Uitsnede kaart Elswout (1812), Hendrik van Zutphen. Bron: Noord-Hollands Archief.
Bewerking van deze en volgende uitsneden door webmaster.
Opnieuw de kaart van Elswout, uit 1812, van Hendrik van Zutphen. Zie ook 30 september 2012, 16 maart 2013, 26 maart 2013 en 28 maart 2013.
De heer Van Velzen is in deze kaart gedoken en wilde het navolgende al prijsgeven. Hij ziet het navolgende als slechts een puzzelstukje in de grote puzzel die Elswout heet. En aan die puzzel is hij nog hard aan het werken.
Wanneer men inzoomt bij de kaart van Elswout, uit 1812, van Hendrik van Zutphen dan valt o.a. op dat er mysterieuze figuren in de letters ‘Elswout’ boven aan de kaart staan (zelf inzoomen kan hier). In het kort symboliseren de figuren in de letters volgens mij het volgende:
E bevat een mensfiguur met hamer – het bewerken van de geest tot volmaakte mens [duidt op wat de mens diep van binnen zou willen zijn]
L bevat een mensfiguur op z’n kop – een ‘omgekeerd mens’ is iemand die zijn innerlijke begeerten najaagt en naar buiten toe een schijnvertoning opvoert (eeuwige contraverse tussen gewillige geest en zwakke vlees die leidt tot hemel of hel), dus geestelijk dood [duidt op wat de profane mens feitelijk is]
S bevat een Poseidonachtige figuur en een vis – zuivering/reiniging (zee/water) en redding (vis als christelijk symbool)
W bevat twee mensfiguren, een met hamer links (vermoedelijk) en een met staf rechts – kracht/bewerken van geest tot volmaakte mens (hamer) en de wil die daarvoor nodig is om dat te volbrengen (staf) (ook een waarschuwing: als je die wil niet volgt, dan leidt dat tot de ondergang zoals in het verhaal van Osiris en diens broer Seth). Alleen samen (kracht en wil, Isis en Osiris) vormen ze stabiliteit [of Boaz en Jachin natuurlijk binnen de vrijmetselaarstraditie].
O bevat twee jonge mensfiguren (jongen en meisje) die via takken met elkaar verbonden zijn – nieuw leven / verbinding / verbond tussen het mannelijke en het vrouwelijke (mogelijk ook nog levenscirkel, maar dat stemt niet overeen met twee jongelingen)
U bevat vrouwfiguur in de vorm van een nereïde/nejade (waternimf) die een hoorn des overvloeds vasthoudt – overvloed/overvloed aan (geestelijk) voedsel/rijkdom
T bevat een mensfiguur die een tak vasthoudt – geluk / groei / nieuw leven
Kortom: deze met figuren versierde letters vertellen volgens mij een inwijdingsverhaal / transitie tot ware mens! Soortgelijke inwijdingssymboliek komt/kwam elders terug op het landgoed, maar ook wederopstandingsleven en bijna alle andere denkbare symboliek die vanuit de vrijmetselarij bekend is, van vlammende ster tot en met het graf (met de acacia) aan toe! Er zijn alles bij elkaar zoveel aanwijzingen dat ik overtuigd ben dat er hier sprake is van een vrijmetselaarstuin. Het vergt echter nog een lange weg om dat ook daadwerkelijk aan te tonen c.q. aannemelijk te maken.
Jan-Willem van Velzen
Wat een bijzondere vondst is dit. Alle eer aan de heer Jan-Willem van Velzen. Ik ben heel benieuwd wat er verder uit gaat komen. Natuurlijk denken we het allereerst aan de eigenaren zelf die invloed op het tekenen van deze kaart gehad kunnen hebben, maar ook is natuurlijk mogelijk dat de architect die voor 1812 op Elswout werkzaam is geweest (J. G. Michael?, J. D. Zocher sr.?) of de tekenaar van de kaart zelf (H. van Zutphen) daar invloed op hebben gehad. Zowel Michael als Zocher sr. hadden contacten in kringen van de vrijmetselarij. CO
Tja. Eerst een premisse: niet iedere tuin wier eigenaar en/of aanlegger connecties heeft of hebben met de vrijmetselarij is per se een vrijmetselaarstuin. Elswout is nog nooit opgevallen als een tuin die deze richting uit zou gaan. Waar is de piramide, waar zijn de altijd weer terugkerende symbolen die zelfs voor een redelijke leek herkenbaar zijn? De vrijmetselaarstuinen die ik ken hebben vrijwel allen een piramide: Machern (als de meest belangrijke, met zelfs een initiatietoren), Neuer Garten Potsdam, Burg Schlitz (sans piramide maar met Freimaurerstein en meer), Hex, Hamal, en zo verder. De twijfeltuinen in Nederland (zoals Amstenrade, Fraylemaborg in een zeker stadium, Broekhuizen, althans de toren/mausoleum, Huis ten Donck [vrij overtuigend door Heimerick Tromp als zodanig geduid] en anderen) hebben hele specifieke aanwijzingen. Wat we hier zien zijn figuren. Die vervolgens worden geduid naar al dan niet francmaçonne symboliek. Waar is de evidente vrijmetselaarssymboliek? Waar is aantoonbaar eerst een ander optie onderzocht? Voor mij zijn de figuren in de lettering vooralsnog figuren die ter versiering in de letters zijn aangebracht, als een capriccio. Die hamer? in de E volgt gewoon de leegte die er anders zou zijn, de gehangene is bijvoorbeeld een Tarot-symbool, maar ook een christelijk verwijzing naar een specifieke marteldood, Neptunus is Neptunus, en zo verder.
Waarom zou men symboliek in een kaart stoppen die men wellicht nooit verder onder ogen zou krijgen. De vrijmetselaarssymboliek is gewoonlijk een heel duidelijke en onontkoombare wanneer men er eenmaal van op de hoogte is. Deze symboliek in de kaart-lettering is mijns inziens nog al te ver gezocht. ik ben benieuwd.
WM.
Ben het eens met WM’s commentaar, met dien verstande dat als er aan deze kaart vrijmetselaarssymboliek wordt toegeschreven, er in eerste instantie zou moeten worden uitgezocht (voor zover niet gedaan) of de direct betrokkenen aantoonbaar banden hadden met die organisatie. Dus in dit geval: landmeter Hendrik van Zutphen en opdrachtgever/eigenaar ‘den weledele heer Willem Borski’.
Dat is inderdaad nog steeds geen garantie en zeker geen bewijs, maar het zou het verhaal in ieder geval ondersteuning verlenen.
Ten tweede begint een juiste interpretatie van figuren als deze met een juiste identificatie, die weer volgt uit een juiste beschrijving. Laten we naar de letter ‘E’ kijken. Terecht merkt WM op dat het object in de middelste poot van de ‘E’ een vraagteken verdient: dit is op zijn best bij benadering een hamer. Voor zover de zoomfunctie van de foto het toelaat, zie ik een langwerpig, smal object dat aan het uiteinde geleidelijk breder uitloopt -het zou ook een bijl kunnen zijn, of een blaasinstrument.
En dan wordt de linkerarm nog over het hoofd gezien: waar gaat die arm heen? Het lijkt erop dat deze langs het hoofd omhoog gehouden wordt, mogelijk iets vasthoudend dat de bovenste poot van de letter vult. Dat laatste kan ik niet goed zien, maar heeft de heer Van Velzen die omhoog gestoken arm gezien en betrokken bij zijn interpretatie?
Overigens moeten inderdaad alle credits voor het opmerken van deze figuren naar de heer Van Velzen. Zonder die opmerkzaamheid hadden we het er hier helemaal niet over.
De heer Van Velzen mailde op eenzelfde compliment van mij over het door hem opmerken van de figuren heel eerlijk het volgende:
Die figuren in de letters heb ik zelf niet ontdekt. Ik hoorde er vorig jaar al over tijdens de presentatie van de gedigitaliseerde Van Zutphenkaart waar de papierrestaurator het in de marge van haar verhaal noemde. Er zijn dus minstens 200 mensen die het (hadden kunnen) weten dat die figuren in de letters staan. Maar de verklaring ervan heb ik zelf uit zitten puzzelen toen ik de kaart grondiger ging bestuderen.
Dat is heel eerlijk, maar uiteindelijk geldt ook hier: wie schrijft, die blijft 🙂
Verder wilde ik nu alleen de aandacht vestigen op het feit dat de grafische vormgeving van letters in combinatie met menselijke figuren al heel oud is, en zeker niet mysterieus (hoewel we ze op kaarten niet vaak tegenkomen, geloof ik). Deze link geeft een hele serie aan alfabetten waarin de letters (mede) door menselijke figuren, in samenhang of in combinatie met attributen, worden vormgegeven.
Dan blijkt uit afbeeldingen 7 en 15 (van 315), dat de ‘hamer’ uit de letter ‘E’ wel eens een vis kan zijn geweest…
Voorts zou ik eigenlijk wel eens willen weten op welke bronnen de auteur zich stoelt. Er wordt toegeschreven en geïmpliceerd dat dit allemaal blijkbaar vrijmetselaarssymboliek zou betreffen. Waar staat dat? Welke laat-achttiende en vroeg negentiende eeuwse bronnen zijn er om aan te geven dat dat gebruikelijke symbolen/figuren/allegorieën waren die door vrijmetselaars of voor mijn part Rozenkruisers of door Illuminati werden gevoerd. Ik ben het in ieder geval nog niet tegengekomen, maar dat kan aan mijn ignorantie liggen. Het is mij toch allemaal wat te Jungiaans en teveel hininterpretiert.
Veel dank voor alle opmerkingen en scherpe observaties. De menselijke alfabetten (alfabetten met mensfiguren erin) had ik in dit verband uiteraard reeds bestudeerd. Maar een belangrijk verschil – en daarom vind ik de mensfiguren op de Elswoutkaart zo opvallend – is dat die alfabetten voor zover mij bekend altijd gevormd worden door alleen de mensfiguren, al dan niet met attributen. Het zijn dus de mensfiguren zelf die de letters vormen. Maar het bijzondere is dat op de 1812-kaart van Elswout de letters ook zonder die mensfiguren leesbaar zouden zijn en dat in die letters de mensfiguren zijn ingetekend. Ik ben de laatste die zal beweren dat deze letters an sich gekoppeld moeten worden aan vrijmetselarij. Het enige dat ik heb proberen te zeggen is ten eerste dat volgens mij de symboliek van deze figuren een inwijdingsverhaal laat zien en ten tweede dat dat aspect van inwijding (en transitie tot ware mens) een parallel is met de vrijmetselarij, verder niet. Daarnaast geef ik aan dat ik diverse aanwijzingen heb gevonden – vlammende ster en graf (met acacia) lijken mij toch wel heel specifiek maçonniek – dat Elswout wel degelijk een vrijmetselaarstuin is geweest. Dat Elswout nooit als zodanig is opgevat, heeft mijns inziens vooral te maken met het feit dat er, voor zover mij bekend, nooit serieus, gedetailleerd en langdurig is gekeken naar symboliek op dit landgoed (ik kijk overigens naar alle symboliek, dus ook niet-maçonnieke). Veel, heel veel, is over het hoofd gezien, zoals bijvoorbeeld enkele andere houten schotten dan de bekende Ka-buur. In geen enkele publicatie over Elswout heb ik over die schotten gelezen, maar ze staan wel op de kaart van Van Zutphen. Misschien is die piramide en andere evidente vrijmetselaarssymboliek ook wel over het hoofd gezien…
Waarbij de vraag waarom de figuur in de letter ‘E’ uitgerekend een hamer zou vasthouden, en niet bijvoorbeeld een vis, zoals in het aangegeven voorbeeld het geval is, niet wordt beantwoord -het was om die reden dat ik op de menselijke alfabetten wees.
Nogmaals: een goede interpretatie begint bij een goede identificatie van figuren en attributen. En een goede onderbouwing daarvan, gebruik makend van goede bronnen. Begin daar maar eens mee, voor er over de uitbeelding van een inwijdingsverhaal kan worden gesproken.
Afgezien daarvan ben ik benieuwd (in positive zin, voor de duidelijkheid) naar de tot op heden niet beschreven elementen/gebouwen/schotten op de kaart van Van Zutphen.
Terecht wordt opgemerkt dat als je het allemaal netjes volgens het boekje doet, dat je moet beginnen bij een juiste identificatie. Maar soms moet je het doen met wat voorhanden is. In zo’n geval de woestijn in gaan op zoek naar goede bronnen waar die er niet of slechts schaars zijn, is een heilloze weg. Daar kom je misschien wel nooit uit, zeker niet als je verkoeling zoekt onder de acacia. Belangrijker is daarom een route te vinden die de grootste kans biedt op nieuw voedsel. Daarbij zul je je moeten oriënteren op bepaalde terreinkenmerken. Lukraak een richting uitgaan is vruchteloos. Menig reiziger liet zich misleiden door luchtspiegelingen.
Naar die analogie wil ik hier eerst, wederom in symbooltaal, ingaan op de vissuggestie voor de letter E: een vis kan een school schollen doen schuilen, maar alleen een geschoolde vis doorziet wat er achter die schollen schuil gaat.
In concreto: de naar binnen gerichte vis op de genoemde prent wordt gedragen door een personage dat een naar voren gerichte veer draagt op zijn hoed. De vis en de veer zijn op die prent twee samenhangende symbolen. Je kunt niet willekeurig een bijl of een blaasinstrument op de plek van de vis plaatsen, evenmin had de vis de andere kant op kunnen kijken. Het moet namelijk kloppen met de rest van de afbeelding/symboliek.
En zo is het ook met de kaart: behalve de letters zijn er nog veel meer kenmerken te zien – u zult begrijpen dat ik die nog niet in de openbaarheid breng – die alles bij elkaar het totaalbeeld geven. Vanuit die context ben ik gaan werken en heb ik getracht de afzonderlijke beelden te duiden. Andere opties zijn dus wel degelijk in ogenschouw genomen, maar passen symbolisch niet in de totale voorstelling. Zo is het blauw bijvoorbeeld geen toevallig gekozen kleur. Het zijn stuk voor stuk verwijzingen die, voor zover je ermee bekend bent, duidelijke parallellen vormen met esoterische symboliek. WM merkte de parallel al op met de Tarot, al hangt de gehangene daar aan een T-vormige boom en is die niet los in een E geplaatst. Maar de symboliek van de (omgekeerde) gehangene is vergelijkbaar als met wat bedoeld wordt met een omgekeerd mens. Het symboliseert in feite hetzelfde.
De idee dat het puur ter versiering zou zijn, roept de vraag op waarom het dan op zo’n specifieke wijze is versierd in plaats van met bloemen, lijnen of anderszins. Het feit dat er mensfiguren worden afgebeeld, met bepaalde voorwerpen en al dan niet in een bepaalde houding, gecombineerd met de andere symbooltaal, en dat alles bovendien in een kaart – wie kent een vergelijkbaar tweede voorbeeld? – maakt dat deze figuren niet zomaar als een willekeurige versiering kan worden afgedaan. We moeten daarom rekening houden met de mogelijkheid dat het hier om een bewust en weloverwogen gecomponeerd symboolverhaal gaat.
Zo wordt de hamer niet toevallig vastgehouden met de rechter hand en houdt de figuur in de letter E met zijn linkerhand een veelgebruikt symbool omhoog. Goed gezien! Zoom maar verder in, maak eventueel een printscreen om verder te kunnen inzoomen. Trek vergelijkingen met voorwerpen die in aanmerkingen zouden kunnen komen. Vergeet daarbij niet te letten op de koordjes en het bolletje. Sta mij toe dat ik het daar even bij laat. Ik ben benieuwd waar jullie op uitkomen. Het is mij bekend dat op het kaartblad zelf – dus los van de eigenlijke kaart – nog heel veel meer is te zien zoals dat ook het geval is in de ‘veldversie’ van de Van Zutphenkaart.
Als we bij alles ervan uitgaan dat het versiering is, dan zijn we nu klaar. Maar is het niet veel boeiender om een alternatieve route in die bronnenschaarse woestijn te ontdekken op zoek naar nieuw voedsel? Of ben ik dan een roepende in de woestijn? Feit is dat je als nomade door het mulle zand, met flinke tegenwind en in de felle zon meer moet ploeteren maar ook meer van de woestijn zult zien dan wanneer je een sedentair bestaan leidt vanuit je bekende oase. Als buitenstaander zie je alleen maar zand, maar voor wie de tekens kent, biedt de schijnbaar lege woestijn een enorme rijkdom.
Mijnheer Van Velzen,
Ik zou niemand het recht op exploreren willen ontzeggen, noch het recht om buiten de gebaande paden te lopen. Ga uw gang en als er iets bijzonders is te vinden, dan hoor ik dat in ieder geval graag. Uiteindelijk zal er weer naar de beschaving moeten worden teruggekeerd, en dan gaat het overtuigen van de medemens toch (en alleen maar) via de regels van het spel.
Tot slot heeft dacht ik niemand beweerd dat deze figuren in de letters slechts ter versiering zijn, en niet anders gelezen zouden kunnen worden. Er is vooral bezwaar aangetekend tegen de -nog immer- slechte onderbouwing van het hier gepresenteerde. Ook bij gebrek aan hele concrete bronnen kan dat stukken beter. Ik begrijp wel dat niet alle gegevens hier zomaar op tafel worden gelegd -dat gebeurt zelden op een plaats als deze tijdens een lopend onderzoek.
HvdE
Weliswaar is het tegendeel niet keihard ontkend; het voorlopige standpunt van WM was “versiering” en symboliek in de kaart-lettering werd gezien als “al te ver gezocht”. Maar als we dan de regels van het spel netjes willen spelen, kan ik ook hier vragen: waaruit blijkt dat het versiering zou zijn? Ik mis hier eveneens een onderbouwing! Het is makkelijk roepen dat het 101 andere dingen kunnen zijn als je zelf ook geen argumentatie erbij geeft.
Dus, beste mensen, wilt u misschien zo vriendelijk zijn mij uit te leggen waarom u denkt dat het een vis zou moeten zijn? Dan zal ik hieronder alvast zo sportief zijn om duidelijk te maken waarom dat volgens mij niet zo is en waarom het volgens mij een hamer moet zijn. Nogmaals het zomaar wat roepen op basis van oppervlakkige gelijkenissen, beetje Googelen en context niet meenemen in de beschouwing is niet de correcte werkwijze bij verklaring van symbolen. Maar ik kan hier moeilijk een college symboliek gaan geven; evenmin kan ik bij een amuse al een zware onderbouwing geven. Omdat bij herhaling op de vis is gehamerd zal ik daar bij wijze van uitzondering iets meer op ingaan.
Let op het gat waar de steel door de hamer gaat, let op de platte bovenzijde en de relatief parallelle lijnen aan de onderzijde (waardoor het geen bijl kan zijn). Zelfs de bolling aan onderzijde is zichtbaar!
NB Men dient hierbij alleen te kijken naar het donkere stuk binnen het lichte!
Bij meer inzoomen is niet alleen een steel te zien, maar ook de hamer zelf. Er doorheen steekt de steel die is afgetekend als een cirkel. De bovenkant is plat en de onderkant is bol. Van een vis is mij een dergelijke lichaamsvorm niet bekend waar ook nog een steel dwars doorheen steekt. En daarbij: wie houdt een kleine vis vast aan alleen z’n kop of alleen z’n staart in horizontale toestand? (want bij haring eten is het verticaal); wie houdt een blaasinstrument vast in die houding, op die hoogte aan het mondstuk? De vis op de eerder genoemde voorstelling ligt op een dienblad en een blaasinstrument wordt niet op die wijze vastgehouden, maar juist min of meer in het midden indien met een hand, of met twee handen daar wat vandaan, of het nu gaat om trompet, klarinet of zelfs de panfluit van een faun. Beide suggesties snijden dus geen hout. Een steel van een hamer daarentegen wordt wel degelijk op die wijze vastgehouden. Maar los daarvan zijn er meer argumenten te geven die het plaatje inkleuren.
De hamer of moker is een bekend symbool binnen de vrijmetselarij (@WM: zie bv Freemasonry & the Enlightenment van prof. Curl; het is slechts een van de vele bronnen waarop ik mij baseer. In enkele Nederlandse plaatsen kun je die symboliek zelfs op straat zien). Ergo: in de afbeelding gaat het volgens mij, afgaande op de vorm, om een ciseleerhamer die gebruikt wordt voor het uitkloppen / egaliseren van een metalen plaat of voorwerp maar die vroeger ook gebruikt werd voor het bewerken van natuursteen. Dit heeft in deze context een uitermate symbolische betekenis. Want is het niet zo dat de vrijmetselaar werkt aan zijn ruwe steen?
Maar voordat mensen nu gaan denken dat ik de verklaringen uitsluitend en alleen in de richting van de vrijmetselarij zou zoeken: nee hoor, mijn blikveld is breder. De hamer is door de hele geschiedenis van de beschaving een bekend symbool en staat (vrijwel) altijd voor het verrichten van arbeid, lichamelijk dan wel geestelijk. Of het nu om de hamer van Thor/Donar gaat, de hamer van Vulcanus, de hamer van Eligius/Elooi, de hamer van Dispater/Hades, de hamer in Egyptische piramiden, de Griekse Kabierenhamer of zelfs de profane ‘hamer en sikkel’. Steeds weer keert dat attribuut met die symboliek terug zij het in verschillende vormen en andere vertellingen.
Waarom het dan toch geen vis kan zijn? De vis is een teken dat bij uitstek wordt gebruikt in de christelijke iconografie en staat voor Christus zelf (en als icoon tevens teken van christenen), daarbij de verbinding leggend met het Griekse Ichthus, dat tevens fungeert als acroniem waarvan jullie ongetwijfeld de uitleg zullen kennen zoals deze wordt gehanteerd in het christendom. Waar zijn de andere christelijke symbolen als het brood en de wijn zoals deze voorkomen op talloze bijbelse voorstellingen? Ze ontbreken!
Dus in de christelijke context moeten we het niet zoeken. Dan blijft er in dit geval – we laten de astrologische en droomanalytische connotaties even buiten beschouwing – nog één andere symbooluitleg denkbaar (als je zou willen geloven dat het een vis is) en dat is die van boetedoening. Deze symboliek komen we in oude prenten tegen zoals de Iconologia van Ripa, maar is vandaag de dag nog steeds in gebruik bij de Siciliaanse maffia waarbij je een dode vis bezorgd krijgt ten teken dat je voor iets zal moeten boeten en daarom gedood zult worden. Niets, maar dan ook niets, van wat we verder zien in de overige taferelen ondersteunt echter deze uitleg.
Het is juist de mens/de menselijke geest die centraal gesteld wordt en de universele waarden die we door alle grote wereldgodsdiensten en in alle bekende esoterische stromingen tegenkomen, van oudheid tot heden, van oost tot west. Het spijt me, maar het voert te ver om dat hier allemaal uit te gaan leggen. Nogmaals: je moet niet alleen naar de afzonderlijke objecten kijken, maar naar de hele context. Wie enige basale kennis wil opdoen van esoterie doet er goed aan het boek De geheime geschiedenis van de wereld te lezen van Jonathan Black (what’s in a name waar het gaat om esoterische kennis).
En dan is een attribuut als de hamer, maar ook een staf helemaal niet zo vreemd, maar zelfs erg voor de hand liggend. Ook hier weer: of het nu gaat om de staf van Mozes, de staven in de Tarot, de staf binnen Kabbala of de staf van Osiris, de symboliek komt steeds terug. Telkens weer worden op verschillende wijzen soortgelijke verhalen verteld. De meest fraaie vertellingen in dit verband zijn te vinden in Ovidius’ Metamorphosen.
Een naschrift van Van Zutphen waarin hij bevestigt dat hij dit heeft bedoeld kan ik helaas niet bezorgen, evenmin een bron waarin eerder over deze figuren is gesproken. Het is wat het is. Waarom het volgens mij zo is en waarom het het andere mijns inziens niet is, heb ik hierboven in het kort beargumenteerd. 100% zekerheid valt er niet te krijgen bij dit soort onderzoek, maar bij welk onderzoek wel? We zullen het moeten doen met wat er beschikbaar is, onze waarneming daarvan en de interpretaties. Maar het zijn wel interpretaties die gestoeld zijn op meer dan een oppervlakkige beschouwing zoals ik hierboven heb proberen duidelijk te maken.
Tot slot: ik zou het waarderen als een vergelijkbare argumentatie uiteen wordt gezet voor de suggestie van het blaasinstrument of de vis. Dat zijn immers de regels van het spel, toch? Wees zo moedig om daadwerkelijk met inhoudelijke tegenargumenten te komen, daar hebben we wat aan. Alleen reageren met “slechte onderbouwing” en dat het stukken beter kan, daar komen we niet veel verder mee in de woestenij. Kom s.v.p. met constructieve suggesties ter verbetering zodat we elkaar verder helpen. Andere leden van werkgroep De Vrije Tuinlieden nodig ik hierbij van harte uit om ook hun licht te laten schijnen in deze duistere wereld. Mijn eigen kompas blijft vooralsnog gericht op het oosten, maar ik sta open voor koerswijzigingen als daar goede redenen voor worden aangedragen.
JWV
Mijnheer van Velzen, Chapeau !
Er zijn mensen die hun hele leven wanhopig blijven zoeken naar de steen de wijsheid en andere die deze steen zonder het te weten allang gevonden hebben…
Weet iemand van al deze wijzen misschien literatuur of een internetwinkel met meer gegevens over H. Van Zutphen? Ik ben daarna op zoek en kwam toen hieruit, maar ik wil meer. Dank Carla Oldenburger