogi uit ca. 1920 en foto’s in de map Photo-tentoonstelling van de Bond van Nederlandsche Tuinarchitecten (BNT), Amsterdam, 1940-1941. Zie ook op de Cascade website: Eerste kennismaking met... ; aldaar komen de aanvullingen en correcties, die wij graag van u ontvangen op mailadres nieuwsbrief@cascade1987.nl. terug naar boven

5. Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties * Aafke Brunt en Jan Haverkate, Twickel: Wandelen. Historie. Architectuur. Bewoners. Tuinen. Kunstschatten. Landschap. Delden, 2013. ISBN 978-90-820964-0-8. € 19,90. 300 p. Via de webshop van Twickel en incl. verzendkosten € 22,90. (overgenomen van de website www.hofweekblad.nl): Het huis Twickel is veel ouder dan tot nu toe algemeen werd aangenomen. Dat is een van de opmerkelijke conclusies van de samenstellers van een nieuw boek over het landgoed Twickel. Op een informatiebord voor kasteel Twickel staat dat het huidige gebouw voornamelijk dateert uit de 16e en 17e eeuw. Maar dat klopt niet meer, zeggen Aafke Brunt en Jan Haverkate, die de gids hebben samengesteld. In hun onderzoek voor het boek hebben de auteurs ontdekt dat de oorsprong van het linkerdeel van het kasteel in de Middeleeuwen ligt. Veel onbekende feiten en nog nooit vertelde verhalen zijn opgenomen in het 300 pagina’s tellende boek, dat zich laat lezen als een reisgids. Met plattegronden, kaarten en veel foto’s wordt de lezer aan de hand genomen door het landgoed en haar directe omgeving, waaronder Delden, de stad waarmee Twickel nauwe banden heeft. De gids beschrijft hoe de verschillende bewoners Twickel in de loop van bijna zeven eeuwen hebben uitgebreid tot het meer dan 4.000 hectare grote landgoed dat het nu is. De gloriejaren komen aan bod, maar ook de periode dat de adellijke bewoners van het huis Twickel het moeilijk hadden. Opmerkelijke gasten komen voorbij, evenals bijzondere bewoners. De tuinen, het Twickelerbos, de essen, veldgronden en boerderijen ontbreken natuurlijk niet.Het boek is niet alleen interessant voor liefhebbers van historie. Ook aan de Stichting Twickel en het beheer van het landgoed wordt de nodige aandacht besteed. Aan de bezoeker biedt de gids veel praktische informatie en tips. Mede door het compacte formaat en de wandelkaarten met bezienswaardigheden is het ideaal voor een verkenningstocht door Twickel en Delden. Met deze nieuwe uitgave wil de stichting de grote betekenis van het bijna zeven eeuwen oude landgoed op een moderne manier voor het grote publiek toegankelijk maken. * Aly van der Mark, Het prieel op de heuvel: zes generaties Vlaskamp, het verhaal van een tuindersfamilie. Assen, 2013. ISBN 9789023251644. € 22,95. 180 p. (overgenomen van Uitgeverij Afuk): Aly van der Mark woont sinds 1976 met haar man Ids Westra op de voormalige kwekerij van zijn familie. Door een toeval ontdekte zij, dat de overgrootmoeder van haar man, Jitske Vlaskamp, uit een bijzondere familie kwam. Jitskes broer Gerrit was een tuinarchitect, die 350 tuinen en parken heeft aangelegd, haar lichtzinnige zuster Jelske werd verbannen naar Utrecht en haar vader eindigde in een massagraf in Veenhuizen. De geschiedenis gaat terug tot 1770, toen twee broers uit Breedenbroek in de Achterhoek hun heil zochten in het Westland en daarna als tuinbazen in Friesland belandden. Genoeg ingrediënten voor een bijzonder boek, waar het verhaal van de tuin van Aly van der Mark zelf als een rode draad doorheen loopt. * Jacqueline Heijenbrok en Guido Steenmeijer (eindredactie), Tien eeuwen kasteel De Haar: wat een weelde. Zwolle, 2013. (Met een hoofdstuk over Copijn van Mariette Kamphuis.) ISBN 9789040078194. € 59,95. 860 p. (overgenomen van de website van Uitgeverij WBooks): Vlak voor de Eerste Wereldoorlog voltooide Pierre J.H. Cuypers Kasteel de Haar. Geassisteerd door zijn zoon Joseph, had de architect in deze periode een ruïne met een geschiedenis van ruim zeven eeuwen gerestaureerd, gereconstrueerd en gecompleteerd. Het resultaat was een heus Gesamtkunstwerk: een omgrachte burcht met een voorburcht, een stallencomplex, een kapel, een dorp, tuinen en een park. Nu de restauratie van het grootste en meest sprookjesachtige kasteel van Nederland is voltooid, verschijnt een omvangrijke monografie. De vele nieuwe kennis die tijdens de werkzaamheden aan dit 'kanjermonument' is opgedaan, is verwerkt in dit boek. Behalve de genoemde aspecten komen daarbij ook aan bod de lange geschiedenis van het landgoed en het kasteel, de bewoners, de collectie en de restauratie zelf. * Anita Blom (redactie), Atlas van de Wederopbouw Nederland 1940-1965. Rotterdam, 2013. ISBN 978-94-6208-092-8. € 49,50. 304 p. (verschijnt 23 september 2013). (overgenomen van de website van de uitgever NAI-010): Atlas van de wederopbouw in Nederland 1940-1965 toont de unieke karakteristieken en kwaliteiten van de wederopbouwgebieden in het licht van de toekomstige veranderingsopgaven. Met Uniek kaartmateriaal van Bureau MUST en Luchtfoto’s van Siebe Swart. Deze atlas biedt een bijzonder overzicht van de grootse vernieuwing van stad en land tijdens wederopbouwperiode van Nederland. Met de selectie van 30 gebieden geeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in deze uitgave een afspiegeling van de ruimtelijke ambities van Nederland in de jaren 1940-1965. Nederland ging in deze periode grootschalig ‘op de schop’. De oorlogsschade werd hersteld, bijvoorbeeld in Rotterdam, Nijmegen en Rhenen. Vervolgens wist de Nederlandse stedenbouw met omvangrijke stadsuitbreidingen internationaal de aandacht op zich te vestigen. Tegelijkertijd deed schaalvergroting door ruilverkaveling zijn intrede als oplossing voor de plattelandsvernieuwing in Europees verband. De Atlas van de wederopbouw in Nederland 1940-1965 heeft een brede benadering met essays van specialisten op het terrein van stedenbouw, (landschaps) architectuur, landbouw, ruimtelijke ordening en volkshuisvesting. De atlas toont voor het eerst de ontwikkeling van naoorlogs Nederland met speciaal hiervoor ontwikkeld kaartmateriaal van Bureau MUST, luchtfotografie van Siebe Swart en een toelichting in woord en beeld. * F. Hoeben en T. Oberndorff, Kasteel en landschap in Limburg. Utrecht, 2013. ISBN: 978-90-5345-469-5. € 19. 128 p. Uitgave in samenwerking met Stichting Limburgse Kastelen. (overgenomen van de website van uitgever Matrijs): In de meeste publicaties over kastelen wordt uitgegaan van de bouw- en bewoningsgeschiedenis. Minstens zo interessant is echter de cultuurhistorische samenhang van gebouw en landschap. Bij een kasteel hoorden vaak allerlei landschapselementen, zoals lange lanen, zichtassen, tuinen, vijvers, bossen, watergangen, akkers, molens, eendenkooien en ijskelders. In de loop der tijd veranderden de bezitsverhoudingen en verdween de verwantschap tussen kasteel en omgeving. De werkgroep Kasteeldomeinen van de Stichting Limburgse Kastelen wil inzicht geven in de cultuurhistorische samenhang tussen kasteel en bijbehorend landschap. Waar vroeger kasteel en landschap verbonden waren, zijn deze gebieden nu versnipperd door groeiende dorpen en de aanleg van sporen en snelwegen. Toch zijn ook nu nog in het landschap en op de kaart elementen te herkennen die vroeger bij het kasteel hoorden. Aan de hand van betrouwbare kaartbeelden vanaf 1805 blijkt hoe het landschap is veranderd en wat er nog terug te vinden is van elementen die onderdeel waren van het kasteellandschap. Zo blijkt een lanenkruis bij de Pannenhof te herinneren aan het verdwenen kasteel Osen en is van kasteel Walburg de ijskelder nog terug te vinden. Op een verrassende manier worden op de kaart lijnen in het landschap zichtbaar die elementen met elkaar verbinden en voor een nieuwe eenheid zorgen. Kasteel en landschap in Limburg laat op een bijzondere manier de relatie tussen de Limburgse kastelen en hun omgeving zien. De rijk geïllustreerde publicatie geeft op toegankelijke wijze inzicht in de waardevolle cultuurlandschappen die in samenhang met de daarin aanwezige kastelen zijn ontstaan. * J. Jas, F. Keverling-Buisman, E. Storms-Smeets, A. te Stroete, M. Wingens (red.), Kastelen in Gelderland. Utrecht, 2013. ISBN 978 90 5345 410 7. € 49,95 (tot 1-1-2014, daarna € 59,95). 616 p. Uitgave in samenwerking met Gelders Genootschap, Gelders Erfgoed, Gelders Archief, Geldersch Landschap & Kasteelen. (overgenomen van de website van Uitgeverij Matrijs): Gelderland, de grootste provincie van Nederland, is rijk aan kastelen. Deze middeleeuwse burchten en adellijke huizen zijn nauw verbonden met de Gelderse geschiedenis en met de ontwikkeling van het landschap. In de vorm en ontwikkeling van de kastelen is er een grote verscheidenheid. Zo werden in het oosten van de provincie verschillende mottekastelen gesticht en zijn op de Veluwezoom ringwalburgen uit de vroege middeleeuwen bewaard gebleven. In het rivierengebied werden onder meer zaaltorenkastelen gesticht, die later vaak uitgroeiden tot grotere complexen. Het omvangrijke kasteel Hernen bijvoorbeeld, is vanuit een versterkte woontoren ontstaan. Veel van de grote, bekende kastelen in Gelderland zijn tegenwoordig toegankelijk voor het publiek. Daarbij zijn indrukwekkende middeleeuwse burchten zoals Ammersoyen, maar ook versterkte adellijke huizen en kastelen die na de middeleeuwen in gebruik zijn genomen buitenplaatsen, zoals het huis Verwolde bij Laren. Kastelen in Gelderland is het overzichtswerk met de bijna 390 middeleeuwse kastelen en adellijke huizen van Gelderland. Daarvan bestaan er nog zo’n 170, de overige kastelen zijn verdwenen. Behalve rijk geïllustreerde beschrijvingen van al deze kastelen kent het boek een gedeelte met introducerende hoofdstukken waarin aandacht wordt besteed aan de geografische ligging van de kastelen, de politieke omstandigheden, adellijke families en bewoners van de huizen, bouwkundige ontwikkelingen, tuinen en veranderende functies. Kastelen in Gelderland neemt de lezer mee op ontdekkingstocht langs machtige gebouwen en verborgen geschiedenissen en is een must voor iedere kastelenliefhebber en inwoner van Gelderland. terug naar boven

6. Exposities en presentaties Zie ook de rechter kolom van onze eigen Cascade-website, onder AGENDA. * Slot Zeist. 7 sept. t/m 6 oktober. ’t Onvolprezen Zeister bosch. Zie Cascade-weblog 7 september 2013. * Kasteel Heeswijk te Heeswijk. t/m 25 november. Willink® en Copijn, Beelden van een Verloren Verleden. Bij de tentoonstelling is een geïllustreerde publicatie verschenen. Prijs € 12,90 in de kasteelwinkel. Zie Cascade-weblog 23 augustus 2013. terug naar boven

7. Agenda * 2 oktober 2013 (13:30-17:00) Platform Groen Erfgoed. Thema De onderste laag boven, tuinarcheologie. Rijksdienst Cultureel Erfgoed Amersfoort. * 31 oktober 2013 (12.00-17.00) Symposium Prov. Utrecht: Buitenplaatsen op de kaart. Vier buitenplaatsen worden uitgewerkt als handreiking: Hofstede Sterreschans; Landgoed Zuylestein; Landgoed Ewijckshoeve; Landgoed Beerschoten. Beperkte deelname, dus als u geïnteresseerd bent, snel zijn: info@platformutrechtsebuitenplaatsen.nl. * 14 november 2013 Nationaal Monumentencongres. Thema: ‘publieke waarde’ en het creëren van draagvlak voor monumentenzorg anno 2013. Koepelhal Tilburg. Wel een beetje duur!? Tot 1 oktober € 150,= daarna € 175,=. * 21 november 2013 Cascade Mini-symposium. * 27 november 2013 Een Socratische Dialoog over Waarde: “Wat is de waarde van een ingreep – en ten koste van wat?”. Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Amersfoort. Zie RCE, opgave bij Bill Wei: b.wei@cultureelerfgoed.nl. * 12 april 2014 Cascade Ronde Tafel Conferentie. (zie ook de AGENDA in de rechter kolom op de Cascade-website) terug naar boven

8. Buitenland Schloss Fantaisie (Donndorf) Net als de Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg (SPSG) heeft ook Bayern een eigen samenwerkingsverband voor kastelen en tuinen, Bayerische Verwaltung der staatlichen Schlösser, Gärten und Seen (www.schloesser.bayern.de). Deze stichting heeft in 1961 Schloss Fantaisie overgenomen, gerestaureerd en sinds 2000 als tuinmuseum ingericht. Elisabeth Friederike Sophie (1732-1780) noemde haar zomerverblijf in Donndorf "Fantaisie". Het is gelegen 5 km. west van Bayreuth. Voor volgende vakantie? Zie www.gartenkunst-museum.de. terug naar boven

Colofon CASCAD-E-NIEUWSBRIEF is een uitgave van stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade Eindredactie: Carla Oldenburger Technische vormgeving: Jan Holwerda Sluitingsdatum kopij volgende Cascad-E-Nieuwsbrief: 15 december 2013 Bijdragen, opmerkingen, vragen etc. kunt u emailen naar nieuwsbrief@cascade1987.nl Kopfoto: uitsnede ontwerp Eyckenstein (Maartensdijk), L.A. Springer (1881), bron Bibliotheek WUR, Speciale Collecties