Met Google Zoeken naar boeken nog eens verder gezocht en wel met de woorden lindebast mat tuinbouw
Vond Sempervirens, H. Witte (1874)
De Moskovische matten. ‘Zooals bekend is zijn de Moskovische matten in Rusland een zeer belangrijk handelsartikel, inzonderheid in de Provincien Wiotka, Kostroma, Kasan en Nischi-Nowgorod. Naar de Gard. Chron. vermeldt is een groot gedeelte daarvan voor Engeland en Duitschland bestemd, terwijl mede een zeer aanzienlijk gedeelte in Rusland zelf voor zakken, zeilen, dekkleeden voor voerwagens en kisten enz. wordt gebezigd. In Mei en Juni, als het jonge sap het afstroopen van den bast mogelijk maakt, gaan de boeren, met hun vrouwen en kinderen, naar het bosch. Het onderste gedeelte van den bast wordt meestal voor dakbedekking gebezigd ; dit gedeelte wordt verwarmd en daarna tot platen gevormd. De bast van het hoogere gedeelte van den stam, zoomede die der takken, wordt tot bundels gebonden en in het water gelegd, waarin die bundels dan tot September blijven liggen. Dan wordt de bast door bitte gedroogd, in smalle stroken gesplitst en tot matten van verschillende sterkte gevlochten, die een gewicht van l tot 3 Kilo hebben. De sterkste worden in Nischi-Nowgorod tegen den prijs van 120 francs de 1000 verkocht (dus niet veel meer dan een stuiver het stuk). Er worden jaarlijks omstreeks 14,000.000 matten vervaardigd, die een waarde van 8,000.000 francs vertegenwoordigen. Voegt men hierbij nu nog de waarde der andere van lindebast vervaardigde artikelen, dan komt men tot een cijfer van 12,000.000 francs, waartoe jaarlijks niet minder dan een millioen Lindeboomen noodig zijn. Wel een bewijs van de uitgestrektheid der bosschen en den overvloed dezer boomen aldaar.’
Uit bovenstaande blijkt een net iets andere schrijfwijze, Moskovische matten (een k ipv een c).
Je vindt dan via Google en Google Zoeken naar boeken nog weer meer. En dan blijkt bv dat de Moskovische mat ook in Ferdinand Huyck van van Lennep genoemd wordt, als stuk vloerbedekking…
Jan Holwerda
Mooie beschrijvingen van Ackersdijck en Witte! Goed ook om te zien dat er links en rechts aardig wat te vinden is en dat er toch ook een 18de eeuwse bron bij zit in de vorm van Knoop, precies een jaar na mijn eerste vermelding. Ook goed om er een prijskaartje (stuiver) aan op te kunnen hangen.
Dank voor deze resultaten. We hebben ook al aardig wat gebruiken bij elkaar: bindmateriaal, verpakkingsmateriaal, vloerbedekking, zakken, zeilen en dekkleden.
Maar de ene oplossing lokt de volgende vraag uit: we weten vooral waarvan en hoe ze gemaakt werden, maar het is mij een raadsel hoe Knoop (ik heb mijn achternaam ook niet mee) bloemen op wil binden met een mat. Ik denk dat Carla daar ook op doelde?
Met linde en moscovisch als steekwoord kwam ik wel het volgende tegen, in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 13 augustus 1924 (Avondblad C): “Den Russen was het vooral te doen om den bast, waarvan de taaie vezels dienst kunnen doen als bindmateriaal; doch behalve dit z.g. Moscovische band, werden eveneens Moscovische matten van den lindebast gemaakt. Maar bij tuinlieden is dit Moscovische band niet meer zoo zeer in tel, sinds het raffia zijn grooter deugdelijkehdi heeft bewezen.”
Verschillende dingen vallen op. Ten eerste wordt hier onderscheid gemaakt tussen ‘band’ en ‘mat’ (niet gelijk aan judo denken). Ten tweede is het band inmiddels vervangen door raffia, en raffia als bindmiddel snap ik sinds de lagere school. Ten derde heeft de auteur het over ‘vezels’, die voor het band worden gebruikt. Ook als dat hetzelfde zou zijn als de ‘stroken’ van Witte, zou het bij het bindmiddel dus niet zozeer om de mat zelf gaan, maar om het materiaal waarvan deze gemaakt zijn.
Maar er worden matten gekocht en matten gebruikt voor opbinden. Zou het kunnen zijn dat generaties tuinlieden die goedkope maar liefdevol gemaakte matten uit elkaar haalden om met het overblijvende basismateriaal de bloemen op te binden?
Of is ‘Moscovische mat’ een verzamelbegrip voor alles wat met het bekende basismateriaal wordt geproduceerd?
Het is inmiddels ruim tien jaar geleden dat ik op een zomerse dag een vraag stelde over het gebruik van ‘moscovische matten’ om bloemen of planten mee op te binden. Het is een zeer winterse dag waarop ik voldoende bevestiging heb voor wat ik in mijn reactie hierboven in mijn laatste twee paragrafen schrijf (behoudens de laatste zin).
Bron is de herdruk uit 1990 van een Engelstalige uitgave over de Leidse Hortus uit 1937, destijds geschreven door H. Veendorp en L.G.M. Baas Becking (respectievelijk hortulanus en directeur van de Hortus, opvolgers van E.Th. Witte en J.M. Janse).*
Op pagina’s 127 en 128 citeren de auteurs uitgebreid uit een beschrijving van de (gang van zaken in) de Hortus circa 1740, ongeveer tien jaar vóór de eerste vermelding van de matten die ik vond uit 1751. Na die beschrijving volgen op pagina 128 nog enkele elementen die niet als citaat uit de beschrijving zijn opgenomen. Daarin staan deze ‘bevrijdende’ woorden (in het Engels, uiteraard):
“‘Muscovy-mats’, i.e. linden-bark mats used on the Baltic grainships for stowing grain were only used to make twine to bind plants (a custom persisting in our gardens up till 1931), and not for cover.”
De moscovische matten die werden gebruikt om planten mee op te binden, blijken dan (rest?)producten te zijn geweest uit de graanhandel, die inderdaad uit elkaar werden gehaald om (op)bindtouw mee te maken. Dat kan verklaren waarom ze relatief goedkoop lijken te zijn geweest. HvdE
*H. Veendorp en L.G.M. Baas Becking, Hortus academicus Lugduno-Batavus, 1587-1937 (Leiden: Rijksherbarium/Hortus Botanicus 1990, herdruk van de oorspronkelijke uitgave ‘Harlemi : Enschedaiana, 1938’, met nieuwe introductie).