Afbraak van Ter Coulster (1788, Heiloo) (Bron: Regionaal Archief Alkmaar)

Frederik Kaal (1733-1790) is de meest bekende ‘buitenplaatssloper’ uit de tweede helft van de achttiende eeuw. Frederik was echter maar een van de vele aannemers die tussen grofweg 1760 en 1820 betrokken waren bij de grootschalige afbraakgolf van buitenplaatsen in de wijde regio van Amsterdam en elders. In mijn proefschrift Boeren op de buitenplaats uit 2022 werd een lans gebroken voor meer onderzoek naar die periode, het fenomeen afbraak, de manier waarop dat ging en hoe men dat beleefde. Daarom wordt er nu door mij gewerkt aan een biografie over het leven, werk en netwerk van Frederik Kaal onder de werktitel ‘Kaalslag’. De bedoeling is dat dit begin 2025 leidt tot een publicatie in boekvorm.

Het blijkt goed mogelijk om de ruim veertig projecten van Frederik te reconstrueren. Omdat zijn projecten echter maar de top van een veel grotere ijsberg zijn ben ik ook op zoek naar bronnen die inzicht geven in andere sloopprojecten van buitenplaatsen uit dezelfde periode (ca 1760-1820). Denk daarbij aan veilingcatalogi van bouwmaterialen, tuinornamenten en beplanting. Brieven, dagboeken of andere ego-documenten waarin wordt geschreven hoe die afbraakgolf werd beleefd. En alle andere bronnen die inzicht kunnen geven hoe het afbraakproces in zijn werk ging. Hulp van anderen wordt zeer op prijs gesteld. Heeft u een tip, een bron of een goed voorbeeld? Neem dan contact met mij op via info@tijdlaag.nl. Samen kleuren we zo dit intrigerende facet van de West-Nederlandse buitenplaatscultuur in.
Gerrit van Oosterom

Gezigt uit het Theater bij van Mollem / tot Utregt. dt: 23. Aug: 1745, Zijdebalen te Utrecht, Jan de Beijer (Bron: Het Utrechts Archief)

Gezicht uit de groene Logie naere het Theater met zyne Beelden en Schermen, Huis Westerwijk te Beverwijk (ca. 1732), Hendrik de Leth (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

Van het ene theater kwam ik in het andere… En het omdraaien van de woord-volgorde leidde van theater in de tuin tot tuin in het theater.
Jan Holwerda

Interieur van de Schouwburg aan de Keizersgracht 384, met het decor van de Nieuwe tuin (ca 1750), Jan Punt en Paulus van Liender (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

De tuin of het decor van de Schouwburg op de Keizersgracht 384 Amsterdam (1772, Bron: Stadsarchief Amsterdam)

Sonsbeek (1834-1845 Arnhem) Bron: Gelders Archief

Op zaterdagmiddag 23 maart 2024 organiseert Cascade wederom de jaarlijkse Ronde Tafel Conferentie, in het Nederlands Watermuseum te Arnhem.

Er staan bij dit voorjaarssymposium, waarmee we het Cascadeseizoen 2024 openen, weer allerlei actuele tuinhistorische onderwerpen op het programma, met recent en nog lopend onderzoek, en met gelegenheid over actuele kwesties van gedachten te wisselen. Ook niet-donateurs van Cascade en donateurs van de Nederlandse Tuinenstichting zijn als introducés uitgenodigd aan de RTC deel te nemen om met Cascade kennis te maken.

Programma
12.30 – 13.30 lunch (kosten worden apart in rekening gebracht)
13.30 – 14.00 ontvangst symposium met koffie of thee
14.00 – 14.10 welkom door voorzitter Johan Carel Bierens de Haan
14.10 – 14.40 Henk Barkhof (v.m. landschapsarchitect gemeente Apeldoorn), ‘De groenvisie in de gemeente Apeldoorn in de jaren zeventig van de vorige eeuw’.
14.40 – 15.10 Doris Hattink (onderzoeker en publicist), ‘Daniël Marot’s tuinontwerpen voor kastelen en buitenplaatsen’
15.10 – 15.40 Jan Holwerda (bureau Groen Verleden en webmaster Cascade),
‘Grensoverschrijdend schoon’.
15.40 – 16.00 pauze met thee of koffie; boekentafel en gelegenheid voor mededelingen.
16.00 – 16.30 Merel van Erp (projectleider Aanwinstenteam bureau Collecties Rijksmuseum, Amsterdam), ‘Rijksmuseum-online; tekeningen en prenten van Nederlandse tuinen en parken in de collectie van het RPK nu digitaal ontsloten’.
16.30 – 17.00 Willem Zieleman (senior-adviseur tuinen Paleis Het Loo en bestuurslid
Cascade), ‘Op basis van Pierre Cuypers; de binnentuin van Paleis Het Loo opnieuw aangelegd’.
17.00 – 18.00 borrel onder het genot van een heerlijk gezicht over de vlak langsstromende Jansbeek op park en huis Sonsbeek

Voor verdere details en aanmelden: Aanmeldformulier Cascade RTC 2024.

De Apostelboom van Grollo d.d. 23-12-2023 (Bron: Old Grollo)

(INGEZONDEN)
Naar aanleiding van het sneuvelen van de twaalf apostelenboom op de, achter mijn huis gelegen, begraafplaats van Grolloo in de storm van 21 december j.l. heb ik de vraag uitgezet hoe weer tot een nieuwe, levensvatbare 12 apostelenboom te komen; o.a. bij Lucia Albers en bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Leon Bok en Natascha Lensvelt.
Mij is duidelijk geworden dat heel veel eigenaren en beheerders van buitenplaatsen, landgoederen en begraafplaatsen met deze vraag worstelen. Alle dergelijke bomen zijn even oud en lopen tegen het einde van hun levensduur aan. Echter het kweken van nieuwe levensvatbare exemplaren wil, zover we weten, nog nergens lukken.
Op suggestie van Lucia Albers trachten we nu een kenniscentrum en proeflocatie op te zetten. Wij, dat zijn Heilien Tonckens, Lucia Albers en ik, waarbij ik een volledige leek ben op het gebied. Als proeflocatie heeft Heilien de beschikking over de voormalige tuinbouwschool in Frederiksoord, De Kolonie van Weldadigheid.
Momenteel zijn we geïnteresseerden aan het benaderen. De reacties zijn, over het algemeen, zeer positief.
In de loop van van het voorjaar willen we, in Frederiksoord, een bijeenkomst met belanghebbenden en geïnteresseerden organiseren.
Het zou prachtig zijn als ook u mee wil doen en denken. U kunt mij bellen, of mailen.
Meer (met veel foto’s) over de 12 apostelenbeuk in Grolloo op Old Grollo

Leen de Graaf
Hoofdstraat 21
9444PA Grolloo
M: 06 15103014
E: leendegraaf27@gmail.com

De Apostelboom van Grollo d.d. 13-10-2023 (Bron: Old Grollo)

De Apostelboom van Grollo d.d. 13-10-2023 (Bron: Old Grollo)

(INGEZONDEN)

De leden van Cascade zijn van harte welkom op het BAP symposium ‘Kleurrijk Landschap’ op dinsdag 5 maart van 13 uur in Amersfoort. (BAP staat voor Biologisch-Archeologisch Platform, zie website).

Er zijn diverse sprekers die mogelijk de leden weten te interesseren ook al is het niet puur een tuinhistorisch symposium. En, het is altijd goed om tussen de verschillende onderzoeksdisciplines en onderzoekers bruggen te bouwen.

Hier het document met een nadere beschrijving van de programmaonderdelen.
En via deze webpage kunt u zich aanmelden.

4 opeenvolgende beheerplannen Huis te Manpad, meer dan 40 jaar, vanaf 1982

Op 6 maart 2024 organiseert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het volgende Platform Groen Erfgoed met als thema Nu documenteren is straks oogsten.

Alleen al een ieder die historisch onderzoek doet kent het wel, die afhankelijkheid van nagelaten materiaal. Zelfs het complementeren van de ontwikkelingsgeschiedenis met de meest recente decennia is vaak al lastig.

Het documenteren en archiveren van beheermaatregelen, aanbesteed werk en uitgevoerde plannen kan volgende generaties tijd en geld besparen en de kwaliteit van het werk verhogen. Het Platform Groen erfgoed gaat over het documenteren en archiveren van onderhoud, restauratie en vernieuwing in tuin en landschap.

13.00 Inloop
13.20 Digitale inloop
13:30 Welkom en inleiding door Christian Bertram, dagvoorzitter
13.40 Ruilverkavelingsplannen in de oud-papierbak; een persoonlijk verhaal over archivering van landschapsplannen en -ontwerpen door ir. Niek Hazendonk
14.10 Een netwerk van archieven; ir. Marten Kuijpers (onderzoeker bij het Nieuwe Instituut) over het landelijke archiveringsproject ‘Het geheugen van het ontworpen landschap’
14.40 Speakerscorner
14.45 Pauze
15.15 Het documenteren van het werk op een landgoed; het bijhouden van een logboek door Inge Castelijn (tuinbaas op landgoed Huis te Jaarsveld en opgeleid aan School of Heritage Gardening van The National Trust for Scotland)
15.45 Geïnformeerd aan het werk in de gemeente; archief en informatieoverdracht in gemeentelijk groen erfgoed, door Rob Hendriks (senior manager gemeente Utrecht)
16.15 Wat je schrijft dat blijft; bij het conserveren van groen erfgoed is het heerlijk als er een goed archief is: praktijkvoorbeelden van Rob Plomp (zelfstandig erfgoedhovenier)
16.45 Afsluiting

zie bij de RCE
aanmelden

Koningslaan Soestdijk (1900-1905) (Bron: Utrechts Archief)

In het eerdere bericht over Soestdijk (zie hier) staat ‘Des avonds had er eene algemeene illuminatie plaat. Bij den ingang van de Konings Laan…‘ Dat was aanleiding om wat te googelen met Koningslaan en Soestdijk. Veel plaatjes volgen als resultaat. In dit bericht enkele.

Koningslaan Soestdijk (1905-1910) (Bron: Utrechts Archief)

Met de laan in volle glorie, na herplant, met lupinen en met rododendrons. Dat laatste maakte nieuwsgierig. Even de toenmalige kranten er op naslaan. Aaaah, opknap in het kader van de komst van prinses Juliana en prins Bernhard, leuke foto’s illustreren de inplant en die ansichtkaart is daarmee te dateren.
Jan Holwerda

Koningslaan Soestdijk (1930-1935?) (Bron: BaarnscheAnsichten)

Koningslaan Soestdijk (1930-1935?) (Bron: BaarnscheAnsichten)

Koningslaan Soestdijk (1937?) (Bron: BaarnscheAnsichten)

Krant 1937

Jaarringtelling bij Groninger eik (Bron: Erfgoed Groningen)

(deels overgenomen van Erfgoed Groningen)

Begin dit jaar viel tijdens storm ‘Henk’ een van de oude zomereiken uit de centrale aanleg in het Sterrebos om. Zonde, maar ook een mooie aanleiding voor een dateringsonderzoek. De bomenploeg van Stadsbeheer bewaarde een plak van de stam en afdeling erfgoed voerde op een zonnige vrijdag een jaarringen-telactie uit. Daar moest macrofotografie bij komen kijken, want deze reus is, na grofweg de eerste eeuw, ontzettend langzaam gegroeid. We hadden geschat dat deze eik omstreeks 1880 ontkiemd moest zijn. Daar bleken we goed naast te zitten: de zomereik blijkt een kiemjaar van ca. 1758 te hebben.

Het Sterrebos in Groningen vanuit het zuiden gezien, op de achtergrond de Martinitoren (1785), J. Zeuner

Het Sterrebos is in twee fasen aangelegd. De eerste fase was in 1765, toen stadshovenier Jan Godfried Becker de opdracht kreeg om achter de Helperlinie een bos aan te leggen dat als plezierbos en als houtvoorziening kon dienen voor de stad. De tweede fase volgde in 1882.

De datering van de omgevallen eik vertelt ons meerdere dingen. Allereerst dat de leeftijd van de bomen in het Sterrebos veel hoger is dan we voorheen hadden aangenomen. De omgevallen boom is ongeveer rond 1758 ontkiemd, en stamt dus uit de eerste fase van het Sterrebos. Er staan nog behoorlijk veel zomereiken van vergelijkbare omvang in het Sterrebos, waarvan we nu kunnen aannemen dat ook deze uit de eerste fase komen. Ten tweede geeft de doorsnede ons informatie over het groeitempo van zomereiken in deze streek. De afstand tussen de verschillende jaarringen vormt als het ware een tijdlijn waaruit je goede en slechte groeiperiodes kunt onderscheiden.

Op kaarten ligt de nadruk meestal op de assen en sterren in het bos, zoals de onderstaande kaart. Mooi is het dat een iets oudere kaart (1787) het bos in meer detail laat zien (onderste kaart). De tussenliggende kleine bosvakken worden doorsneden door ietwat slingerende paden. Maar ook in die paden zit weer symmetrie, zeker ook ten opzichte van elkaar.
Jan Holwerda

Uitsnede kaart uit serie kaarten met Groningen en linie Helpman (ca. 1800) (Bron: Nationaal Archief)

Uitsnede Plan van de Nieuwe Werken buijten Groningen (1787), S.G. Eckeringa (Bron: Groninger Archieven)

Vijver van Coldenhove, nu watervoerend (Foto: Gertjan Blankena)

In 2019 schreef ik, met medewerking van Maarten V., over Coldenhove bij Eerbeek waarvan de tuin- en parkaanleg niet alleen ontworpen was, maar in 1701 ook gerealiseerd bleek te zijn (PDF). In 2019 lagen in het veld droge vijvers en waterlopen, tussen en deels met opslag. Toen hadden we niet kunnen denken dat het ooit nog eens watervoerende partijen zouden zijn. Na al de regen van voor en na de jaarwisseling is het toch zover komen. Water in de oude op het eerste gezicht niet zichtbare parkaanleg. Geweldig
Jan Holwerda

Gezicht op paleis Soestdijk (1815-1828), Cornelis de Kruyff (Bron: Rijksmuseum Amsterdam)

Koning Willem I liet blijkbaar onverwacht weten dat hij in mei 1818 het in 1815 geschonken Jagtslot Soestdijk wilde betrekken. Het corp-de-logis werd snel in bewoonbare staat gebracht en meer tijdelijke maatregelen waren blijkbaar nodig. Zo schreef de krant: ‘De stoep, welke provisioneel van hout gemaakt is, was met een tapijt belegd, en benevens het balcon met oranje-, laurier en olijf-boomen en eenige honderden bloeijende gewassen versierd. De vleugel waarvan de fundamenten van de eene zijde nog maar gelegd zijn, is door de zorg van den heer architect Zocher door eene menigte van dennen-boomen bedekt, even zeer als het groote waterwerk door denzelven in het park voltooid is, hetgeen alles een aangenaam gezigt op leverde.
Na de meerdere hoogdravende toespraken ‘deden HH. KK. HH. eene wandeling door het park, alwaar in den grooten vijver eene sloep met vijf roeijers in matrozen kostuum en met oranje sjerpen heen en weder roeiden.’

‘Na het diner reden HH. KK. HH. in een open caleche naar Baarn, om de huizen van Peking, Canton en de Eult, mede te hezigtigen. Des avonds had er eene algemeene illuminatie plaat. Bij den ingang van de Konings Laan regt over het kasteel zag men de decoratien van de Willems Orde en van den Nederlandsche Leeuw vereenigd. … Terwijl op de Soesterbrug een vreugde vuur van piktonnen gebrand werd.’
Jan Holwerda