CASCAD-E-NIEUWSBRIEF 34 ZOMER 2012 Website: www.cascade1987.nl

INHOUD Inleiding: medewerking / aandacht / actie van donateurs gevraagd Nieuws Mededelingen van het bestuur Interactief / Actie Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties Exposities en presentaties Agenda Buitenland

1. Inleiding: medewerking / AANDACHT / actie van donateurs gevraagd * Dit nummer moet helaas beginnen met een droeve mededeling. Onze Cascade-vriendin Tineke Scholtens- ter Haar uit Groningen is 10 mei jl. tijdens haar vakantie in Frankrijk plotseling overleden. Tineke bekommerde zich vooral om historische tuinen in de provincie Groningen en was steun en toeverlaat voor anderen die zich ook met dit onderwerp bezighielden maar niet over een grote plantenkennis beschikten. Iedereen kon bij haar aankloppen met vragen en problemen over Groningse historische tuinen en moeilijke plantennamen. Tineke wist precies welke bomen en heesters en vaste planten in slingertuinen en in het algemeen op het Groningse boerenerf thuis hoorden. Van haar hand verscheen Het boerenerf in Groningen 1800-2000, dat in 2004 werd gepubliceerd (zie ook de notitie over haar boek in Cascade Bulletin Jg. 2005, nr.1) en haar artikel 'Water, niet alleen voor de sier', in Cascade Bulletin Jg. 2008, nr.1). Tineke was in mijn ogen een echte Groningse geworden (oorspronkelijk kwam zij uit Den Haag). Je kon van haar op aan, als ze iets beloofde was het ook altijd op tijd klaar; ze was altijd bereid iets voor een ander te doen, heel innemend en aardig en heel goedlachs. Wij allen en in het bijzonder de kring van onze Groningse collega’s missen haar zeer. terug naar boven

2. Nieuws * JAAR 2012: Het Jaar van de Historische Buitenplaats (afsluiting 30 november 2012); Groen van Toen, het thema van de Monumentendagen (8 en 9 september 2012); Arm en Rijk, het thema van de maand van de geschiedenis (oktober 2012); en alle extra evenementen in het hele land die met dit alles samenhangen. Houdt u het allemaal nog bij? * Zocher-nazaat. Op de onlangs gehouden en zeer druk bezochte Cascade-Zocherdag (26 mei jl.) is tijdens de Zocher-voordracht een nazaat van de familie Zocher aan ons voorgesteld. Hij is tuinontwerper (opleiding Erasmus Hogeschool Brussel, vroeger bekend als Hoger Rijksinstituut voor Tuinbouw Vilvoorde) en direct al op de Zocherdag heeft hij zich aangemeld als Cascade-vriend, en nog wel toevallig als de vierhonderdste! Hoe zit dat dan en wie is hij dan? Louis Paul Zocher had 2 dochters. De oudste is tamelijk vroeg kinderloos overleden; de jongste is getrouwd en kreeg één dochter. Deze trouwde met de heer Francken (wiens naam bekend is van de architectuur-voorbeeld-tekeningen die namens de familie door hem aan het NAi werden overgedragen) en samen kregen zij 6 kinderen, waaronder de grootmoeder van onze nieuwe Cascade-vriend. U zult ongetwijfeld meer van hem gaan horen. Om privacy-redenen wordt hier zijn naam niet genoemd. terug naar boven

3. Mededelingen van het Bestuur * U heeft nog 9 dagen voor het aanmelden van kandidaten voor de Carla Oldenburger-Ebbers penning, die 16 november op het Cascade Mini-symposium zal worden uitgereikt. * Bericht over activiteit Studie op Locatie. Op zaterdag 25 augustus a.s. vindt in  het kader van de Studie op Locatie (SOL) een bijeenkomst plaats op Lambalgen in Woudenberg/Scherpenzeel. Cascade-vriendin Joan Patijn-Bijl de Vroe is onze gastvrouw. Onderwerp is het fenomeen 'arboretum op de buitenplaats'. Wie kenbaar heeft gemaakt informatie over de activiteit SOL te willen ontvangen, krijgt per e-mail bericht over plaats, tijd en vraagstelling. Noteer de datum! Karen Veenland-Heineman, coördinator SOL terug naar boven

4. Interactief / Acties * www.beemsterbuitenplaatsen.nl Deze website is het resultaat van een onderzoek van Katja Bossaers, gepubliceerd op Internet. Er is al eerder aandacht voor deze website gevraagd op onze weblog, maar omdat er naar mijn idee zoveel werk in het opstellen van deze website is gaan zitten, mag het best nog een keer. Eerste alinea op de website: De Beemster was in de zeventiende en achttiende eeuw wijd en zijd beroemd om zijn prachtige buitenplaatsen. Binnen- en buitenlandse bezoekers waren zeer onder de indruk van de schoonheid en het vernuft van dit staaltje van Hollandse ondernemingslust en techniek. Helaas is er van die statige landhuizen vrijwel niets meer overgebleven. Alle buitenplaatsen zijn te vinden op kaart (1644, Balthasar Florisz. van Berkenrode), en worden beschreven op naam (van het buiten en met vermelding van eigenaren), op kavelnummer (met vermelding en gegevens over eigenaren) en op (huidig) adres. Kortom een vracht gegevens zijn door dit onderzoek beschikbaar gekomen over 48 17de eeuwse Hollandse Beemster buitenplaatsen. En hoe zit het met De Purmer, De Schermer en De Wormer, waren daar ook zoveel buitenplaatsen of was de verbinding met Amsterdam veel slechter? terug naar boven

5. Recent verschenen en binnenkort te verschijnen publicaties Jurrie Meulenhoff en Sophieke Nijhuis. Planten en hun legenden: een tuin vol verhalen. Zwolle, 2012. ISBN : 9789040007095. € 22,50. (Tekst overgenomen van uitgeverij W Books): Een boeiend naslagwerk over planten waar een verhaal aan zit. Dat kenmerkt dit boek dat geschreven is onder auspiciën van de Kruidentuincommissie van het Nederlands Openluchtmuseum dat dit jaar honderd jaar bestaat. Planten met een verhaal staan in de natuur, in parken en in tuinen. In dit boek worden ze legendeplanten genoemd. De verhalen gaan over het gebruik van planten in de mythologie, religie, hekserij, folklore, heraldiek, Mariaverering en bloementaal. Daarnaast is er aandacht voor vernoeming van personen, zogenaamde naamplanten, en het fenomeen tijd (de zonnewijzerplanten). Een tuin vol verhalen bevat veel waardevolle informatie. Van elke categorie legendeplanten is een beschrijving opgenomen. Daarnaast bevat het boek beschrijvingen van specifieke planten, veelal vergezeld door een foto. Zo'n 200 planten passeren de revue. Sommige vertegenwoordigen één categorie, andere kunnen in meerdere rubrieken worden onderverdeeld. De plantenlijst in het boek is de sleutel tot de categorieën. Verklarende naamlijsten maken het boek compleet. * M. Boosten, I. Borkent en  P. Jansen. Beplantingen op verdedigingswerken. Utrecht, 2012. (verschijnt 3 juli 2012). ISBN 978.90.5345.448.0. € 24,95. (Tekst overgenomen van uitgeverij Matrijs): Vanaf de late middeleeuwen, maar mogelijk ook al eerder, werden beplantingen van bomen en struiken gebruikt bij de verdediging van gebieden, steden en vestingen. Eerst op bijvoorbeeld individuele landweren, schansen en vestingsteden, maar later ook op militaire verdedigingslinies, zoals de Grebbelinie, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. In de hoogtijdagen werden er uitgebreide bestekken geschreven met ingewikkelde, ingenieuze beplantingsplannen, waarbij de beplantingen bijvoorbeeld werden aangelegd als barrière tegen vijandige troepen, voor het leveren van gebruikshout of het bieden van extra camouflage, dekking en stevigheid aan de verdedigingswerken. Deze beplantingen hebben echter al lang geen militaire waarde meer en ze werden de afgelopen decennia dan ook niet meer al zodanig beheerd. De beplantingen ‘verwilderden’ en steeds meer vervaagde de herinnering aan het militaire verleden er van. De laatste jaren is de aandacht voor de beplantingen op verdedigingswerken echter sterk toegenomen en is er veel kennis over verzameld. Het boek beschrijft de geschiedenis van de verdediging van Nederland met verdedigingswerken en linies, waarna specifiek wordt ingezoomd op de rol van beplantingen op deze objecten in de loop der eeuwen. Verder geeft het boek handreikingen voor het beheer van beplantingen, waarbij nadruk wordt gelegd op de vier meest voorkomende militaire beplantingsvormen: opgaande bomen, hakhout, knotbomen en heggen. Afsluitend worden er ter inspiratie praktijkvoorbeelden gegeven voor de inrichting en het beheer van verdedigingswerken met het oog op de cultuurhistorische, de natuur- en recreatieve waarde van de beplantingen. * F. Vogelzang en L. Wevers. Zoelen: symbool van macht en weelde. Utrecht, 2011. Reeks Nederlandse kastelen nr. 6. ISBN 978.90.5345.427.5. € 14,95. (Tekst overgenomen van uitgeverij Matrijs):  In de Betuwe ligt vlak boven Tiel het kasteel Zoelen. In de veertiende eeuw is voor het eerst sprake van een kasteel in Zoelen, maar dit huis stond op de plek die nu Aldenhaag heet. Ten zuiden daarvan werd een eeuw later het huidige Zoelen gebouwd, waar illustere families als de Van Rossems en de Vijghs hun domicilie hadden. In de achttiende eeuw werd Zoelen een buitenplaats voor de familie Verstolk, waarvan een telg het tot minister onder Koning Willem I bracht. Het prachtige park is nog steeds voor het publiek toegankelijk, het huis zelf herbergt nu zeven appartementen. Dit boek verhaalt van de langdurige geschiedenis van Zoelen, dat in de middeleeuwen en tijdens de Tachtigjarige Oorlog het toneel van oorlogen was. De familie Vijgh bouwde de imposante ingangstoren, als symbool van haar macht. De latere bewoners verbleven er in vreedzamer tijden in weelde. Zij flaneerden door de lange lanen, jaagden in het sterrenbos en wandelden in de parterres rond het huis, dat zich spiegelde in zijn slotgracht. * Heimerick Tromp, Barbara Joustra, Marita Mathijsen e.a. Een buitenplaats voor stad en land: kasteel Groeneveld. Bussum, 2012. ISBN 978 90 6868 596 1. 240 pagina's. €24,95. In dit boek dat in juli verschijnt, wordt de rijke geschiedenis van de buitenplaatscultuur in ons land, en in het bijzonder die van kasteel Groeneveld, vanuit verschillende invalshoeken beschreven. Historicus Heimerick Tromp schrijft over de bouwgeschiedenis van Groeneveld; kunsthistoricus Barbara Joustra gaat in op het algemene culturele beleven op de buitenplaatsen en verbindt dit aan kasteel Groeneveld; Marita Mathijsen, kenner van de negentiende-eeuwse letteren, legt uit waarom onze voorouders tussen 1750 en 1900 de natuur emotioneel volkomen anders zijn gaan beleven; culinair journalist Janny van der Heijden beschrijft wie er kwamen dineren en wat de pot schafte en Eline Hopperus Buma en Dik van der Meulen laten zien hoe de bewoners van Groeneveld in de jaren vijftig en zestig het kasteel geschikt maakten tot een vrijplaats van kunstenaars. * Catharina van Groningen en Pavinha Beelaerts van Blokland. De Kemnade: een sieraad voor de omgeving. Doetinchem, 2012. ISBN 978-90-77380-00-0. 160 p. € 18,50. Op een strategische plaats, waar het Waalsche Water overgaat in de Oude IJssel, ligt al zes eeuwen de buitenplaats de Kemnade (bij Wijnbergen, onder Doetinchem). Het is een in oorsprong 14de-eeuwse versterking en ligt op de grens van de landen Kleef en Gelre. Te bestellen via: info@connectinglink.nl. * Prof. Dr. J.R. ter Molen. Paleis Het Loo : een koninklijk museum. Apeldoorn, 2012. 456 p. ISBN 978 90 8786 000 4. € 39,50. Het boek is exclusief verkrijgbaar in de paleiswinkel of via de site van Paleis Het Loo te bestellen. (overgenomen van www.paleishetloo.nl): Paleis Het Loo heeft een boek met als titel Paleis Het Loo: een koninklijk museum uitgebracht. Prinses Maximá, lid van de Raad van Toezicht van Paleis Het Loo, kreeg het eerste exemplaar door scheidend directeur Prof. Dr. J.R. ter Molen uitgereikt. In het boek wordt aan de hand van tekst en prachtige foto’s stilgestaan bij de tientallen paleisvertrekken die tezamen een beeld geven van drie eeuwen vorstelijke wooncultuur bij de Oranjes. In chronologische volgorde komen alle (her)ingerichte vertrekken aan de orde, beginnend met de appartementen van koning-stadhouder Willem III en koningin Mary II en eindigend met de zitslaapkamer van prinses Juliana. Ook de tuinen worden uitgebreid beschreven. Vervolgens worden circa 200 hoogtepunten uit de verschillende museale collecties behandeld, waaronder de belangrijkste schilderijen, sculpturen, meubelen, klokken, voorwerpen van zilver, glas of ceramiek, boeken, prenten, foto’s, kleding en rijtuigen. Op deze wijze belicht het boek Paleis Het Loo in zijn huidige situatie als een rijk geschakeerd nationaal museum. Het boek is het eerste deel van een trilogie gewijd aan de bouw, de inrichting en de bewoning van Paleis Het Loo. * Yana van Tienen. Valkhofpark. Zwolle, 2012. ISBN 9789086840816. € 16,50. (Overgenomen van de website uitgeverij IJzer): Valkhofpark speelt zich voor een belangrijk deel af in het Nijmeegse Valkhofpark en gaat over de veelbesproken en omstreden herbouw van de Donjon, een lang geleden gesloopte burchttoren. Het boek laat de lezer kennis maken met archeologen, landschapsarchitecten en projectontwikkelaars en personifieert hun soms tegenstrijdige belangen. De in Arnhem woonachtige studente Mayke krijgt de opdracht om historische stadsparken te onderzoeken en ze raakt gefascineerd door de bijzondere geschiedenis van het Valkhofpark. Ze ontdekt dat het park in zijn bestaan wordt bedreigd en verzet zich hiertegen. Dit levert haar in de prille relatie met medestudent Alfred de nodige problemen op want hij vindt de bouw van de toren juist een uitstekend idee. Ongewild wordt Mayke partij in een langlopend en geheimzinnig conflict rond het park. Romantiek en spanning voeren de toon. * Rita Mulder-Radetzky. Lucas Pieters Roodbaard: architect van buitenplaatsen. In alle staten (2012), 39-42. * Dennis de Kool. Neptunus van Zijdebalen. Oud-Utrecht. JG. 85 (2012), 2, p. 48-50. * Patricia H. M. Debie,  Alles van waarde is weerloos: de emancipatie van ons verleden, Inbedding van het cultuurhistorisch landschap in de natuurontwikkeling, Vitruvius 5 (april 2012) nr. 19, pp. 20 -26. Het artikel schetst de ontwikkelingsgeschiedenis en gewijzigde wetgeving rondom natuurbeschermingsorganisaties en hun visie op en integratie van cultuurhistorisch landschap in hun instandhoudingsbeleid. * Leo Hendriks en Ronald van Immerseel, Richtlijnen tuinhistorisch onderzoek. 2012. PDF. terug naar boven

6. Exposities en presentaties Een keuze maken uit het aanbod tentoonstellingen i.v.m. het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 is moeilijk. Zie de rechter kolom van onze eigen Cascade-website onder AGENDA en www.buitenplaatsen2012.nl. * Vijf eeuwen bloemperken op Akerendam. 26 mei t/m 16 september. (overgenomen van de site www.vijfeeuwenbloemperken.nl): Deze tuinexpositie wordt georganiseerd in het kader van het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012. Met deze tentoonstelling onderstreept initiatiefnemer Fonds Sluyterman van Loo het belang van dit landelijke themajaar. Veel mensen kennen dit bijzondere culturele erfgoed [Huis Akerendam] immers niet of nauwelijks… …Akerendam is een goed bewaard voorbeeld van een buitenplaats. Hier bleef de eenheid tussen huis en tuin in stand waardoor wij het geheel benoemen als een complex historische buitenplaats. Op buitenplaatsen spelen natuur en architectuur (groen en rood) met elkaar altijd een harmonieus en onverbrekelijk spel. * Groen van Toen: van buitenplaats tot schooltuin. Bibliotheek WUR. Afd. Speciale Collecties. 9 juli t/m 30 november 2012. Grote technische ontwikkelingen en toenemende welvaart hebben in de loop der eeuwen de natuur dichter bij de mens gebracht. In deze tentoonstelling staat dan ook de gebruiker van het groen centraal. Rond drie thema’s, Particulier groen, Wandelen in openbaar groen en Wonen in het groen, wordt u meegenomen langs tuinen van adel en burger, door openbare parken, dierentuinen en schooltuinen en tenslotte door tuinsteden, villaparken en arbeiderswoonparken. In alle gevallen worden ook buitenlandse voorbeelden getoond die de Nederlandse situatie ten voorbeeld zijn geweest, zoals bijvoorbeeld Horticultura libris II (vgl. Jan van der Groen),  Les promenades de Paris (vgl. de Nederlandse singelparken), Ueber die Anlage eines Volksgartens (vgl. de volksparken van Springer), God’s acre beautiful (vgl. begraafplaatsen om op te wandelen), en tenslotte Garden Cities of to-morrow (vgl. de Nederlandse tuinsteden en villaparken). In de tentoonstelling wordt duidelijk gemaakt dat nieuwe richtingen in de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur beïnvloed zijn geweest door ideeën uit Duitsland, Frankrijk en Engeland. De tentoongestelde documenten plaatsen de gebruikers van het groen in hun eigen tijd en omgeving. terug naar boven

7. Agenda * 25 augustus SOL op buitenplaats Lambalgen. Aankondigingen van SOL-bijeenkomsten worden apart per email bekend gemaakt. * 15 en 16 september 2012: 2-daagse najaars-lustrumexcursie. Start Cascade-lustrumjaar. * 16 november 2012. Cascade-Mini-symposium (dit jaar niet op donderdag maar op derde vrijdag in november) en uitreiking Carla Oldenburger-Ebbers Penning. * 23 maart 2013 Palmpaaszaterdag: Cascade-Ronde Tafel Conferentie. Activiteiten georganiseerd door andere instellingen:  (zie eerst halverwege de rechter kolom van onze Cascade-website) * 30 juni Open Tuinendag Utrecht. * 8 september 2012: Open Monumentendag. Thema Groen van Toen. Met dit thema is er aandacht voor monumentaal groen in brede betekenis: stadsparken, tuinen, boerenerven, landgoederen, buitenplaatsen, lanen, monumentale bomen, begraafplaatsen, verdedigingswerken, landschapselementen (grafheuvels, terpen, dijken), hofjes, villaparken, tuindorpen en meer. terug naar boven

8. Buitenland Op de website van Het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 wordt naar aanleiding van een voordracht van Dame Fiona Reynolds, directeur-generaal van de National Trust, heftig gediscussieerd over de wenselijkheid van een National Trust in Nederland. Dat is natuurlijk geen nieuwe gedachte; daar werd al serieus over vergaderd in 1975 en wellicht nog veel eerder (op het Biohistorisch Instituut RUU, met Ver. Natuurmonumenten, vertegenwoordigers van wat wij nu noemen De Landschappen, vertegenwoordigers van Universiteiten etc.). Nu streven naar een organisatievorm zoals van de Engelse National Trust heeft natuurlijk geen enkele kans van slagen. We hebben te maken met lichamen die alle meer dan honderd jaar oud zijn en zijn gevormd ieder volgens hun eigen volksaard. We kunnen ons spiegelen aan, maar laten we toch vooral ons eigen weg gaan. Ons verdiepen in de organisatievorm van de National Trust en hun briljante ideeën en zien of we ons daarmee kunnen verrijken, is zeker de moeite waard. Zie www.nationaltrust.org.uk. terug naar boven

Colofon CASCAD-E-NIEUWSBRIEF is een uitgave van stichting Tuinhistorisch Genootschap Cascade Eindredactie: Carla Oldenburger Technische vormgeving: Jan Holwerda Sluitingsdatum kopij volgende Cascad-E-Nieuwsbrief: 15 september 2012 Bijdragen, opmerkingen, vragen etc. kunt u emailen naar nieuwsbrief@cascade1987.nl Kopfoto: uitsnede ontwerp Eyckenstein (Maartensdijk), L.A. Springer (1881), bron Bibliotheek WUR, Speciale Collecties