Grand Canal van De Schaffelaar (2010, Barneveld) Foto: Henk van der Eijk.
Naar aanleiding van voorgaand Grand Canal bericht stuurde Henk vdE een mail. Hij noemde De Schaffelaar dat naar hij meende een lang vrijwel dichtgegroeid Grand Canal bezit. Inderdaad, nou je het schrijft, ook daar ligt een Grand Canal. Dit is overigens gedurende de parkrestauratie van 2004-2005 weer opgeschoond en watervoerend gemaakt. De mail maakte dat ik nog even wat langer nadacht, het monumentenregister checkte en met een aangevulde lijst en nieuwe ‘aanvoerder’ kom (de lengtes opnieuw met een zekere onnauwkeurigheid):
Geerestein (Woudenberg) 930 m. (met doorsnijding door bosweg)
Kasteel Renswoude (Renswoude) 710 m.
Dukenburg (Nijmegen) 630 m. (tegenwoordig doorbroken)
Kleef 600 m. (ten tijde van Johan Maurits van Nassau-Siegen aangelegd)
Kasteel Middachten (De Steeg) 570 m. (de Paardengracht)
Oranjewoud (Oranjewoud ) 570 m. (tot aan het museum)
De Schaffelaar (Barneveld) 565 m.
Huis te Linschoten (Linchoten) 530 m.
Het Laar (Ommen) 500 m. (recent hersteld)
Kasteel De Haar (Haarzuilens) 430 m.
Heremastate (Joure) 335 m.
De Wildenborgh (Vorden) 260 m.
’t Huys te Warmont (Warmond) 190 m.
En in de categorie klein(er), maar fijn:
Kasteel Wolfrath (Holtum) 115 m.
Kasteel Amerongen (Amerongen) 110 m.
Mon Plaisir (Noordgouwe) 105 m.
Oud-Poelgeest (Oegstgeest) 100 m.
Ter Wadding (Voorschoten) 90 m.
Borg Welgelegen (Sappemeer) 2x 35 m.
Oldengaerde (Dwingeloo) 70 m.
Overcingel (Assen) 60 m.
Wallsteijn (Achtmaal) 50 m.
Je zou ook nog de categorie vergraven kunnen opvoeren, vast de grootste categorie.
Jan Holwerda
Grand Canal Geerestein (2010, Woudenberg) Foto’s: Jan Holwerda.
Vanaf de doorsnijdende bosweg, naar het oosten (links) tot het hoofdhuis, naar het westen (rechts) tot de Woudenbergse Grift.
Dag Jan,
Zou je de ‘vijver’ van Heremastate in Joure ook een grand canal kunnen noemen?
De plaatjes ken je wel.
Hartelijke groet,
Sytse
Inderdaad Sytse, de oude plaatjes laten een imposant Grand Canal zien. Ik ken het en heb zitten denken waarom het, ook al is het niet vergraven, niet kwam ‘ bovendrijven’. Waarschijnlijk heeft het alles te maken dat het nu totaal door bos, bomen en heesters tot op en over de waterkant ingesloten is. Er is een stukje van het Grand karakter af. Het is, even oneerbiedig en heel zwart-wit, verworden tot een langgerekte vijver in een bos.
Maarre ik voeg hem toe hoor.
Beste Sytse, beste Jan Ik ben er niet zo zeker van dat het hier om een grand Canal gaat. Ik begrijp uit de tekeningetjes van verschillende stadia van Heremastate in Roodbaards Rijkdom (P.119), met oude situaties uit de 17de en 18de eeuw (maar ik heb het niet gecheckt op originele kaarten) dat het water of “kanaal” evenwijdig aan de Boerensingel, allereerst een deel van het grachtenstelsel rondom het min of meer vierkante huisterrein is geweest. In 1735 is de watergang langs de berg weliswaar naar het ZO en NW verlengd (misschien als visvijver of ter betere afwatering of allebei), maar ik zou toch niet direct van een grand Canal willen spreken, omdat het kanaal niet centraal gelegen is zodat het eigenlijk geen sierfunctie heeft ook is het vaak zo dat het huis en het zicht over zo’n kanaal met elkaar in verlengde staan en dat is ook niet zo en ook nooit geweest. Ik houd het dus op een vergraven, verlengd deel van het 17de eeuwse grachtenstelsel. En hoe lang zou deze, als we het toch een Grand Canal zouden noemen, dan mogen zijn?
Ik hoopte al op een opmerking in deze richting. Bij het samenstellen van het eerste bericht worstelde ik al met ‘criteria’. Moet er een relatie zijn met het huis? En moeten er bepaalde afmetingen zijn? Een zekere lengte en/of breedte? Wanneer is een water een Grand Canal en wanneer is het een brede sloot, gracht of langwerpige vijver? En willen we bepaalde langwerpige vijvers simpelweg een status upgrade geven en duiden we ze dan maar met Grand Canal aan? Op dat moment liet ik bv de Paardengracht van Middachten buiten de lijst, geen relatie met het kasteel.
Na het voorbeeld op De Schaffelaar kwam de twijfel terug. Bij De Schaffelaar is er geen relatie met het huis, maar wel de duiding Grand Canal. Dus op dat moment ook Paardengracht van Middachten toegevoegd. En nu met Heremastate als soortgelijk ‘niet huis gerelateerd langwerpig water’ komen we mogelijk tot iets in de richting van criteria.En wat is dan een mogelijke benaming voor de ‘afvallers’? Grootse langwerpige vijver met een zekere grandeur? Whatever dat dan weer is.
Hoi Jan, het gaat bij een grand Canal echt om het grootse uitzicht vanuit het huis, of ik kan me nog voorstellen, vanuit een andere markante plaats. Wet je wat ook een mooi Fries voorbeeld was, het grand Canal op Marienburg bij Leeuwarden. Ik reageerde gisteren al met deze opmerking, maar die is kennelijk niet doorgekomen, niet goed op de reactieknop gedrukt. Ik noem een grand Canal ook zichtkanaal. Het is dan duidelijker dat de functie “zicht” belangrijk is. Op Renswoude spreekt men naast het grote grand Canal ook van een klein zichtkanaal elders. Daar wandelt men omheen, of kan men in vissen. Het lijkt me dat je deze niet perse een naam hoeft toe te dichten. Het zijn vaak verlengde 18de eeuwse visvijvers. Ik herinner me ook Mon Plaisir. in Zeeland, maar deze ligt voor dwars voor het huis, wel overigens met uitzicht op een ander huis. Het is zoals het is, maar wat mij betreft, laten we het houden op kantelen, die net als alles het zicht vanuit het huis een zekere grandeur geven. CO
Ik ga met je mee en heb een aantal (vooralsnog) doorgehaald. Kleef staat nog in het rijtje, geen relatie tot een huis, maar wel amphitheater, Ceres-tempel en obelisk in dezelfde as, en wat een zichtttt
Ja, maar deze in Kleef zou ik nou net weer wel meerekenen, toch echt BEDOELD gezicht vanuit het Amphitheater en tot de torenspits van Elten als ik me niet vergis.
Heeft iemand ooit onderzocht wat er van Marienburg is over gebleven? Huis is van veel later, maar misschien nog wel een overblijfsel van dat grand Canal? CO
Naar aanleiding van Carla’s opmerking van gisteren, over de vraag of het bij de Heremastate wel een Grand Canal betreft, kreeg ik ook bedenkingen bij De Schaffelaar. Niet zozeer wegens de ontbrekende relatie met het huis, maar vanwege het feit dat het water wordt onderbroken door een dam waarop een pad loopt. Die dam bevat waarschijnlijk een duiker (wat moeilijk op mijn foto’s te zien is omdat het Geldersch Landschap het water vol met riet laat [liet?] groeien).
Het zicht lijkt mij toch wel het belangrijkst bij een Grand Canal, of dat zicht nou in directe relatie staat met het huis is of niet. Maar een onderbreking door middel van een kruisende weg? Een brug zou nog kunnen, maar een dam lijkt me een grote no-no. De Schaffelaar heeft overigens beide…
En verder Henk? Ik ben wel benieuwd naar meningen van anderen. Tenslotte is dit een onderwerp wat iedereen kent en waar nu gevraagd wordt er nog eens over na te denken en je eigen mening te geven. Waar zijn jullie allemaal? Interesting, kom op. CO
Er komen steeds meer uit mijn brein tevoorschijn. Hoogduin te Domburg, ken ik niet , maar men spreekt wel over een grand Canal. Verder Nijenburg Heiloo. Tamelijk kort, maar wel prachtig in de as achter het huis. CO
Op landgoed het Lankheet in Haaksbergen heeft landschapsarchitect Berno Strootman zich bij de aanleg van het zgn. ‘waterpark’ (rietzuiveringsbekkens tbv voeding oude watersystemen en natuurherstel en -ontwikkeling) in 2005 laten inspireren door 16e eeuwse Italiaanse (water)tuinen en de aanvoerleiding bijgevolg als Grand Canal (Canal Grande) getypeerd. Vanaf een zichtheuvel/belvedère loopt de waterpartij zuidwaarts naar de bosrand weg, in die zin een zichtkanaal verbonden met een parkelement. Afgezien van dit rechte stuk, slingert de beginroute om de zuiveringsbekkens heen, vanaf de zichtheuvel in oostelijke richting. Dus in twee kijkrichtingen verschillende lijnen; totale lengte ca 275m/10-12m breed met perspectiefversmalling. Of deze moderne interpretatie van Strootman iets aan de door jullie gezochte definitie bijdraagt betwijfel ik, maar vond het toch leuk om in de gedachtenwisseling in te brengen …
In de Nederlandse situatie lijken historische sierkanalen de functionele te moeten overtreffen, vooral het zicht- en spiegeleffect (bladloze kronen in de herfst en het vroege voorjaar) te benadrukken. Zo ver ik kan overzien frequenter te zijn aangelegd in streken waar de beken en rivieren meanderden en met meer woeste (zand/heide)gronden nabij, i.t.t. huizen/parken in streken waar ontginningssloten, vaarten en boezems domineerden. Landschapscontrast lijkt hierbij belangrijk.
Overigens heeft Huis Bingerden (fam. Van Weede) onder Doesburg ook een Grand Canal 120/12m, evenwijdig aan het hoofdhuis aan de over(oost)zijde van het binnenplein, diende als afvoer van water uit het Engelse landschapspark aan westzijde van het huis, naar de IJssel. Of het kanaal eerder deel heeft uitgemaakt van een meer symmetrisch tuinontwerp weet ik niet, moet ik nog eens nagaan.
Mag ik Wulperhorst in Zeist aanmelden? In alle beschrijvingen van de buitenplaats wordt het ‘Grand Canal’ genoemd, vaak tussen aanhalingstekens, waarschijnlijk omdat niemand weet of het nou wel of niet een grand canal is. De lengte van wat nu nog rest is 1130 m (gemeten op google). Het is een apart geval. Het (oude) huis met formele aanleg is bekend van een kaart uit 1770. De zichtas van het huis liep toen noord-zuid; het lange oost-west lopende kanaal vormde geen zichtas, maar liep voor het huis langs, waar het zich verbreedde, stond in verbinding met de Kromme Rijn en had op twee-derde richting de rivier een kom (zwaaikom?). De kaarsrechte waterloop bleef gehandhaafd bij de herinrichting van het terrein door S.A. van Lunteren nadat een nieuw huis (ook door Van Lunteren) in 1859 was gebouwd. Het nieuwe Wulperhorst kwam op een andere plaats te staan, (natuurlijk) niet in de as van het canal, maar met de voorgevel gericht op Slot Zeist (of dit een echte zichtrelatie was, is ter discussie). Het canal stond in verbinding met de nieuwe slingervijver, die rondom het huis was gegraven. Het is waarschijnlijk het enige grand canal in Nederland dat door een spoorlijn is doorsneden. Bij de aanleg van de spoorlijn Utrecht-Arnhem in 1844 werd het landgoed afgesneden van de Kromme Rijn. De doorsnijding van het kanaal was precies op de plaats van de kom. Een smalle doorgang onder de spoorbaan – net breed genoeg voor een koetsje – zorgde voor de verbinding met het afgesneden deel van het landgoed. Door de spoordijk loopt een duiker en aan de andere zijde loopt het canal weer verder tot de Kromme Rijn, nu deels door het industrieterrein van Bunnik. Tja, was/is dit nu een grand canal of een sloot, die tot het oude verkavelingspatroon behoorde en ‘meegenomen’ is in de aanleg? Mag een grand canal functioneel zijn, bijv. voor afwatering en als vaarweg? Ik ben benieuwd naar jullie reactie.
Omdat we al weer enige weblogs verder zijn, het leven gaat snel tegenwoordig, zullen niet veel mensen meer reageren. Ik vind het zeker een bijzonder en interessant geval en de laatste vraag lijkt me zeer interessant om over te discussiëren. Is het mogelijk Karen, en ook de vraag aan Leo, om dit te behandelen op de komende RTC over een maand? Als je de kaart op een stick meeneemt, kunnen we de situatie goed in ons opnemen en losbarsten in argumenten. Hopelijk gaat dat lukken 12 april? CO
Ik ben opmetingen aan het doen aan het Grand Canal van ter Horst in Voorschoten. Het meet 170 bij 7,40 m en ligt achter het huis ter Horst. Ook vanuit het huidige jachtslot kan je over het Grand Canal kijken als wat overkokende beplanting tot de orde wordt geroepen. Het is omzoomd door een dubbele rij eiken, waartussen mogelijk een (hoge?) lindehaag heeft gestaan. De volgende 170 m wordt gevormd door een zichtlaan van 170 lengte, met aan beide zijden een enkele rij eiken, in de 19e eeuw het Graspad genoemd. Ten slotte is een even brede strook vrij gehouden in het hakhout, dat de grens van het bos met het weiland vormt. Je kan dus vanuit het huis, over het Grand Canal en de zichtlaan de polder in kijken, richting Raaphorst in Wassenaar. Het Grand Canal is een verbrede sloot, want voegt zich geheel in de verkaveling van de Duivenvoordse Polder.
Een min of meer gelijke opbouw kent de vijver achter Hardenbroek (Driebergen), dwars op de achterlaan, maar is niet georiënteerd op het huis. Mogelijk dat er een koepel aan het uiteinde stond, het ander uiteinde kijkt over de polder uit. Maar ik begrijp dat dit dus geen Grand Canal mag heten.
Onstein (Vorden) 235 m + een 2de deel aan het andere einde van de as van 145 m.
De vijver bij het slot Merode in Westerlo (provincie Antwerpen) lijkt ook in aanmerking te komen als ‘grand canal’. Hij zou 400 meter lang zijn (?) en ligt loodrecht op het kasteel, wat sinds begin 18e eeuw een mooie vista vanuit de woonruimten garandeert.
In Westerlo wordt de kasteelvijver niet canal, maar canard genoemd: kasteelheer Jean Philippe Eugène de Mérode, markies van Westerlo en graaf van Montfort en Batenburg, liet (Indische?) siereenden los op het water.
Foto: https://www.google.be/maps/@51.0828676,4.9186147,836m/data=!3m1!1e3.