Op de tentoonstelling De Ontdekking van Nederland: vier eeuwenlandschap door Hollandse meesterschilders (CODA Museum Amersfoort, 12 juni t/m 28 september 2008) werd mijn aandacht getrokken door het Gezicht op Amersfoort, geschilderd in het rampjaar 1672.
Ik heb de tentoonstelling voornamelijk opgevat als een persoonlijke liefdesverklaring van Henk van Os aan het Nederlandse geschilderde landschap. Inderdaad juweeltjes van fijnzinnigheid en vergeestelijkte impressies van Hollands groen en blauw, zeer de moeite waard.
Biohistorisch gezien was er één detail wat mij bleef intrigeren, namelijk de rij sparren vóór de stadsmuur van Amersfoort, op het schilderij van Matthias Withoos, waarvan hieronder een detail wordt afgebeeld. Wat is er zo bijzonder aan dit detail?

Gezicht op Amersfoort (met sparren voor de stadsmuur), Matthias Withoos(1672). Detail.
Collectie Flehite Museum Amersfoort. (klik hier voor een digitale versie van schilderij elders op internet)

De fijnspar is in 1672 niet gemeengoed in Nederland. Toch wordt de boom al eerder in betrekking tot Amersfoort genoemd, namelijk in het gedicht Nimmer-dor berymt (1667) van Everard Meyster. Hij bemint de evergreens en heeft het over groene quekerijen vol pingelen(= pijnbomen), enterijen van grof en fijne spar, van eylof (= klimop), en van palm (= Buxus), hulst, en sevenboom (= Juniperus). Bijzonder is dat Meyster zelfs Withoos in zijn gedicht noemt: Een ongeschildert groen, berooft van verwerijen, Natuer gaet boven konst, hier treft geen kunstpenceel, (Al waer ’t van Withoos selfs) een sulcken lustprieel.  Zou Meyster, de dolle jonker, het stadsbestuur, waar Withoos deel van uitmaakte, er toe gebracht hebben, die sparren daar te plaatsen? Maar waarom? Om de stad van de buitenzijde een mooi aanzien te geven?

Twee jaar na het gedicht Nimmerdor berymt beschrijft ook Jan van der Groen de fijnspar in zijn boek Den Nederlandtsen Hovenier(1669):
VAN DENNE, OFTE MAST-BOOMEN. Het zaedt wordt ons toe-ghesondenuyt Noorweghen, en gheweyckt zijnde in water, wordt het ghezaeyt in de Maent Meert, in eenen back: den eersten Winter wordt het ghedeckt voor de schrale winden, en ’t laetste van Meert, ofte eerste van April,sal-men die verplanten, twee voeten van malkanderen, in goede savelachtighe aerde: voorts 4. oft 5. jaren out zijnde, kan-men die verplanten in soodanighen Bosch, Laen, oft Dreef, als-men best oordeelen sal, men set se als dan 16. oft 18. voeten van malkanderen, men queeckt se oock wel aen van stecken, doch dan worden se soo gheen op-gaende Boomen,als de ghezaeyde; daer zijn oock verscheyde soorten, namentlijck viere, greyne, fijne ende grove Masten, met deseby-soorten, als daer de Pijn-appels aen wassen, als mede Lariese, die-menniet kan branden, en is des Winters bladeloos ofte dor.

Meyster heeft het dus over grof en fijne spar en Van der Groen noemt ze fijne en grove masten. Duidelijk is dat genoemde (eigenlijk 2 verschillende genera van de familie Pinaceae) in 1669 nog geen gemeen goed zijn, men moet ze zelf uit zaad opkweken van bomen die thuishoren in het bergland van Noord-Europa (Noorwegen). De namen die Van der Groen opgeeft naast de Larix, komen overeen met de ons bekende namen voor dennen en sparren; viere is vurenhout (= fijnspar, Picea abies), greyne is grenenhout (= grove den, Pinus sylvestris), de fijne Mast is de fijnspar en de grove Mast is de grove den; men dient de bomen volgens zijn opgave 4,8 tot 5,4 meter uit elkaar te planten. Zowel sparren als dennen kende men dus wel, maar het waren bijzondere bomen uit Noorwegen.

Ik heb er nooit echt gericht naar gezocht, maar misschien hebben we hier wel te maken met de eerst afgebeelde sparren op een Nederlands schilderij. De spar zal pas veel later, in de 19de eeuw een rol gaan spelen in de tuinarchitectuur, bijvoorbeeld bij Zocher jr.
Wie weet eerdere afbeeldingen van de spar in de schilderkunst en wie heeft er een idee van de functie van deze sparrenaanplant zo vlak buiten de stadsmuur?

Zie ook: D. Hamer en W. Meulenkamp. Nimmerdor en Doolomberg: Twee 17de-eeuwse tuinen van Everard Meyster. Bulletin KNOB 86 (1987), p.3-14.
Zie voor het Mastbos in Breda en de mastbomen op Hofwijck de volgende weblogs.  CO

Zichtlaan Nieuw-Amelisweerd

September vorig jaar was het 25 jaar geleden dat de actievoerders letterlijk het bos van Amelisweerd uitgemept werden en Landsadvocaat De Wijkerslooth bij hervatting van het op die dag lopende kort geding sprak: xe2x80x9cIk kan u mededelen dat het bos er niet meer is" ( ‘Amelisweerd’ 25 jaar geleden).

Nu maakt Vrienden van Amelisweerd zich opnieuw zorgen. In opdracht van de gemeente Utrecht is een beheervisie voor de landgoederen Oud-Amelisweerd, Nieuw-Amelisweerd en Rhijnauwen samengesteld; door Klingen Bomen, Michael van Gessel en Staro Bos- en Natuurbeheer. Verschillende onderdelen van deze visie roepen bij verschillende betrokkenen en belanghebbenden verschillende reacties op. Deze staan niet alleen als bijlage in de visie, maar komen nu ook in de m.n.l lokale pers naar voren.

Als gezegd Vrienden van Amelisweerd is een van de partijen met zorgen. Over o.a. het verplaatsen van de parkeerplaats van theehuis Rhijnauwen naar een weiland tegenover en in het zicht van het theehuis, maar m.n. ook over het voorstel en de wijze van verjonging van een aantal oude lanen. In de beheervisie wordt kortweg gekozen voor verjonging in één keer over grote(re) lengte, en daar waar nodig kap van nog staande bomen. Een keuze voor de eenheid van de laan in soort en maat. Vrienden van Amelisweerd kiest, middels haar rapport ‘Ameliseerd verdient meer’, voor geleidelijke verjonging middels nieuwe bomen waar oude uitvallen, en de boomsoort laten afhangen van de hoeveelheid licht, en een keuze voor historisch (ten plaatse) plantmateriaal.

Maar beide rapporten gaan over veel meer dan enkel de verjonging van lanen! Dit onderdeel heb ik er echter uitgepikt omdat het overal speelt, overal discussie geeft, en overal een probleem is. Hoe invulling te geven aan de verjonging van lanen?!

De visie ‘Noblesse oblige’ en achtergronddocumenten kunt u downloaden via www.utrecht.nl/landgoederen.
Klik Trouw voor een interview met o.a. Simon Klingen, een van de opstellers van de visie, en klik AD voor een aantal reacties van betrokkenen en belanghebbenden. Maar midden in de discussie staat u via de informatieavond op donderdag 19 juni en/of de toelichtende excursies op zaterdag 21 juni. De details vindt u in het persbericht van vandaag! (de 17de).   JH  (kijk ook nog even onder Reacties…)

Rhijnauwen (Bunnik), P.J.Lutgers (1866)  Bron: Het Utrechts Archief
voor meer klik Rhijnauwen of klik Amelisweerd

Schloss Moyland, www.moyland.de

Ook dit jaar wordt een ieder weer uitgenodigd door Marlene Zedelius om te komen wandelen door de tuinen van Kleef:

15 juni  14.30  –  Der Alte Tierpark
vanaf de Schwanenburg, door het Moritzpark, langs de Kermisdahl, door de
Galleien naar het grafmonument van Johann Maurits, en terug door het hooggelegen bos.
duur: ongeveer 4 uur  kosten: 5,- xe2x82xac p.p.

6 juli  11.00  –  van Königsgarten naar Schloss Moyland
vanaf de Kleefse Königsgarten naar Schloss Moyland, over de nieuwe Prinz-Moritz-Weg en de Voltaire-Weg. Ongeveer 10 km rustig wandelpad zonder gevaren! Daarna Kaffee & Kuchen en terug naar Kleef met de gereserveerde bus.
duur: ongeveer 5 uur  kosten: 7,- xe2x82xac p.p. (incl. busrit, maar excl. koffie)

24 augustus  14.30  –  Maximilian Friedrich Weyhe in Kleve
start voor de ingang van het museum Kurhaus Kleef, door het arboretum van Buggenhagen/Weyhe, Weyhes plannen voor de  reconstructie van het amphitheater omstreeks 1820, wandeling door zijn in "Engelse stijl" aangelegde Elsenbusch
duur: ongeveer 2 uur  kosten: 3,- xe2x82xac p.p.

21 september 2008  14.30  –  Vom Eisernen Mann zum Cupido
het sculpturenprogramma van Johan Maurits van Nassau-Siegen. start voor de ingang van het museum Kurhaus Kleef, wandeling door de stad vanaf het amphitheater via het vroegere Prinsenhof tot aan de Nassauer Allee
duur: ongeveer 2 uur  kosten: 3,- xe2x82xac p.p.

Er is veel veranderd de laatste tijd, Kleve heeft nu zelfs 2 cascades: een naar de plannen van Weyhe gereconstrueerd in het amphitheater, en een verfraaide cascade uit de jaren 30, die direkt in de Kermisdahl stroomt, maar alleen als het hevig regent!
Komt dat dus zien, het is in ieder geval de moeite waard.

Informatieve website is www.kermisdahl-wetering.de; vanaf halverwege vindt u flyers, een Google luchtfoto met de route van 6 juli en meer…
Op 27 juni wordt hier de nieuwe wandelweg met een groot feest officieel geopend, dan zullen er ook overal informatieborden staan in alle talen.

Er is een voorkeur voor aanmelding via Kleve Marketing, stadtmarketing@kleve.de of +49 2821 89 50 90. Spontane individuele opkomst kan ook; of een eigen groepsaanmelding naar Marlene Zedelius.

De opening van de boventuin van Het Loo gaat gepaard met de tentoonstelling Zwierig binnen de perken. De ondertitel van een begeleidend boekje geeft goed weer waar zowel boek als tentoonstelling over gaan: De herstelde boventuin van Paleis het Loo in vogelvlucht 1692-2008.

En het is inderdaad een vogelvlucht, maar dan niet in de betekenis van vluchtig, snel, minimaal. Nee al het materiaal is er; kaarten, ontwerpen, vogelvluchten, prenten, schilderijen, foto’s enz. Ja zo goed als alles, volgens mij ontbreekt enkel het niet uitgevoerde ontwerp van Claude Desgots (1698). Al het andere, soms enkel ontworpen, deels uitgevoerd, deels weergave van de werkelijkheid, is te aanschouwen. Via werk van namen als De Hooghe, Van Staden, Reetz, Schenk, Harris, De Swart, De Beijer, Van Berken, Schonck, De Man, Broekhoven, Schelfhout en Moulijn gaat het naar foto’s van begin de 20ste eeuw, de opgravingen en reconstructie van 1977-1984 en tot slot de werkzaamheden en het resultaat van de meest recente reconstructie (overigens maakt een 12-tal panelen tegen de achterwand van de colonnades in zekere zin ook onderdeel van de tentoonstelling uit).

Het boek(je) geeft dezelfde lijn van ontwikkelingen weer en geeft tevens een verantwoording voor de keuze van grasparterres en toegepaste beplanting. Een prachtig boek(je) voor slecht 4 euro; niet laten liggen!!

Zwierig binnen de perken
tot en met 28 september 2008
in de Oostvleugel van Paleis Het Loo

Toch ook nog wat anders. Over de ‘parterres de gazon coupés‘ (grasparterres).
Zowel voor de 1ste als de 2de reconstructie werd gebruik gemaakt van A Description of the Kings Royal Palace and Gardens at Loo, Walter Harris (1699). Hieruit het volgende:

In De Lusthof Het Loo is dit door van Everdingen-Meyer (1974) vertaald naar
‘In het tweede gedeelte van de tuin zijn twaalf parterres, omgeven door grindpaden. De zes binnenste aan elkaar grenzende parterres, drie aan iedere kant, liggen langs het brede middenpad waar wij doorheen liepen en bestaan uit diverse broderieën van buxus omgeven door bloembedden waarin op bepaalde afstand van elkaar jeneverbesstruiken staan die in piramidevorm rondom groen geverfde stokken groeien. De zes buitenste van deze parterres, aan de kant van de tuinmuur, zijn grasgazons‘

Bovenstaande ‘Figures in green‘ is vertaald naar ‘broderieën van buxus’ en ‘plain green’ naar ‘grasgazons‘. Zwierig binnen de perken vermeldt nu dat Harris in de beschrijving van de benedentuin buxusparterres aanduidt met ‘Figures in Box‘ terwijl bij de boventuin ‘Figures in green‘ staat. De vertaling van 1974 was een andere, de 1e reconstructie ook.
Jan Holwerda

Hof te Dieren (Dieren) Foto: Jan Holwerda

Aanstaande zondag 25 mei is het weer zover, ‘Dag van het Park’!  Het thema van dit jaar is ‘Mooi Dichtbij’. Hiermee proberen de gemeenten en de ANWB de aandacht op mooie (groene) plekjes in de buurt te vestigen. De website www.dagvanhetpark.nl laat deelnemende gemeenten zien, en vaak ook nog detailinformatie per gemeente.

Huize Larenstein (Velp)  Bron: Gelders Archief

Wat ik ga doen? Naar de gemeente Rheden. Daar vindt net als vorig jaar het evenement Landheer voor een Dag plaats. De parken en het programma zijn op landheervooreendag.nl te vinden. Enkele krenten:
Landgoed Larenstein (Velp), met o.a. lezingen en wandelingen door docenten van Hogeschool Larenstein
Hof te Dieren (Dieren), met o.a. wandeling langs grote historische prenten en tentoonstelling
Landgoed Heuven (Rheden), met o.a. een lezing over de historie en wandelingen.

Nogmaals, zie landheervooreendag.nl en programma.  JH

Zaterdag 3 mei een wandeling gemaakt in het park van Paleis Soestdijk om naar de beeldententoonstelling te kijken. De beelden van het ‘Museum Beelden aan Zee’ zijn voornamelijk uitgestald langs het wandelpad rondom de grote vijver van Zocher sr. Gelukkig worden de bezoekers door middel van een foldertje ook verleid om aandacht te schenken aan de gedenknaald Quatre Bras van Abraham van der Hart (1815), aan de oude 17de en 18de eeuwse tuinvazen voor en achter het paleis en bij de oranjerie en aan de witte tuinbank (kopie) à la Daniel Marot.

De moderne beelden in het park zijn op zich zelf zeker soms intrigerend, maar kunnen mij als aanvulling op Zocherxe2x80x99s werk niet echt bekoren. Ze zijn te klein, te laag, en staan veelal in de schaduw van bomen en struiken. Ze hebben meestal geen achtergrond en zijn vaak te donker van kleur (brons, ijzer, donkere natuursteen) om echt op te vallen in een groene bos – omgeving. Eigenlijk voegen ze niets toe aan de enorme overweldigende xe2x80x98natuurxe2x80x99 van de Zochers. Ze leiden eerder af van hun bedoelingen en dat is jammer. De Springertuin (niet uit 1915, maar uit 1919!) met zijn beelden en rotspartijtje is niet bij de beeldententoonstelling betrokken. Misschien kunnen we aan de geschiedenis van dit tuintje volgend jaar eens aandacht besteden?  CO
(voor tentoonstellingsdetails zie hier)

Marmeren beeld onder bomen in Springertuin. Foto: Oldenburgers Historische Tuinen.

Themajaar 2008 Provincie Zuid-Holland

Historische landgoederen en buitenplaatsen zijn symbolen van Zuid-Holland als invloedrijke bestuurlijke en economische regio. Zij hebben zowel een cultuurhistorische, landschappelijke als ecologische waarde. Vanwege hun betekenis wil de provincie de landgoederen onder de aandacht brengen en ze duurzaam veiligstellen. Om dit te bereiken is het jaar 2008 uitgeroepen tot themajaar met als motto: Leve het Landgoed. Zie voor meer informatie www.levehetlandgoed2008.nl.

De start van het Leve het Landgoed jaar, 12 april 2008, vindt plaatst tijdens de Dag van het Kasteel in de Bollenstreek; een initiatief van Kastelenstichting Holland en Zeeland.
Zie voor meer informatie: www.kastelenhollandzeeland.nl.

Bij de start en gedurende het jaar vinden diverse activiteiten plaats. 
Zo wordt bijvoorbeeld de 12de april op Landgoed de Keukenhof, de reizende tentoonstelling over landgoederen en buitenplaatsen in Zuid-Holland geopend,  ontwikkelt door Erfgoedhuis Zuid-Holland. Zie voor meer informatie: www.erfgoedhuis-zh.nl. Tevens vindt dan de lancering plaats van de publicatie: Nieuwe landgoederen in Zuid-Holland, een bron van inspiratie voor de toekomst, gerealiseerd door Stichting Dorp, Stad en Land.  IE

Komend weekend, 5 en 6 april, 27e editie van Museumweekend met als motto Kunst van de waarheid. De website Museumweekend vermeldt:
Is een schilderij minder mooi als het niet van Frans Hals is, maar een exemplaar uit dezelfde tijd van een onbekende schilder? Hoe xe2x80x98echtxe2x80x99 zijn opgegraven, ooit aangekochte, zelf gevonden of geërfde voorwerpen in een museum? Alle objecten in musea zijn echt en oorspronkelijk, maar hoe echt hoort bijvoorbeeld een lijst bij een schilderij te zijn?

Bij motto Kunst van de waarheid, de opmerking ‘…wat echt en waar is en wat niet?’ uit het persbericht moest ik gelijk aan tuinhistorische bezijden de waarheid ervaringen denken:
een terreingrootte die overdreven werd
een perspectief dat niet klopte maar de afbeelding zo veel mooier en vooral ‘passender’ maakte
een geometrie die nooit is geweest
een combinatie van bloeiende planten die niet kan
een nooit bestaand huis en/of tuin in de achtergrond van een portret
…

Voor deelnemende musea zie de al genoemde website Museumweekend

In dit Museumweekend vindt ook de eerste STINZEN STRUIN plaats; open dagen van Staten & Stinzen en Stinzenflora yn Fryslân. Tot stand gekomen door een samenwerking van de Stichting Staten & Stinzen en het project Stinzenflora yn Fryslân van Landschapsbeheer Friesland. Dekemastate, Park Jongemastate, De Schierstins, Martenahûs en museum Martena en het bezoekerscentrum bij Uniastate met hun  stinzentuinen zijn geopend. Voor details even op Stinzenflora in Fryslân kijken.  JH

Grothuisje Laag Oorsprong (Oosterbeek)  Foto: Jan Wamelink

De weblog van 26 maart 2006 sprak over het aanstaande herstel van watergangen en watervalletjes en de herbouw van het grothuisje op Laag Oorsprong te Oosterbeek.

Afgelopen 19 maart j.l. was de officiële opening. Henk van der Eijk kondigde deze al aan. Hierboven een foto uit een verslag van een bezoek door de Gelderlander.

Op een wat zuidelijkere plek is het op het oorspronkelijke bouwsel geïnspireerde grothuisje gebouwd.
En inderdaad zoals het verslag meldt ‘beetje beton’, alles nog erg kaal. Maar ja, het is dan ook na machinale ingrepen in de beekbedding (en ik heb toen wel gezien dat dat fors was), het is nog vroeg in het voorjaar en de plek moet nog ingebed raken in zijn omgeving.

Meer over de Oorsprongbeek en over het grothuisje verhaalt de website van de gemeente Renkum. Gesproken wordt over een huisje waar het water door de gevel valt, gebouwd uit misbaksels, ook wel onkels of brandkoppen genoemd, afkomstig van de steenfabriek in de Rosandepolder.
Gelderland in Beeld is een goede plek voor wie wil bladeren door meer oude beelden van Laag Oorsprong. En tot slot is er een filmpje op YouTube, met de officieuse opening.  JH

De AVRO komt voor het tweede jaar met de serie xe2x80x98Groene Monumentenxe2x80x99. Landgoed Staverden bijt de spits af, as. zaterdag 29 maart, ca. 17.00 uur, Nederland 2 (website AVRO).

17 mei as. voert de Cascade-voorjaarsexcursie ons naar Staverden en De Cannenburch. Deze uitzending is dus een mooie voorbereiding en voor de mensen die niet met eigen ogen gaan kijken, een mooie kans om toch wat meer van de eigenaar en de ontwerper te weten te komen.

Johan Carel Bierens de Haan, als -toen nog- adjunct-directeur van Geldersch Landschap / Geldersche Kasteelen en Juliet Oldenburger als ontwerper en Carla Oldenburger als vertegenwoordiger van Bureau Oldenburgers Historische Tuinen komen aan het woord over historie en restauratie (of zo men wil transformatie) van tuin en park, uiteraard uitgaande van de historische structuren. De opnames vonden plaats in het voorjaar van 2007, toen de uitvoering nog niet was voltooid, maar juist des te interessanter.

Zie ook de Cascade-weblog xe2x80x98Cradlexe2x80x99 (met alle commentaren), 11 juli 2007. CO

Uitzendingen:

Staverden, AVRO-opnames bij de centrale parterre op Staverden. Voorjaar 2007. Foto: OHT.