CASCAD-E-NIEUWSBRIEF 35 HERFST 2012
Website: www.cascade1987.nl
INHOUD
  1. Inleiding: medewerking / aandacht / actie van donateurs gevraagd
  2. Nieuws / mededelingen bestuur
  3. Interactief / Actie
  4. Eerste kennismaking met…
  5. Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties
  6. Exposities en presentaties
  7. Agenda
  8. Buitenland

1. Inleiding: medewerking / AANDACHT / actie van donateurs gevraagd

Ook in deze Nieuwsbrief moeten we melden dat twee dierbare Cascade-vrienden zijn heengegaan.

* Fries Berkhout overleed 22 juli 2012. Fries was van beroep provinciaal museumconsulent voor de kleinere musea in Noord-Holland. Hij was een homo universalis, deskundig op vele terreinen van kunst, groot kenner van o.a. schilderkunst, meubelkunst, Kinheim tapijten, Purmerends en Velser aardewerk, maar ook van historische tuinen. Heel vroeg al initieerde hij de kruidentuin van Beeckestijn met 18de eeuwse soorten te beplanten (1975); de voortuin van het Museum Betje Wolff een historisch aanzicht te geven (1975) en ook in die tijd was hij betrokken bij de samenstelling van de tentoonstelling ‘Stadspark en Buitenplaats’ in het Frans Hals Museum (1977). Tuin en park van Beeckestijn waren zijn dagelijkse zorg (en ergernis). Ook reisde hij met de NVTL twee maal naar St. Petersburg en werd daarna secretaris van de Stichting tuinen en parken St. Petersburg. Aan de Bibliotheek Wageningen UR / Afd. Speciale Collecties legateerde hij zijn bibliotheek op het gebied van park en tuin. Het Landelijk Contact Museumconsulenten noemt hem in hun In Memoriam  “onze dierbare collega, onze nestor, vechter voor de Noord-Hollandse musea en strijder tegen elk cultureel onrecht. Een gentlemen in hart en nieren, warm, integer, eerlijk en onvergetelijk. Een bijzonder mens is vertrokken”. Wij zijn er trots op dat we dit bijzondere mens ook vriend van ons Tuinhistorisch Genootschap Cascade mochten noemen.

* Ton Bohnenn overleed 1 augustus 2012. Velen van ons zullen Ton hebben gekend van een bezoek aan de buitenplaats Vechtoever te Maarssen. Samen met Albertine, zijn eerste vrouw die in 2009 overleed, restaureerde hij het prachtige landhuis met bijbehorende gebouwen (oranjerie, koetshuis, theekoepel) en bijbehorende tuin zo verantwoord mogelijk. Het resultaat was een waar paradijs. Ze kochten zelfs een naastgelegen weiland om nóg een buitenplaats met alle toebehoren aan te leggen, in de traditie van de lintbebouwing van buitenplaatsen langs de Vecht. Ton ging graag mee op Cascade-excursie om te leren en ideeën op te doen. En dat is op Vechtoever aardig gelukt. Zijn tuinhistorische verdiensten lagen zeker ook in zijn lidmaatschap, zoals ook van andere Cascade-vrienden, van de monumentencie van de Nederlandse Tuinenstichting, waarin hij zeer actief is geweest. Ook hìj was een bijzonder mens en een zeer gewaardeerde Cascade-vriend.

2. Nieuws / mededelingen bestuur

HET CASCADE-LUSTRUMJAAR (1987-2012) IS GEOPEND


Volkspark Enschede. D. Wattez, 1873.
Schloss Clemenswerth. J.C. Schlaun, vanaf 1737.

* Tijdens de Cascade-Lustrumreis 15 en 16 september jl. heeft onze voorzitter het Cascade-Lustrumjaar voor geopend verklaard. Het thema van dit jaar zal zijn Openbare Parken en om die reden hebben de lustrumreizigers gezamenlijk als eerste activiteit het Volkspark in Enschede bezocht. Het park is bijna 140 jaar oud en het is dan ook begrijpelijk dat er wel het een en ander is veranderd aan het ontwerp van Dirk Wattez. Onder andere zijn de sportvelden naar elders verhuisd, zodat het park kon worden uitgebreid. Wat onze excursiegangers vooral opviel was de rust door ruimte, de beeldengroep van Mari Andriessen en de overweldigende zeer oude en gevarieerde coniferengroepen. Het park kan ook beschouwd worden als een standbeeld voor de maatschappelijk bewogen textielfabrikant Hendrik Jan van Heek. Het vervolg van deze lustrumreis bestond uit een bezoek aan Het Bellinckhof te Almelo en aan het Jachtslot Clemenswerth te Sögel (D.)..

* Wij gaan vanaf deze Nieuwsbrief een nieuw item beginnen en dat zal de titel meekrijgen Eerste kennismaking met… De korte teksten zijn gericht op ervaren onderzoekers die ten behoeve van hun werkzaamheden zoeken naar een kort verantwoord overzicht van het leven en werk van een bepaalde tuinarchitect; en daarnaast zijn deze korte overzichten ook bedoeld en gericht op jonge onderzoekers die nog niet zo lang zijn ingevoerd in de tuinhistorie en weinig toegesneden literatuur in hun bagage hebben. Wij willen in elke Nieuwsbrief komen met een hele korte kenschets van een tuinarchitect en zijn werk, met daaronder de vermelding van de belangrijkste literatuur over deze persoon en zijn werk. Graag zien we van jullie dan aanvullingen, correcties e.d. tegemoet in een reactie aan nieuwsbrief@cascade1987.nl. Wij denken aan korte overzichten van bijvoorbeeld de verschillende Zocher(s), Van Lunterens, Copijns, Leonard Springer, Eduard André, Hugo Poortman, Mien Ruys, Lucas Roodbaard, J. G. Michael, Daniel Marot etc. etc. We gaan het gewoon proberen en beginnen met Roodbaard omdat over hem komend kwartaal een tentoonstelling gaat lopen (zie punt 6). Ook zal deze informatie op de website terug te vinden zijn. Zie verder nu punt 4.

3. Interactief / Acties

* Het doorzoeken van streekarchieven kan best de moeite waard zijn. Je vindt er natuurlijk heel veel historische ‘kiekjes’, familiefoto’s en voor zover het buitenplaatsen betreft soms veel, soms weinig (onduidelijke) foto’s van tuinen en parken. Kennen jullie in dit verband de verzamel-website Thematis Erfgoed Portaal?
Thematis Erfgoed Portaal geeft toegang tot miljoenen objecten uit beelddatabanken, bibliotheken, kranten en tijdschriften, archieven, akten en registers, genealogische databases, musea en catalogi van Nederlandse erfgoedinstellingen, misschien wel de grootste verzameling van historische informatie in Nederland. Je gelooft het misschien niet, maar je vindt altijd wel iets ongekends.

4. Eerste kennismaking met…Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851)

L.P. Roodbaard is de landschapsarchitect van de Noordelijke Nederlanden. Hij startte in het eerste decennium van de 19de eeuw als hovenier in Groningen, toen de landschapsstijl daar nog in de kinderschoenen stond. Hij had een opleiding genoten als portretschilder aan de Academie van Teken-, Bouw- en Zeevaartkunde in Groningen, maar is als landschapsarchitect voornamelijk als autodidact te beschouwen. Vanaf zijn vestiging in Leeuwarden in 1823 noemde hij zich ‘aanlegger van buitenplaatsen’ en ontwierp hij een groot aantal tuinen en parken. Karakteristieke kenmerken van het werk van Roodbaard zijn reliëf en water (hoogtes en glooiingen in het terrein waren het gevolg van het graven van waterpartijen); toepassing van tuinsieraden (sterk beïnvloed door het Magazijn van Tuinsieraden); zichtassen (middenas, diagonale assen); ronde en ovale boom- en heesterperken ingesloten door paden; ‘wandelingen’ door afwisselend open en gesloten ruimtes; inpassing van nutsgronden.

Vakliteratuur:
•    Boschma, C., P. Karstkarel en R. Mulder - Radetzky (e.a.), Lucas Pieters Roodbaard: architect van buitengoederen, Leeuwarden 1979. Tentoonstellingscatalogus.
•    Holwerda, J., Roodbaards opleiding tot pourtraitschilder, Cascade Bulletin voor Tuinhistorie 21 (2012), nr.1, p. 57-61.
•    Laan-Meijer, Els van der en Willemieke Ottens, Roodbaards Rijkdom: landschapsparken Noord Nederland 1800-1850. Friesland, Groningen, Drenthe. Rotterdam, 2012. Wordt verwacht in november 2012.
•    Mulder-Radetzky, R.L.P., Tuinen van de Friese adel, Leeuwarden 1992.
•    Mulder-Radetzky, R.L.P., Roodbaard, Lucas Pieters (1782-1851), in: Jan Bos en Willem Foorthuis (red.), Drentse biografieën 4, Groningen 1993, p. 91-95.
•    Mulder-Radetzky, R.L.P., L.P. Roodbaard (1782-1851): een tuinarchitect met schildersogen, Rotterdam (Bonas) 1999.
•    Spoel-Walvius, M.R. van der, Het park van Herema State, in: Ut eigen Gea 2011, p. 959-966. 
•    Spoel-Walvius, M.R. van der, order Roodbaard Bestellingen door L.P. Roodbaard bij de firma Wijbren Krijns & Co., Cascade Bulletin voor Tuinhistorie 21 (2012), nr. 1, p. 38-49.

Websites:
•    www.roodbaardsrijkdom.nl

Zie ook op de Cascade website: Eerste kennismaking met... / Lucas Pieters Roodbaard ; aldaar komen de aanvullingen en correcties.

5. Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties


* Els van der Laan-Meijer en Willemieke Ottens. Roodbaards Rijkdom: landschapsparken Noord Nederland 1800-1850. Friesland, Groningen, Drenthe. Rotterdam, 2012. Prijs € 29,95. Dit boek zal 2 november 2012 verschijnen, tegelijk met de opening van de tentoonstelling Roodbaards Rijkdom in het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar te Leeuwarden.

* Heimerick M. J. Tromp. De Nederlandse Landschapsstijl in de Achttiende Eeuw. Leiden, 2012. ISBN 978-90-8890-100-3. € 39,95 of  € 35,- incl. symposium (rek.no. 254728340 t.n.v. Stichting Lapidem). Zie verder weblog 6 september 2012. Verschijnt 26 oktober 2012.

* Max Cramer. Onderzoek naar het ontstaan van het parkbos Nimmerdor. Kroniek, Tijdschrift Historisch Amersfoort, 14 (2012) nr. 3, p. 24-25.

(Themanummer Eemlandse buitenplaatsen; zie weblog 11 september 2012). Het artikel is een samenvatting van het cultuurhistorisch onderzoek Nimmerdor, opgesteld door Bureau Oldenburgers Historische Tuinen en getiteld Nimmerdor te Amersfoort, buitenplaats en landgoedbos.

* Carla Oldenburger-Ebbers. De tuin van Remmerstein en zijn bewoners. Honderd jaar Remmerstein.  Oud-Rhenen, 31 (2012), nr. 3, p. 18-26.

Overige artikelen over Remmerstein geschreven door Henk Deijs [over de geschiedenis van Remmerstein en haar bewoners gedurende de laatste honderd jaar, p. 4-12]; Maarten Evelijn (De tijd vliedt snel, gebruik hem wel…[over de architectuur van S. de Clercq]. p. 13-17); Saskia von Geldern-Bentinck [over het bos en het lanenstelsel van Landgoed Remmerstein]. p. 27-34).
Naar aanleiding van het feit dat het ‘nieuwe’ huis Remmerstein 100 jaar geleden werd gebouwd door architect S. de Clercq, heeft de Historische Vereniging Oud-Rhenen het plan opgevat om hun tijdschrift geheel aan deze 100 jaar Remmerstein te wijden en het resultaat op Monumentendag 8 september jl. aan te bieden. De artikelen bespreken 1) de geschiedenis over deze honderd jaar Remmerstein (het landgoed en het voormalige kasteel dateren al van veel eerder); 2) de architectuur van het huis, ontwerp S. de Clercq; 3) de tuin bij het nieuwe huis Remmerstein, ontworpen door D. F. Tersteeg en gerelateerd aan de bewoners van Remmerstein in deze honderd jaar; en 4) de geschiedenis van het landgoed met sterrenbos en grafheuvels).

* Rozsi Beumers-Pol, Loekie Schwartz, Alet van der Linde-Schat e.a. Aanschouw de lusthoven aan de Vecht. Maarssen (Stichting Vechtstreekmuseum), 2012. 99 p.

Achtergrondinformatie bij gelijknamige tentoonstelling (t/m 13 januari 2013).

* Geest, Franciscus de, Alessandro Menghini, Margherita Maria Breccia Fratadocchi en Gerda C. Huisman. Hortus Amoenissimus : omnigenis floribus, plantis, stirpibus ...  Sansepolcro (Arezzo), 2012 (oorspronkelijk jaar van uitgave 1668). 2 dl. in cassette. Dl. [1]: Commentarium (engels); Dl. [2]: Platen. ISBN 9788895642789

Facsimile van het handschrift geschilderd te Leeuwarden, 1668. - Met bijschriften in het Nederlands en het Latijn. (overgenomen van de bibliotheek WUR): Uitgave van het Aboca Museum van een facsimile van het zeventiende-eeuwse florilegium Hortus amoenissimus, met afbeeldingen van Franciscus de Geest. Het manuscript bevindt zich in de Bibliotheca Nazionale Centrale (MS Varia 291) in Rome. Franciscus de Geest (1638–1699) is een van oorsprong uit Leeuwarden afkomstige schilder van portretten en stillevens. Zoals gebruikelijk in bloemenboeken uit die tijd worden zowel uit Europa afkomstige, gecultiveerde planten afgebeeld als wilde planten uit de nieuw ontdekte continenten van Amerika. De kwaliteit van de 200 botanische afbeeldingen geeft aan dat Franciscus van de Geest ze 'naar de natuur' getekend heeft. Sommige afbeeldingen van planten zijn ouder dan de tot nu toe bekende datering van de eerste vermelding van een plant in Europa of Nederland. Een deel van de 76 afbeeldingen betreft tulpen die we al kennen uit de tijd van de tulpomanie, de tulpenwindhandel. About The Aboca Museum presents the facsimile reproduction of the fascinating anthology of 200 botanical illustrations, the Hortus amoenissimus by Franciscus de Geest, a famous seventeenth-century Baroque painter from Holland (1638–1699). De Geest, who had become famous for painting portraits and still-lifes, also enthusiastically devoted himself to the illustration of flowers, which resulted in this splendid manuscript anthology of plants, dated Leeuwarden 1668 and currently held in the Biblioteca Nazionale in Rome (Varia 291). Depicted are common garden plants and exotic species from the newly discovered continents of America. Some illustrations predate first known descriptions and thus the plant introduction date in Europe or the Netherlands. Part of the illustrations are 76 tulip varieties well known from the tulipomania period.
* Maarten Timmer en Arie Dwarswaard. Keukenhof Holland van Keukenduin tot Lentetuin:de wordingsgeschiedenis van de Internationale Bloemententoonstelling Keukenhof. Houten, 2012. ISBN 9789061945017. € 29,50. 448 p.

(overgenomen van de website van de uitgever Hes en De Graaf Publishers): In 1949 one of the icons of the Dutch identity was founded in the western part of Holland: Keukenhof, nowadays known as the most beautiful springgarden in the world, famous worldwide for its beautiful landscaping with bulbflowers as its main focus. This book describes the long and interesting history of this institution. Every possible aspect of this colourful history is scrutinously described, thus giving a balanced, complete and most interesting account. Many original illustrations and documents are illustrating this unique story, printed in full colour.
* Cornelis van der Bas. Keizerlijk Groen. Landgoed Huis Doorn. Doorn, 2012. € 9.00. 44 p.

Uitgebreide geschiedenis van tuin en park van Huis Doorn, gebed in de Nederlandse tuingeschiedenis. Veel nieuwe gegevens over deze Nederlandse buitenplaats met een keizerlijk Duits randje. Ook te gebruiken als gids voor uitgezette rondwandeling. Steun nu Huis Doorn. Het staat op de nominatie om gesloten te worden.
* Sam Segal. Geloof in natuur: bloemen van betekenis. Amsterdam, 2012. € 17,95. 80 p.

Het boekje ie een neerslag van de teksten die de gelijknamige tentoonstelling in het Bijbels Museum te Amsterdam begeleiden. (overgenomen van de website van het Bijbels Museum): Een unieke privécollectie bloemstillevens uit de 17de en 18de eeuw vormt het hart van de tentoonstelling. Voor het eerst is deze gehele verzameling schilderijen in een museum te zien. Werken van o.a. Balthasar van der Ast, Ambrosius Bosschaert, Jan Davidsz. de Heem, Osias Beert, Jan van Huysum en Rachel Ruysch worden tentoongesteld. Naast schilderijen zijn er tekeningen, prenten en meubels te zien.
Gastconservator Sam Segal, expert op het gebied van bloemstillevens, toont de verschillende betekenissen die achter een schijnbaar eenvoudig bloemstilleven schuil gaan. Hij ontsluiert de tijd en denkwereld van de schilders uit de Gouden Eeuw, waarin de natuur als openbaring van God werd gezien… De tuin van het museum, met bijbelse bloemen en planten, is een oase van rust in het centrum van Amsterdam. Geniet van de tentoonstelling, het huis en de tuin… Zie weblog 18 juli 2012.
* Titia van der Eb-Brongersma. Historical notes on the Japanese garden in Clingendael. The Hague, Holland. Part I: Baroness Van Brienen’s journey to Japan. The Netherlands-Japan Review, Vol. 2, No. 1 (Spring 2011), p. 8-35. Internettijdschrift.

Het artikel beschrijft uitvoerig met wie Barones van Brienen op reis ging naar Japan en welke tuinen bezocht zij?
* Titia van der Eb-Brongersma. Historical notes on the Japanese garden in Clingendael. The Hague, Holland. Part II: Baroness Van Brienen’s Japanese garden. The development of a flowery Japonaiserie into a subdued moss garden. The Netherlands-Japan Review, Vol. 2, No. 3 (Autumn 2011), p. 6-49. Internettijdschrift.

Het artikel beschrijft de tuin van Barones van Brienen in relatie met de tuinen die zij bezocht.
* Het derde deel van dezelfde auteur, Titia van der Eb-Brongersma, zal binnenkort ook verschijnen in The Netherlands-Japan Review. Titel: Historical notes on the Japanese garden at Clingendael, The Hague, Holland. Part III: Baroness Van Brienen and the planting of her Japanese - style garden. Internettijdschrift. Dit deel zal waarschijnlijk nog in 2012 verschijnen. Het beschrijft de oorspronkelijke beplanting van de tuin op Clingendael. 

6. Exposities en presentaties

Een keuze maken uit het aanbod tentoonstellingen i.v.m. het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 is moeilijk. Zie ook de rechter kolom van onze eigen Cascade-website, onder AGENDA, en op www.buitenplaatsen2012.nl.

* Heerlijk Buiten. t/m 27 oktober 2012. Provinciehuis Noord-Holland Haarlem (vm. buitenplaats Welgelegen). Kaarten, prenten en tekeningen uit de Provinciale Atlas geven een indruk van het heerlijk buitenleven en de wijde verspreiding van deze lusthoven in de provincie.

* Groen geluk: van lusthof tot volkstuin. t/m 28 oktober 2012. Princessehof Leeuwarden.
Rita Mulder-Radetzky geeft hier zondag 14 oktober, 14.00 uur een lezing, getiteld Vermaarde tuinontwerpers in Friesland (Johann Hermann Knoop en Lucas Pieters Roodbaard) (weblog 6 apr 2012).

* Eemlandse buitenplaatsen. t/m 11 november 2012. Museum Flehite Amersfoort. Welke buitenplaatsen nader belicht worden op deze tentoonstelling zijn: Stoutenburg (Leusden); Randenbroek (Amersfoort); Soestdijk; Groeneveld (Baarn); Birkhoven/ Japanse Bosjes(Amersfoort); De Boom (Leusden); Schothorst (Amersfoort) (zie weblog 11 sep 2012)

* Groen van Toen: van buitenplaats tot schooltuin. t/m 30 november 2012. Bibliotheek WUR, Afdeling Speciale Collecties Wageningen UR (zie weblog 12 jul 2012).

* Amsterdammers en hun buitenplaatsen. t/m 1 januari 2013. Huis Groeneveld Baarn. Deze tentoonstelling kwam tot stand in nauwe samenwerking met het Oudheidkundig Genootschap Nifterlake dat in 2012 haar 100-jarig bestaan viert. De tentoonstelling is gewijd aan de ontwikkeling van buitenplaatsen in de Vechtstreek en aan het 100-jarig bestaan van Nifterlake (zie weblog 2 jul 2012).

* Roodbaards Rijkdom. Landschapsparken Noor Nederland 1800-1850. Verwacht: 3 november t/m 19 januari 2013. Fries Historisch en Letterkundig Centrum TRESOAR. Boterhoek 1, Leeuwarden. In deze tentoonstelling wordt het tuinarchitectonisch werk van de tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard  (1782-1851) belicht. Aan de orde komen zijn leven, zijn ontwerpstijl en zijn werken.

7. Agenda

* vrijdagmiddag 23 november 2012. Cascade-Mini-symposium en uitreiking Carla Oldenburger-Ebbers Penning. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Smallenpad 5, Amersfoort.
* 23 maart 2013 Palmpaaszaterdag: Cascade-Ronde Tafel Conferentie.

Activiteiten georganiseerd door andere instellingen: 
(zie ook de AGENDA in de rechter kolom op de Cascade-website)

* 26 oktober 2012. Symposium Behoud en beheer van Historische Buitenplaatsen en hun omgeving. Kasteel Warmelo, Stedeke 11, 7478 RV  Diepenheim. Kosten € 35,00 per persoon. Zie Cascade-weblog 6 september 2012. Organisatie St. Lapidem (Leiden).


8. Buitenland

De website van Huis Doorn verhaalt over intensieve samenwerking met onder andere de Stichting Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg (S.P.S.G.). Deze Duitse organisatie is in de deelstaat Berlijn en Brandenburg verantwoordelijk voor instandhouding, onderzoek en ontsluiting van ca. 800 hectare historische tuinen en meer dan 150 historische gebouwen. Veel van de samenhangende ensembles van paleizen, kastelen, kerken, parken en tuinen zijn gerealiseerd in de regeerperiode van het Vorstenhuis Hohenzollern (o.a. Koning Friedrich der Grosze, Kaiser Wilhelm II) en staan nu op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Meer dan 30 kastelen zijn voor het publiek te bezoeken en alle historische tuinen en parken zijn tegenwoordig vrij toegankelijk. Ondermeer het Neues Palais, dat tussen 1763 en 1769 is gebouwd in opdracht van Frederik de Grote en ook door Wilhelm II als residentie is gebruikt, is gelegen in het uitgestrekte park Sanssouci te Potsdam. Om de geschiedenis van Wilhelm II en het Pruisische vorstenhuis te kunnen ervaren is een bezoek aan Berlijn en Potsdam onontbeerlijk. De intensieve samenwerking met de SPSG bestaat ondermeer uit regelmatig museaal bruikleenverkeer, uitwisseling van kennis en het uitvoeren van gezamenlijke projecten. Aan de restauratie en digitalisering van de bijzondere historische fotocollectie van Huis Doorn hebben de Deelstaat Brandenburg en de SPSG financieel bijgedragen.
Als we nu naar de website van SPSG gaan en zoeken naar de actuele tentoonstellingen zien we dat er in Potsdam weliswaar geen tentoonstellingen over de laatste keizer zijn, maar wel nog tot eind oktober veel aandacht wordt besteed aan de 300ste geboortedag van Friedrich der Grosze (1712-1786), die een voorvader was van Wilhelm II en door de laatste als voorbeeld voor zijn veldheerschap werd beschouwd. Er zijn maar liefst vijf tentoonstellingen in Potsdam georganiseerd, in Neues Palais; Schloss Rheinsberg; Klausberg / Altes Heizhaus; Schloss Caputh en Schloss Sacrow.
Colofon

CASCAD-E-NIEUWSBRIEF is een uitgave van stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade
Eindredactie: Carla Oldenburger
Technische vormgeving: Jan Holwerda

Sluitingsdatum kopij volgende Cascad-E-Nieuwsbrief: 15 december 2012
Bijdragen, opmerkingen, vragen etc. kunt u emailen naar nieuwsbrief@cascade1987.nl

Kopfoto: uitsnede ontwerp Eyckenstein (Maartensdijk), L.A. Springer (1881), bron Bibliotheek WUR, Speciale Collecties