De Groene Kathedraal in Zuidelijk Flevoland kent menigeen allang. Je zou kunnen zeggen dat iets soortgelijks, van veel ouder datum, recent is opgedoken: de Tempel van Pan op landgoed Eyckenstein te Maartensdijk. Een tempel gevormd door twee boomcirkels met waarschijnlijk een ronde greppel er omheen.

Van de website van landgoed  Eyckenstein:
“In  de  periode  dat  de  familie  Eyck  op  Eyckenstein  woonde,  maakte  zij  voor  het  begraven  van  familieleden  gebruik  van  een  grafkelder  op  het  landgoed.  Maurits  Jacob  Eyck  van  Zuylichem  heeft  in  1811  dwars  over  de  laan  naar  de  grafkelder  een  zogenaamde  Tempel  van  Pan  laten  aanleggen.  Zelf  schrijft  hij  in  zijn  dagboek:  de  “Tempel  van  Pan  bestaad  in  eenen  ronden  van  72  weymouths  pijnen,  verbeeldende  de  colommen,  zijnde  den  buitenste  cirkel  beplant  met  berken  en  het  binnenste  met  fijne  sparren,  voorts  met  4  portaalen,  overeenkomende  met  de  diverse  wandel  en  rijpaden  terwijl  het  geheel  op  eene  afstand  de  vertooning  moet  opleveren  van  eene  groote  tempel”.

Ligging: Vanaf de Eikensteeg lag  de  laan  (gele  lijn)  richting  de  grafkelder  (blauwe  pijl).  De  rode  cirkel geeft  de  ligging  van  de  Tempel  van  Pan  ongeveer  aan.  

Op een kadastraal minuutplan is uiterst  links  (zwarte  lijn)  de  Eikensteeg  te  zien en rechts er van de omtrek / het perceel van de tempel, met de  vier  doorgangen  als  uitstulpingen  in  de  ring.

Wat resteert zijn enkele  rond  lopende  ondiepe  greppeltjes  als  overblijfsel  van  de  cirkel (rode  lijnen),  verborgen  achter  en  onder  de  begroeiing.  De  huidige  paden  (gele lijnen) lopen precies  midden door de  cirkel.

Bovenstaande afbeeldingen komen eveneens van website van landgoed  Eyckenstein, een website die zeer de moeite waard is, om eens rustig rond te klikken, kijken en lezen.
JH

Cascade van Renswoude 1829  Bron: beeldbank RCE

Zoekend naar wat anders (ja het is weer zover) kwam ik de aquarel met de cascade bij kasteel Renswoude uit 1829 tegen. Het deed me direct herinneren aan het fantastische project betreffende het Cascade-boek Tuingeschiedenis in Nederland.
Toen waren we op zoek naar een foto van die aquarel, voor Cascades op Renswoude, de bijdrage van Hans Taets van Amerongen. Toen lukte het zo snel niet en nu zit ie ‘gewoon’ in de beeldbank van RCE. Mooi!  JH

Klik hier om ‘m groot te zien
Of hier om in te zoomen

‘Tuinbrug St. Annalands Clingendaal’, L.A. Springer (ca. 1882)
Bron: Bibliotheek Wageningen UR, Speciale Collecties

Een lang gekoesterde wens zal in vervulling gaan. In het kader van het Beheerplan Clingendael 2000-2010 en tevens het periodiek brug vernieuwingsplan van de gemeente Den Haag zal het bekende ontwerp van Springer van een brug met pergola – door Springer aangeduid met ‘Laube’ – worden gerealiseerd zodra de bouwvergunning is verleend. Om het geheugen op te frissen: de brug bevindt zich tussen de Hollandse tuin en het Huys Clingendael. In nauwe samenwerking met het Ingenieursbureau van de gemeente Den Haag verzorgt restaurator Pieter Brinkman (Cascadevriend) met zijn team de uitwerking van het totaalplan: technisch onderzoek, tekeningenpakket, programma van eisen, sterkteberekening, materiaalkeuze en dergelijke.

Brug Clingendael, tussen parkdeel met Hollandse Tuin en Huis Clingendael  (ca. 1915)
Bron: Haags Gemeentearchief

Voor het historisch onderzoek tekenden Joost Gieskes en Arinda van der Does. De resultaten van dit historisch onderzoek werden vervat in een rapport opgesteld door Pieter Brinkman ten behoeve van de Advies Commissie Openbare Ruimte (ACOR) van de gemeente, wiens goedkeuring onontbeerlijk is voor de voortgang van het project.
Bij het historisch onderzoek bleek in tegenstelling tot de heersende opvatting dat de brug nimmer was aangelegd dit wel degelijk het geval te zijn. Een reeds lang bekende foto (anno 1915) van een brug op de website Haags Gemeente Archief (HGA) had een te lage resolutie om de identiteit van de brug vast te stellen, en ‘het kon immers niet de Springerbrug zijn’. Bij bestudering van de originele foto in het archief bleek echter zonneklaar dat de brug er wel degelijk heeft gelegen, al kon niet worden bepaald of de pergola er wel of niet is geweest.  Joost S.H. Gieskes

Artist impression  Door: Bart van Aller

Na een periode van ca 35 jaar komt de perzik via een omzwerving weer terug op kasteel Sypesteyn.

In het begin van de zeventiger jaren was er op kasteel Sypesteyn een tuinbaas: dhr. Burggraaf. Hij raakte aan de praat met dhr. R. Zeldenrijk die de verwarmingsketel van het kasteel verving. Het gesprek ging over van alles, maar ook over perziken en dhr. Burggraaf vertelde dat je eenvoudig de stenen (pitten) van de perzik in de composthoop moet gooien en dan komen er vanzelf boompjes op. Dus er werden een paar meegenomen door dhr. Zeldenrijk en gezaaid en jawel er kwam een boompje op. Vele jaren werd dit proces op het Sluisje in Vreeland herhaald, want de tuinbaas had ook verteld dat zoxe2x80x99n perzikenboom niet zo heel lang mee gaat. Een vruchtboom die uit zaad soortecht terug komt is natuurlijk bijzonder omdat bijna alle fruitsoorten ongeslachtelijk (vegetatief) vermeerderd worden. Het betreft hier dan ook waarschijnlijk de perzikensoort Wassenberger. Dit is een soort die vernoemd is naar een stadje in Duitsland dichtbij de grens met Limburg. Een soort die met een kleine roze bloem bloeit. De vruchten zijn in de tweede helft van september rijp, de kleur is rood/geel en groen en zijn middelgroot met een losse steen. Het witte vruchtvlees is wat rood gekleurd rond de steen.

Bijna alle in Nederland mogelijk groeiende perziken zijn witte en ook de nectarines die er kunnen groeien zijn witvlezig. De gele soorten hebben net iets meer warmte nodig. Desondanks groeit de meest noordelijke perzik op Schiermonnikoog.

De tuinbaas Burggraaf is al heel veel jaren niet meer op Sypesteyn en de perzik is ook verdwenen. De huidige tuinbaas Henny van der Wilt  wist niet dat er ooit een perzik was geweest.  Kees Beelaerts van Blokland van Groenpartners, een bedrijf wat zich richt op historische tuinen met vruchtbomen als specialiteit, vond de perzik bij dhr. Zeldenrijk en het idee was er al snel om een nakomeling van de perzik deze weer naar zijn ouderlijk huis terug te brengen. Er waren net een paar boompjes die al een beetje grootte hadden en dhr. Zeldenrijk stelde deze dan ook beschikbaar.  Henny vond het een goed idee en zo komt na 35 jaar de perzik weer terug naar waar hij vandaan kwam.  KBvB

Onze Cascadevriend Piet van der Eijk kent u mogelijk reeds van een van de vele Cascade activiteiten waar hij aan deel nam. Op de RTC van 2008 vertelde hij onder de noemer ‘Van tuinbaas tot groenmanager? Zoektocht naar het groene ambacht’ wat hem de laatste jaren zoal bezig houdt. Het uitdiepen van allerlei aspecten van het groene ambacht. Met in eerste instantie de bedoeling om tot een boek te komen, maar die intentie is verschoven naar de optie website.

Dit is de website ‘Historie van de hovenier’, www.historie-hovenier.nl.

Een site waarop allerlei materiaal wordt gedeeld, voor een ieder wat wils. Enerzijds de kracht (veel losse krenten), anderzijds de zwakte (door het vele ‘losse materiaal’ mis je toch wat structuur). Maar de site is dan ook nog onder bewerking.

En zeker weten, met lekker klikken en scrollen komt een ieder wel iets of veel pakkends tegen.  JH

Kasteel Eerde en directe omgeving (1851) Bron: watwaswaar.nl

Op de website van deStentor (StentorTV, met filmpje) valt het navolgende bericht te lezen:

Landgoed Eerde bij Ommen maakt zomaar ineens een grote sprong op de ranglijst van unieke landgoederen in Europa. Van het ‘eenvoudige’ goed geconserveerde Sallandse landgoed is nu vast komen te staan dat kasteel, tuin en parkbos in strikte kunstzinnige harmonische verhoudingen zijn aangelegd: goddelijke perfectie op aarde.

"Bij mijn weten is dit het enige landgoed – in elk geval in Nederland – waar je dit soort klassieke aanleg op deze schaal nog vindt." Bij landschapsarchitect en tuinhistoricus Eric Blok is afgelopen zomer al metende en onderzoekende het opzienbarende inzicht ontstaan. "Baron Johan Werner van Pallandt, die het landgoed in 1715 liet aanleggen, heeft alles volgens strikte maatvoering gedaan." Die strakke maatvoering en achtergrond was bij de huidige eigenaar Natuurmonumenten, maar ook bij de nazaten van de baron niet bekend. "Naar dit onderwerp is nog maar weinig onderzoek gedaan, maar andere landgoederen uit deze tijd zijn niet zo precies qua maatvoering of de structuur is later compleet veranderd."

Blok deed zijn onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten. Hij ontdekte dat de ontwerper van het park de Rijnlandse roede heeft gebruikt als oppervlaktemaat. (Napoleon had de meter nog niet geïntroduceerd.) "Als je dat niet weet, zie je de verhoudingen en verbanden dus niet. Alle lanen en wegen en oppervlakten zijn aangelegd volgens die Rijnlandse roede. Van Pallandt heeft met zijn tuin, kasteel en bospark een echt kunstwerk gecreëerd."

De militair had contacten in Haagse hofkringen, en kwam zo in aanraking met tuinkunst uit die tijd. Hij volgde het voorbeeld van Constantijn Huijgens, die op zijn landgoed Hofwijck bij Den Haag ook de Frans Classicistische stijl toepaste. "Die ging uit van een universele gedachte, met gebruikmaking van het harmonische maatsysteem in de muziek dat teruggaat op de theorie van de gulden snede van Vitruvius. Als je dat exact toepast in architectuur en landschapsaanleg, dan verhef je je woonomgeving tot kunst. De tuin moet een afspiegeling zijn van het paradijs", doet Blok het streven uit die tijd uit de doeken. Van Pallandt diende in het regiment van Generaal Van Baer, die bij de aanleg van zijn landgoed Slangenburg in Doetinchem ook de formele parkstijl heeft toegepast. "Maar Van Baer heeft het praktisch gedaan, en zich niet strak aan de maatvoering gehouden. Daarin is Eerde uniek", weet Blok.

Op basis van zijn rapportage kan Natuurmonumenten nu beter prioriteiten aangeven die aangepakt moeten worden op het wat sleets geraakte landgoed. "Hoewel alles nog in oorspronkelijke staat is, zijn in de lanen gaten gevallen en zichtassen vervallen", somt Agnes Kleinsmit, beheerder Salland van Natuurmonumenten op. "Er zijn 25 lanen, die moeten over 25 jaar allemaal weer hersteld zijn. Dat gaan we ook doen met de overige bijna driehonderd landschapselementen."

Vooralsnog is 8 tot 10 miljoen euro nodig voor het ‘Programma Eerde’. Daaronder vallen ook de pachters en hun boerenbedrijven. Zij zouden duurzamer moeten gaan werken in het kwetsbare natuurgebied. Met het waterschap moet de verdroging een halt toegeroepen worden en de meandering van de Regge teruggebracht worden. En het landgoed en haar terreinen moeten meer ruimte gaan bieden aan bezoekers. Een andere wens is horeca in een van de bijgebouwen bij het kasteel. Zo blijft Eerde voor altijd een paradijs op aarde.

Overigens, zondag 2 mei, Open Dag Eerde (Natuurmonumenten)

Ommen, Kasteel Eerde vanuit de lucht (groter na klik foto)  Bron: oudommen.nl

Vanaf 1777 hield Goll senior van Velserbeek (Velsen) een bewaard gebleven schriftje bij met daarin aantekeningen over vogels, gewassen, bijzondere gebeurtenissen en weersomstandigheden. Goll junior zette dit later voort. Te lezen valt:

‘De Zomer van het jaar 1783 is bisonder aanmerkelijk geweest wegens eene buitengewone damp of mist, die zig het grootste gedeelte van de zomer vertoond heeft, dezelve was zo sterk dat de stralen van de Zon er door verduistert wierden, en de Zon zelve, besonder des morgens en s’avends zig in de gedaante van een vuurbol vertoonde, de hitte was buitengewoon, de termometer op Velserbeek was tot op 89 graden‘

Dat jaar was er een zeer zware vulkaanuitbarsting op IJsland met verduistering van de zon en temperatuurschommelingen als gevolg. Wat de bijbehorende stofwolken teweeg kunnen brengen weten wij nu ook. Goll wist niets van de uitbarsting en zag de stofwolken voor mist aan. Overigens meldt het KNMI (met dezelfde oorzaak) dat juli 1783 zo’n tien dagen met temperaturen boven de 30 graden kende.

Bovenstaande n.a.v. een krantenbericht met de kop ‘Velserbeek had in 1783 al last van IJslandse vulkaan’ en het ontbreken van vliegverkeer gedurende de afgelopen dagen.  JH

Der Stein zu Wörlitz (1797), Karl Kuntz

Tja wat voor een afbeelding zet je hier dan bij. Een leuke zou er een van de vulkaan in de ‘natuurlijke tuin’ bij villa Soekasari te Dordrecht van Otto van der Linden van Snelrewaard zijn. Maar ik weet niet of er een oude foto of iets van is, i.i.g. nooit gezien.

Dan maar een andere die onderdeel uitmaakt van de tuingeschiedenis, maar wel buiten Nederland: Der Stein zu Wörlitz (Duitsland). Na de bouwtechnische restauratie van 2005 was er na meer dan 200 jaar weer een ‘Ausbruch des Wörlitzer Vesuvs’. Ook dit jaar komt er weer een ‘Ausbruch‘. Opdat de Inspectie Verkeer en Waterstaat, KLM en vrinden maar gewaarschuwd zijn.

Hornhuizen, kerk en kerhof ; als een slingertuin.  Bron: St. Oude Groninger Kerken

In het kader van het onderzoek Landmerken, in opdracht van de Stichting Oude Groninger Kerken, dook een luchtfoto uit 1949 of 1950 op, met kerk en kerkhof van Hornhuizen. De foto laat het kerkhof zien met een aanleg als een slingertuin. Een fenomeen dat we maar al te goed kennen uit de Groninger tuingeschiedenis. Deze tuin mist echter wel kenmerken als een bergje en de toepassing van water. Een eerste plan om het oude kerkhof ‘naar den eisch des tijds’ aan te leggen kwam er in 1904 niet door. Een jaar later was er een tweede plan, van de tuinman B. tuinman Borkhuis uit het nabijgelegen Ulrum. De totale kosten van aanleg en verfraaiing bedroegen bijna f 300,-. De details kunt u na lezen in het artikel ‘Een slingertuin rond de kerk van Hornhuizen’, in Groninger Kerken 27 (2010) , nr 1 10-12 ; klik hier.

Met dank aan Jetty Tempelman, Wija Friso en St. Oude Groninger Kerken  JH

Hornhuizen, kerk en kerhof  nu   Bron: fy.wikipedia.org

Het Regelink in Hengelo Gelderland  Foto: Richard Zweekhorst

Nu maar eens iets anders dan De Viersprong, als beheerder van De Viersprong ben ik ook druk doende met een ander landgoed, Het Regelink in Hengelo Gelderland.
Het Regelink is in 1832 gebouwd door de baron Jacob Adolf van Heeckeren (1784-1837) die in zijn leven koos voor de liefde en niet voor de erfenis. Door beneden zijn stand te trouwen kon hij geen aanspraak maken op de aanzienlijke erfenis van zijn vader Evert Frederick, hiermee gingen o.a. de landgoederen Enghuizen en Beverweerd over naar zijn jongere broer. De baron heeft er met zijn geliefde dominees dochter J.B. Hummelinck maar vijf jaar van kunnen genieten, hij komt te overlijden in 1837 en zijn vrouw verlaat het landgoed.

Het Regelink toen.

In de tuinhistorische waardering dat ik in 2007 uitvoerde voor de opleiding Tuinkunst en Parken is de geschiedenis onderzocht, opgetekend en gewaardeerd.
Uit deze waardering kwam boven dat de parkaanleg van de baron, hoewel deze de oudste is, het hoogst gewaardeerd moest worden. De baron was duidelijk van goede afkomst en had kennis van de klasse en gebruiken van de oude adel. Het park was sober van opzet, maar voorzien van een hoogwaardige basis. De gehanteerde tuinstijl was gelijk aan Enghuizen, ferme ornée, de korenschoven stonden hier werkelijk tot aan de voordeur.
Dit jaar ga ik bezig met het herstellen van enkele oude lijnen, waaronder het wandelpad met zicht op de oude kerk van Hengelo, en trachten het landgoed weer iets van zijn glans terug te geven. De eenvoud en de liefde van de baron zijn bepalend voor de sfeer bij het traditionele neo-classicistische  woonhuis.
Als onderdeel hiervan willen we de moestuin behoorlijk vergroten van ca. 300 m2 nu naar de oorspronkelijke 2500m2. Ook de fruitmuur zal een opknapbeurt krijgen.

De huidige eigenaresse heeft de wens een kas in de moestuin te plaatsen en vroeg mij eens na te denken over de vormgeving, dat duurde ongeveer een halve seconde tot ik uitriep, dat wordt dus een ontwerp uit de tijd van de baron. Iedereen enthousiast en ik een probleem, want hoe zagen die kassen er uit rond die tijd, hoe vertaal ik dit naar de soberheid en klasse  van de oude adel.
Cascade lijkt mij een uitstekende organisatie om eens rond te vragen voor afbeeldingen, publicaties of andere wetenswaardigheden die mij kunnen helpen dit gebouwtje in de juiste setting te plaatsen.

Richard Zweekhorst
Tuinen van vroeger

N.a.v. een artikel in m’n krant, De Gelderlander; omdat de afbeelding zo mooi is; omdat er ook een kleine link met deze dagen is (eigenlijk ben ik dan te laat, een link met afgelopen vrijdag, Goede Vrijdag); en… misschien kun je het wel als een vroeg voorbeeld van een boomboeket zien? Bijbelse inspiratie? Of ben ik dan oneerbiedig? En ook al ben ik te weinig deskundig op dit gebied van Bijbel, symboliek en wat al niet meer te zeggen valt, toch deze weblog.

Het betreft een schildering in het Klooster van het Heilig Kruis te Jeruzalem. Het stelt Lot voor die water geeft aan een boom uit drie loten: cypres, ceder en pijnboom (op internet wordt ergens ook de olijfboom genoemd, i.p.v. de pijnboom ; te samen een boomboeket?).

Lot vluchtte met zijn gezin uit Sodom, zijn vrouw keek achterom en veranderde in een zoutpilaar. Lot woonde daarna met zijn dochters in een grot in de bergen. Er was geen andere man in dat gebied om voor nageslacht te zorgen, dus voerden de dochters Lot dronken, sliepen met hem en werden beiden zwanger van hun vader (zie Genesis 19).

Volgens de Lot-traditie/legende/mythe (zeg maar hoe te benoemen) van het klooster gaat Lot dusdanig gebukt onder de incest dat hij te biecht gaat bij Abraham. Deze geeft hem drie stokken/scheuten, van een pijnboom, een cypres en een ceder. Hij moet ze dichtbij Jeruzalem planten en vanuit de Jordaan ieder dag water geven tot ze tot bloei komen en tot bomen uitgroeien; dit als teken tot vergiffenis door God. Op een dag staat een oude man (de duivel) langs de weg en vraagt water, verderop is er opnieuw een en uiteindelijk is de kruik leeg als Lot bij de boom komt. Verslagen zit hij neder, maar God zendt een engel met de boodschap dat de zonden vergeven zijn en dat de bomen tot een boom zullen samengroeien (de heilige drie-eenheid) en die belangrijkste zal zijn die ooit op de wereld heeft bestaan: het hout voor het kruis waaraan Jezus stierf.
En daar de link met Goede Vrijdag.  JH

Voor boomboeket zie ook het artikel ‘Bundels, proppen en boeketten’ van Lucia Albers in Tuin en Landschap 2006, nr 14, 28-30 ; klik hier.