Kaart van percelen weiland gelegen tussen de weg Amersfoort-Naarden en de Eultweg, evenwijdig aan de Pijnenburgsche Grift bij Soestdijk, met weergave van de ontworpen zichtlijn van Soestdijk (1767), J. Leupenius (Bron: Het Utrechts Archief link)

Bladerend door Het Utrechts Archief kwam ik bovenstaande kaart die betrekking heeft op de ‘nieuwe allee‘ voor Soestdijk tegen. Het mooie is de doorsnijding van het bestaande landschap door zo’n nieuwe structuur. De cultuurgronden waren andermans bezit en werden door Willem III aangekocht. Uit 1676 dateert een akte van transport van verschillende stukken land met een totale grootte van ‘2 morgen 314 3/5 roeden ten behoeven van de grote nieuwe allee‘ … door C.A. van de Marssche aan prins Willem III.

Kaarten van Honselaarsdijk, uitsneden betrekking hebbend op de laan voor het Huis (ca. 1615, 1615-1625 en 1625), Floris Jacobsz van der Sallem (Bron: Nationaal Archief link)

Zo’n doorsnijding doet denken aan die van de laan voor Honselaarsdijk; van veel eerder datum, onder Frederik Hendrik. De eerste invulling, ‘afgesteeken tot behouf vande nieuwen laen‘, en de doorsnijding van het aldaar bestaande landschap, staan op een kaart van circa 1615. Verder uitgewerkt staat ‘de honsholredijckse laen‘ op een kaart van zeg rond 1620. Een laatste kaart uit 1625 laat vervolgens de laan in volle glorie zien.

Caarte van ’t Rapen-blok resp. ’t Blok ’t Enkholt onder Noord Apeldoorn (1708), Justus van Broeckhuysen (Bron: CODA, twee zwart-witte scans ‘gelast’, origineel in kaartboek in Het Utrechts Archief, maar niet online beschikbaar link1  link2).

Een derde voorbeeld onder De Oranjes is dan natuurlijk Het Loo, onder opnieuw Willem III. Hij kocht ‘in november 1685 … seeckere parthie Landts, gelegen op de linie van de nieuwe Laen off Allée voor ’t nieuwe Huys Loo, groot ses schepsels gesay‘ en de aanleg van de Paleislaan volgde. Ook hier bestaat een kaartje die de doorsnijding door het bestaande landschap laat zien, helaas van later datum, 1708 (eigenlijk zijn het twee kaartjes die ik ‘gelast’ heb).

Om nog even terug te komen op de ‘grote nieuwe allee’ bij Soestdijk. Een andere tekening (collectie Bodel Nijenhuis) laat zien dat in oostelijke richting, voorbij de Torenlaan, een vervolg tot de Eem was gedacht. De eerste kaart en de gerealiseerde laan meten slechts 1/3 van het totale gedachte tracé…
Jan Holwerda