Kasteeltuinen Montfort (1743)   Bron: www.archeologie-posterholt.nl.

Eerder waren er weblogs over ‘Archeologisch onderzoek naar kasteeltuinen Montfort (Limburg)’.  Nu, via Huub Schmitz (als vrijwilliger van de Heemkundevereniging Roerstreek meegeholpen aan de opgravingen) en zijn website, iets over de resultaten.

Het doel van de opgraving was om na te gaan wat er nog aan sporen van deze tuinen in de ondergrond aanwezig was en of deze ingepast konden worden in de bestaande tekeningen om zo te achterhalen in hoeverre de schaal waarop deze tekeningen waren gemaakt overeenkwam met de werkelijkheid. Ook kon men misschien aan de hand van monsters van pollen en zaden proberen te achterhalen wat er zoal in die tuinen was aangeplant.

Bij de eerste proefsleuven werd al duidelijk dat het gehele perceel ten behoeve van de aanleg van de tuinen is opgehoogd, soms wel 1,5 meter. Lagen van verschillend materiaal, waaronder sloopafval van het kasteel werden waargenomen.
De meest opvallende vondst waren de restanten van twee bruggenhoofden. De centraal gelegen brug is in de oude tekeningen heel goed zichtbaar. In de bedding van de gracht die onder de brug door heeft gelopen bevonden zich de restanten van 20 houten pijlers waarvan de grootste nog ca. 1,5 meter onder de beekbedding was ingegraven.

Ook zijn de sporen teruggevonden van parallel naast elkaar gegraven greppels en oevers en hoeken van vijvers uit de tuinen, maar de sporen van oevers van waterpartijen waren nog maar zwak en in de twee meter brede sleuven maar slecht waarneembaar. De gevonden sporen zijn waarschijnlijk voldoende om deze in te passen in de vroegere tekeningen zodat de exacte ligging bepaald kan worden.

De rapportage van de opgraving zal t.z.t. verschijnen; door de opgraver (Grontmij) zijn veel foto’s gemaakt.  JH

Bruggehoofd  Bron: www.archeologie-posterholt.nl.

Snippendaaltuin, De Hortus Amsterdam  Foto: Elmer van der Marel

Mijn krant, de Gelderlander, besteedde 2 weken geleden aandacht aan de opening van de Snippendaaltuin. Klik hier voor de internetversie van dat artikel en lees en klik voor meer via het navolgende: De Hortus Amsterdam, opgericht in 1638, kreeg in 1646 Johannes Snippendaal als xe2x80x98praefectus horti’. Hij bracht de gehele toenmalige collectie in kaart. 796 verschillende, voornamelijk medicinale planten, maar ook bijzondere siergewassen werden geteld en in de eerste catalogus opgenomen.  Deze catalogus is vertaald en de collectie wordt nu getoond in een door Bureau SB4 ontworpen, eigentijdse tuin welke verwijst naar de strakke, rechthoekige bedden uit de 17de eeuw. Er bestaan nog twee originele exemplaren van de Snippendaal-catalogus. Eén bevindt zich in de British Library in Londen. Het andere exemplaar bevindt zich in de Herzog August Bibliothek in het Duitse Wolfenbüttel. De catalogus van Snippendaal kent nog de lange, beschrijvende, pre-Linneaanse plantennamen. Een vertaling naar Linneaanse namen werd eerder gemaakt door de Duitse leraar, florist en biohistoricus Kurt Wein. Hij documenteerde zijn conclusies echter niet. De vertaling van Wein is daarom geactualiseerd volgens de laatste nomenclatuur en vergeleken met andere bronnen. Klik hier voor meer informatie over de Snippendaalcatalogus. Onderaan deze page is Snippendaalcatalogus te downloaden; en aanvullingen en correcties op de catalogus worden verwelkomd. Verder klik hier voor meer informatie over Johannes Snippendaal.

Titelblad van de Snippendaal-catalogus (1646)  Bron: de hortus

Tot slot, er verscheen ook een boek, Kruidenier aan de Amstel. De Amsterdamse Hortus volgens Johannes Snippendaal (1646), B. Baljet, F. Bouman en E. Zevenhuizen (en 2).   JH

Een 2-tal weken geleden stond op marktplaats.nl de brochure Plant een Boom op Walcheren te koop. Een na-oorlogse (WO II) brochure t.b.v. geldinzameling voor aanplant van bomen en struiken  (klik voor voorzijde en achterzijde). Het is meteen duidelijk dat de brochure te maken heeft met de inundatie van najaar 1944. En ik had ook al eens foto’s gezien van die verwoestende invloed op Walcheren, de tuin van Zeeland. Mooie aanleiding om even iets meer op te zoeken en met beelden te illustreren.

Ik las op de site van Tuin van Zeeland het artikel Bomen op Walcheren (Tuin en Landschap 2003, nr 5) met wat meer achtergrond over de brochure Plant een Boom op Walcheren. Navolgende info is hieruit afkomstig.

Walcheren werd eeuwenlang geroemd als Tuin van Zeeland. Dat had alles te maken met de vele landgoederen, de lommerrijke wegen en de fijne verkaveling waarbij weilanden en akkers omzoomd werden door dichte meidoornhagen. De kaarten van Hattinga roepen dat beeld op, klik hier om de landgoederen noordelijk van Vlissingen te zien.

Enkel de bossen en landgoederen op de binnenduinrand en de bomen in de hoger gelegen stads- en dorpskernen ontkwamen aan het vernietigende zoute water. Het landschapsbeeld van talloze kleine percelen omzoomd door hagen en bomen was vernietigd.

Illustratie van deze verwoesting zijn de navolgende beelden van Kasteel Ter Hooge (uit Beeldbank Zeeland):

Kasteel Ter Hooge (Middelburg), ca. 1946 
Inundatie en kap resulteerden in een complete kaalslag

Kasteel Ter Hooge (Middelburg), 1947
Diezelfde kaalslag op ooghoogte.

De door burgers opgerichte stichting Nieuw Walcheren organiseerde de actie Plant een Boom op Walcheren. Het resultaat was dat tijdens de eerste Boomplantdag in 1947 tienduizenden bomen en struiken werden geplant. En uiteindelijk bijna een miljoen.

Kasteel Ter Hooge (Middelburg), ca. 1950
De aanplant lijkt aangeslagen…

Later verdween veel groen door de bestrijding van meidoorn in verband met bacterievuur, door de gecoördineerde bestrijding van iepziekte, door verwaarlozing van de beplanting, asfaltering en de verdere schaalvergroting in de landbouw.  JH

Na de weblog van gisteren had ik behoefte iets meer te zien, te vinden, over die geometrische tuin van kasteel Montfort. Na rondzwervingen over internet kom ik tot navolgende ‘illustratie’.

Jacob van Deventer gaf Montfort ca. 1560  als volgt weer:

Montfort, Jacob van Deventer (ca. 1560)  Bron: www.kaartenenatlassen.nl

Van bijna 3 eeuwen later dateert de Militaire Top Kaart (Veldminuut) van 1842. Deze geeft een goed beeld van de resterende structuurelementen van de toen al  voormalige geometrische tuin. Het noorden is boven, de ruïne middenboven, en de tuin strekt zich uit in zuidelijke richting.

Kasteel Montfort, Veldminuut 1842  Bron: watwaswaar.nl.

Via wat knippen en plakken van een 2-tal Minuutplannen zijn de strukturen nog wat gedetailleerder. Opnieuw het noorden boven, de ruine middenboven, en de tuin uitstrekkend in zuidelijke richting. De perceelnummers en bijbehorende beschrijving leveren aanduidingen als huis, tuin, bosch, weiland, bouwland en moeras. Een aantal perceelnummers die beschreven staan als weiland, bouwland en moeras staan boven het doorgehaalde woord vijver (117, 120, 111 (‘kanaal’)).  JH

Kasteel Montfort, Kadasterkaarten 1832  Bron: watwaswaar.nl (2).

Visualisatie van de kasteeltuin van Montfort in 1743 (tekening: Marco Jeurissen)  Bron: www.kasteelmontfort.eu.

Op de website van Limburgs Landschap en die van Kasteel Montfort is een en ander te lezen over archeologisch onderzoek naar kasteeltuinen Montfort (Limburg) ; in de eerste weken van september.

Aan de zuidzijde van kasteel Montfort heeft een tuinencomplex van ongeveer 4,6 hectare gelegen, waarvan de eerste tekeningen uit 1623 dateren. Kaarten uit de 17e en 18e eeuw tonen een geometrische tuin, met enkele vijverpartijen, waterlopen en bruggetjes, fraaie beplanting en enkele prieeltjes. Na de sloop van het kasteel (circa 1785) is deze tuin als landbouwgrond in gebruik genomen en in de loop van de 19e eeuw is de tuinstructuur langzaam maar zeker verdwenen. Momenteel liggen op de plek van de voormalige kasteeltuinen enkele weilanden en een melkstal en herinneren slechts enkele oude kaarten aan dit verdwenen landschapselement.

Stichting Kasteel Montfort en Stichting het Limburgs Landschap werken sinds 2002 in het Montfortse nauw samen rondom het thema ‘een kasteel en zijn landschap’, met als doel om de eeuwenoude relaties tussen kasteel Montfort en zijn omliggende landschap (waaronder de landgoederen Rozendaal, Schrevenhof en Reigersbroek) te onderzoeken en te presenteren. Dit heeft inmiddels geleid tot een gezamenlijk informatiecentrum in het gerestaureerde Jachtslot op de kasteelruïne en het lijvige boek Montfort / een kasteel en zijn landschap.

Als vervolg hierop willen beide stichtingen meer te weten komen over de verdwenen kasteeltuinen. Archeologisch onderzoek moet uitsluitsel geven over wat hiervan nog in de ondergrond bewaard gebleven is. Hierbij gaat het niet alleen om bijvoorbeeld (stenen) restanten van vijverpartijen, padenstructuren of bruggetjes, maar ook om in de ondergrond aanwezige pollen en zaden, die inzicht kunnen geven in de vroegere beplanting van de tuinen. Dankzij de welwillende medewerking van grondeigenaar Gehlen is het mogelijk om dit archeologisch onderzoek te laten plaatsvinden.

Op 5 geselecteerde plekken op de voormalige tuinkavel zullen proefsleuven gegraven worden, met een totale oppervlakte van zo’n 3000 m2. Mochten de resultaten daartoe aanleiding geven, dan kan dit gebied uitgebreid worden tot maar liefst 4600 m2. De proefsleuven zullen met een graafmachine laagje voor laagje worden ontgraven, waarna archeologen van de Grontmij en de Heemkundevereniging Roerstreek deze onderzoeken op mogelijke restanten van de geometrische tuin.  JH

Luchtfoto Kasteel Montfort en omliggende gronden.  Bron: Google Earth

Leo van der Meer mailde dat hij al jaren bezig is oude kranten door te nemen om bloembollen advertenties op te zoeken, hij neemt dan en passant de hele tuinbouw mee (de Haarlemsche Courant tot 1815, de Amsterdamsche Courant tot 1790, de ‘s-Gravenhaagsche Courant tot 1805. De Leidsche Courant vanaf 1760 nog niet doorgespit, omdat die momenteel digitaal wordt opgeslagen)

Een 25-tal advertenties over moscovische matten worden in een document opgesomd. Ik heb er een aantal uitgepikt. De complete lijst is bij de webmaster op te vragen.

2 september 1762 Amsterdamse Courant
By Barend Tornaar, ‘Amsterd. op de Voorburgwal of Bloemmarkt, op de hoek van ’t Keizerrijk, is te bekomen, circa 1000 pond Straatsburger Uijen-Zaad, van ’t Gewas van 1761, diverse nieuwe Tuin- en Bloemen-Zaaden, Bloemen-Bollen, Chalotten, Knoffellook, Biese Matten en Muscovische Matten, Tuinstokken &c. Alles tot een civiele prys.

15 maart 1773 ’s Gravenhaegse Courant
JOHANNES TORNAAR, Zaedkoper en Bloemist, in de van ouds vermaerde Zaedwinkel, op den hoek van de Groote Weessluys en St. Luciasteeg te Amsterdam, zal op Vrydag den 19 Maert 1773, ’s morgens ten 11 uuren precies, ten zynen Huyzen, Verkopen: Een extra fraeye parthy INLANDSCHE CANARYVOGELS, met en zonder Kuyven, in diverse Couleuren, door een voornaem Liefhebber hier Geteeld; verders eenige Broey Koojen, Vlugten, Hokken en Kouwen, en wat meer op en daegs te vooren, voor de Verkoopdag, zal te zien zyn. NB. Heeden zyn by bovengemelde weder te bekomen, alle zoorten van Engelsche, Fransche en Hollandsche Thuyn en Bloem Zaeden, gedroogde Groentens, Moscovische Dek- en Rietmatten, Thuynstokken, Bintiene, Erweten, Rys, Boonestaeken, Knuflook, Challotten, en meer andere Goederen; waer van de Catalogus, benevens hunnen Pryzen te bekomen zyn. Iemand geneegen het een of andere uyt de hand te willen koopen, kunnen zig by hem addresseeren.

17 juli 1784 Amsterdamsche Courant KB
Verkoping te Huize van JACOBUS VAN DER VELDEN, buiten de Weterings Poort, vooraan op de Wetering, tusschen de Overhaal en de Stadlanders-Brug, over de Lymziedery, van circa 1300 Warmoesiers Glazen BROEIRAAMEN, als mede 70 à 80 Bossen MOSCOVISCHE MATTEN.

23 oktober 1784 Haerlemse Courant
MOSCOVISCHE, nieuwe Vier Els Matten zyn te bekomen by GROENEWOUD en Comp. Te Haarlem, het 100 tot 28 en by het Bos voor 3.

Met Google Zoeken naar boeken nog eens verder gezocht en wel met de woorden  lindebast mat tuinbouw
Vond Sempervirens, H. Witte (1874)
De Moskovische matten. ‘Zooals bekend is zijn de Moskovische matten in Rusland een zeer belangrijk handelsartikel, inzonderheid in de Provincien Wiotka, Kostroma, Kasan en Nischi-Nowgorod. Naar de Gard. Chron. vermeldt is een groot gedeelte daarvan voor Engeland en Duitschland bestemd, terwijl mede een zeer aanzienlijk gedeelte in Rusland zelf voor zakken, zeilen, dekkleeden voor voerwagens en kisten enz. wordt gebezigd. In Mei en Juni, als het jonge sap het afstroopen van den bast mogelijk maakt, gaan de boeren, met hun vrouwen en kinderen, naar het bosch. Het onderste gedeelte van den bast wordt meestal voor dakbedekking gebezigd ; dit gedeelte wordt verwarmd en daarna tot platen gevormd. De bast van het hoogere gedeelte van den stam, zoomede die der takken, wordt tot bundels gebonden en in het water gelegd, waarin die bundels dan tot September blijven liggen. Dan wordt de bast door bitte gedroogd, in smalle stroken gesplitst en tot matten van verschillende sterkte gevlochten, die een gewicht van l tot 3 Kilo hebben. De sterkste worden in Nischi-Nowgorod tegen den prijs van 120 francs de 1000 verkocht (dus niet veel meer dan een stuiver het stuk). Er worden jaarlijks omstreeks 14,000.000 matten vervaardigd, die een waarde van 8,000.000 francs vertegenwoordigen. Voegt men hierbij nu nog de waarde der andere van lindebast vervaardigde artikelen, dan komt men tot een cijfer van 12,000.000 francs, waartoe jaarlijks niet minder dan een millioen Lindeboomen noodig zijn. Wel een bewijs van de uitgestrektheid der bosschen en den overvloed dezer boomen aldaar.’

Uit bovenstaande blijkt een net iets andere schrijfwijze, Moskovische matten (een k ipv een c).
Je vindt dan via Google en Google Zoeken naar boeken nog weer meer. En dan blijkt bv dat de Moskovische mat ook in Ferdinand Huyck van van Lennep genoemd wordt, als stuk vloerbedekking…
Jan Holwerda

Henk en ik hadden over en weer al contact. Zijn vraag wilden we ook na gevonden info via een weblog naar buiten brengen. Om reacties te krijgen, en misschien een afbeelding, en om (mijn intentie) ook gebruik van Google, maar met name Google Zoeken naar boeken te schetsen. Ja, inderdaad gedigitaliseerde boeken via internet doorzoeken. Daar kan bladeren niet tegen op! Helaas een beperking, veel materiaal is nog niet digitaal beschikbaar.  Onderstaande laat een overlap met reacties op de voorgaande weblog zien.

Moscovische matten zei mij ook niets. Dus maar eens met Google aan de gang. Vond een aantal vermeldingen:
– ‘riet en Moscovische matten’. Deze matten werden gemaakt van lindebast en gebruikt in de tuinbouw, bijvoorbeeld bij het opbinden van bloemen
– Lindebast werd vroeger veel gebruikt voor bind- en vlechtwerk in de tuinbouw en in Rusland maakten ze er de moscovische matten van.
– De  Naamlijst van tuin- en veldgereedschappen uit De beknopte huishoudelyke hovenier, J.H. Knoop (1752) staat op internet met o.a.  ’60. Moscovische Mat, tot opbinding van Bloemen en andere dingen’

Behalve het ‘gewone’ Google is er ook Google Zoeken naar boeken en door vond ik met ‘moscovische matten’ nog wat meer.
– In De houtteelt: handboek voor boschbazen, Alphons van Ryckevorsel (1895), paragraaf 43. Lindeachtigen, TiUaceae staat ‘De lindebast is zeer gezocht voor vlecht-, mat- en bindwerk, onder anderen voor de moscovische matten’
– In Flora voor Dames: Handleiding tot het bloemenmaken, De erven F. Bohn (1882) vermeldt ‘De Linde is in Rusland zeer algemeen, vooral in de vruchtbaarste streken, waar van den bast de bekende moscovische matten (die in den tuinbouw van zoo groot nut zijn) gevlochten worden’
– In Tijdschrift ter bevordering van nijverheid (1856) staat ‘…moscovische matten uit den bast van lindeboomen…in den Handel zeer goedkoop bij wijze van emballage…’
– Algemeene konst- en letter-bode (1862) laat een snipper zien met ‘Omtrent die, van welke plant of boom worden de zoogenaamde moscovische matten vervaardigd? – dat dit geschiedt van den tweeden bast van de lindeboomen, die door weeking en splitsing daartoe wordt voorbereid…’  JH

Ik dacht de zomertijd eens te vullen met een vraag over een voor mij onbekende term. Een vraag waarover door mij lang is geaarzeld, omdat ik vermoed dat iedere rechtgeaarde tuinhistorisch geïnteresseerde weet wat er met de voor mij raadselachtige term bedoeld wordt. En dat het antwoord dan ook nog te vinden is in een volkomen voor de hand liggende bron.

Omdat ik na al die tijd nog steeds geen idee heb, volgt bij deze dan toch het verzoek om de bij Cascade verzamelde kennis in te schakelen.Het betreft een gebruiksvoorwerp voor de tuin, waarvan ik de benamingin een aantal brieven en kasboeken uit 1751 en 1800 ben tegengekomen:weet iemand wat ‘moscovische matten’ zijn?

Het is klaarblijkelijk een voorwerp dat snel slijt of vergaat en waarbij niet wordt gekeken op 1 meer of minder: in één van de brieven wordt gezegd dat de tuinman toestemming heeft er vijftig stuks van in te kopen. Kan het met het afdekken van broeiramen te maken hebben? Of iets dergelijks?

Veel dank alvast!
HvdE