Karen kwam met deze tip over een vierdelige serie van korte afleveringen over landgoederen in Utrecht in het algemeen en Prattenburg en de familie Van Asch van Wijck in het bijzonder.
Geen RTV Utrecht of afleveringen gemist? Geen probleem, de afleveringen zijn ook te zien via de website van RTV Utrecht.
Schlossgarten Oldenburg Foto: Niek Ravensbergen
Onlangs bezocht ik de Schlossgarten van het voormalige hertogelijk paleis in Oldenburg (bij Bremen). Een landschappelijk ontwerp van de Hofgärtner Bosse uit 1804-1809. Een aanrader. Het park van 18 hectare is beschermd.
Wat een gaaf geheel. Als je wilt ervaren hoe een landschappelijk ontwerp ruimtelijk bedoeld moet zijn, dan kan dat daar. Over de slingerende paden flaneer je door groepen hoge prachtbomen. Na hun schaduw kom je telkens weer in het stralende licht, en weer, en weer. Spannend ook, na elke bocht weer een ander uitzicht of perspectief.
Toen ik de week erna weer eens door Angerenstein jogde, een van Arnhems vele openbare 19de eeuwse parken, gingen mijn voeten over een informeel pad. De gemeente had dit pad onlangs maar geasfalteerd. Meebewegend met de massa. Erg praktisch, erg netjes. Maar ik betreur zulke ingrepen. Een voorbeeld van een vervagend ontwerp. Korte looplijnen zijn niet spannend, dat wist Bosse. Ik hoop dat beheerders zich in elk geval bewust worden van het dilemma tussen praktisch dan wel historisch verantwoord beheer.
Niek Ravensbergen
Buitenplaatsen Mozaïek samengesteld door Carla Oldenburger
In het weekend van 13 en 14 juni jl. zijn de aangesloten eigenaren en de vrienden van de Stichting PHB verder op de hoogte gebracht en bijgepraat over de penibele situatie waarin PHB verkeert. De Minister van LNV is voornemens de subsidie van xe2x82xac 2,25 miljoen met ingang van 2010 te stoppen. Op de Cascade-weblog van 3 februari 2009 kunt u nauwkeurig lezen hoe dit proces in zijn werk is gegaan. Zie de links naar de begrotingsstaten LNV en het afschrift van de brief van de Minister LNV aan de Stichting PHB (december 2008).
Hoewel deze kwestie al aanhangig is gemaakt sinds najaar 2008, is er nu ruim een half jaar later nog steeds geen zekerheid voor de medewerkers van PHB en voor de aangesloten buitenplaats-eigenaren. Het moge duidelijk zijn, als dit voornemen van de Minister wordt doorgezet, zullen vele buitenplaatsen in het nauw komen omdat de vele hoveniers (ca. 45) hun werk niet meer kunnen uitoefenen en omdat de medewerkers (ca. 15, directie, sectie beleid en planbureau) hun expertise niet meer kunnen uitdragen. Om die reden werd afgelopen weekend de noodklok geluid. Op de website van Stichting PHB vindt u doorverwijzingen naar het laatste nieuws: o.a. filmpjes van TV Gelderland en Kanaal 13, gemaakt op de bijeenkomst van aangeslotenen zaterdag 13 juni; kopieën van pagina’s uit de tijdschriften Tuinjournaal (juni 2009) en Tuin en Landschap (2009, nr.4) en een oproep van buitenplaats-bewoner René Dessing, een noodkreet om hulp, aandacht en steun.
Wat kan Cascade nu doen? Het leek ons een goed idee in ieder geval alle Cascade-vrienden op de hoogte te brengen van deze benarde situatie voor PHB door middel van een weblog. Tegelijkertijd worden zo alle Cascade-vrienden en ook allen, verontrust over deze situatie in de hele wereld, via de onder deze weblog te vinden Knop Reacties in de gelegenheid gesteld hun commentaar te geven of hun steun te betuigen. Wij zullen de reacties eventueel bundelen en naar het Ministerie sturen. Zie ook de website PHB. CO
De Mozaïekvakken van De Viersprong (Woudenberg) Foto’s: Richard Zweekhorst
Naar aanleiding van het eerste weblogover de mozaïekvakken op De Viersprong waren de reacties enorm. Wel 255 ontwerpen zijn aangedragen! Helaas waren ze allemaal van dezelfde persoon. Jan bedankt hiervoor. Maar belofte maakt schuld, dus hierbij de onlangs gerealiseerde mozaïekvakken op De Viersprong in Woudenberg.
Uit het in derde weblog beschreven boekje uit 1911 zijn de afgebeelde ontwerpen gerealiseerd. Het aanleggen van de vakken gaf een enorm effect en de ontwerpen passen helemaal bij de bloeitijd van de buitenplaats. Samen met de Agave en het ruwe grasland (prachtig mengsel van Jasper en Jo Janneke) is er echt een streefbeeld gerealiseerd. Als tuinbaas kom je al werkend en inkopend erachter waarom de voorgeschreven beplanting is toegepast (o.a. vermeerdering en droogteresistentie). Het maken van de vakken is direct weer opdoen van een schat aan ervaring. De foto’s schetsen een aardig beeld maar helaas is de werkelijkheid vele malen mooier.
Ondertussen zijn de eerste contacten gelegd met Maarten de Vos, beheerder van het park Rams Woerthe, we gaan proberen ook daar de vakken weer te realiseren. Ook Maarten is van de opleiding aan de Hogeschool Utrecht en ook hij heeft de ambitie iets te laten zien van de schoonheid van de historische tuinen.
Nu hopen op een mooie zonnige zomer.
Richard Zweekhorst
Voor het maandblad Monumenten ben ik op zoek naar auteurs die willen schrijven over groen cultureel erfgoed. In Monumenten verschijnen artikelen over uiteenlopende onderwerpen met betrekking tot cultureel erfgoed en het blad richt zich vooral op beleidsmakers van overheden en door eigenaren van cultureel erfgoed. Eén van de nummers heeft xe2x80x98monumentaal groenxe2x80x99 als thema. In 2009 verschijnt dit groene themanummer in december.
Insteek van de artikelen is het belang van behoud en restauratie/renovatie van tuinen en parken. Bij voorkeur moet dit groen openbaar toegankelijk zijn of in ieder geval een brede, beleidsmakende, doelgroep aanspreken.
Wie interesse heeft, kan contact opnemen met Marian Lenshoek via marian@lenshoek.com. Reacties graag voor 15 juni.
Hercules (Landgoed De Tempel, Rotterdam) Foto: Dennis de Kool
Oproep aan leden van Cascade in verband met oprichting Studiegroep Inventarisatie Tuinbeelden
Op 4 april jl. heb ik een presentatie verzorgd op de RTC met de titel ‘Beelden in het Groen’. Deze titel verwijst naar de vele ‘verborgen’ tuinbeelden die ons land rijk is. In deze presentatie is betoogd dat Nederlandse tuinbeelden doorgaans worden ondergewaardeerd. Een aannemelijke oorzaak is dat veel buitenplaatsen in de loop der tijd ontmanteld zijn. Op deze buitenplaatsen waren tuinornamenten een onderdeel van een harmonieus en doordacht tuinplan, waarbij het geheel meer was dan de som der delen. Voorbeelden zijn de gerestaureerde tuin van Paleis het Loo en het vermaarde landgoed Zijdebalen in Utrecht dat in 1819 is ontmanteld.
Tegen deze achtergrond is na afloop van de presentatie aan de aanwezigen gevraagd of er belangstelling bestaat om een studiegroep op te richten die zich in eerste instantie bezig gaat houden met het inventariseren van tuinbeelden in Nederland. Aan deze ambitie liggen verschillende overwegingen ten grondslag. De eerste overweging is de stellingname dat Nederland verschillende ‘beeldschone’ tuinsculpturen rijk is die het bestuderen waard zijn. Tuinbeelden zijn meer dan louter decoratie. De tweede overweging is dat vaak nonchalant met dit cultuurhistorische erfgoed wordt opgegaan. Veel tuinbeelden staan op ongeschikte locaties, zijn onderwerp van vandalisme of leiden een anoniem bestaan in museale depots. Tenslotte worden tuinbeelden doorgaans niet systematisch bestudeerd en is de beschikbare kennis versnipperd.
De meest voor de hand liggende stap van de beoogde studiegroep is het inventariseren van alle tuinbeelden in Nederland, inclusief de musea en depots. Op termijn zou deze ‘catalogus’ op het internet geplaatst kunnen worden, zodat een ieder deze lijst kan corrigeren, aanvullen of nuanceren. Uiteraard is een dergelijke inventarisatie geen doel op zich, maar een noodzakelijk startpunt om nieuwe inzichten te vergaren. Met behulp van een geactualiseerd overzicht is het wellicht mogelijk om beeldengroepen of xe2x80x93paren te ontdekken, zodat de oorspronkelijke harmonieuze tuincompositie gereconstrueerd kan worden.
Na afloop van de RTC hebben verschillende deelnemers aangegeven zich te willen aansluiten bij de studiegroep om vervolgstappen te kunnen zetten. Wie de RTC niet heeft bijgewoond, maar desondanks interesse heeft om mee te doen in de studiegroep en gezamenlijk een onderzoekslijn uit te stippelen, is van harte welkom om zich aan te sluiten! Belangstellenden kunnen zich bij mij aanmelden (Dennis de Kool, d_de_kool@hotmail.com). Uiteraard sta ik ook open voor kritische vragen, ideeën, hints of suggesties.
Diana (Landgoed De Tempel, Rotterdam) Foto: Dennis de Kool
Na de eerdere weblog over Rosa Spier-huis door Leo den Dulk (wet. onderzoeker naar de werken van Mien Ruys), nu een reactie van de Nederlandse Tuinenstichting, verwoord door Piet Bakker. We hebben deze reactie niet geplaatst als reactie op de vorige weblog, omdat deze anders mogelijk aan uw aandacht zou ontsnappen. Om deze reden ook plaatste de webmaster onder de weblog van Leo den Dulk nog een extra verwijzing naar deze laatste reactie van de NTs. Cascade geeft graag gelegenheid aan andere deskundigen om alle standpunten voor het voetlicht te brengen.
Het Rosa Spierhuis in Laren (N.H.) is tot ver buiten onze landsgrenzen bekend als een uniek verzorgingstehuis voor oudere kunstenaars en aan kunst gerelateerde wetenschappers. Het huis wordt thans bedreigd door sloop en nieuwbouw. Als die plannen doorgaan zal de door Mien Ruys ontworpen tuin vernietigd worden. Het nieuwbouwplan heeft tot grote onrust geleid onder de bewoners, verscheidene omwonenden en vele anderen in ons land. In NRC Handelsblad en de Volkskrant verschenen artikelen waarin bewoners hun verontrusting uitten (resp. op 27 maart 2009 en 4 april 2009). In een door tientallen prominente Nederlanders ondertekende open brief van 30 maart 2009 wordt verzocht om het voorliggende nieuwbouwplan te heroverwegen en om in nauw overleg met alle betrokkenen een ander plan te ontwikkelen dat zowel aan de moderne inzichten voldoet als de grondslagen van de filosofie van de grondleggers van het Rosa Spierhuis respecteert. Tot de ondertekenaars van deze open brief behoren zowel enige oud-ministers (Johannes Witteveen, Hedy dxe2x80x99Ancona, Jan Pronk en Hans van Mierlo) als verscheidene gerenommeerde wetenschappers en kunstenaars (o.a. prof. Eylard van Hall, prof. Dick van de Kaa, Renate Dorrestein en Huub Oosterhuis). Op 14 april 2009 stelde het Tweede Kamerlid Willemse-van der Ploeg kritische vragen aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de nieuwbouwplannen van het Rosa Spierhuis.
De Bond Heemschut en de Nederlandse Tuinenstichting hebben op 20 februari 2009 burgemeester en wethouders van Laren verzocht om het huidige gebouw en de tuin als complex aan te wijzen als gemeentelijk monument; brief 20-02-2009. Het door bureau Goldschmidt en Verbruggen ontworpen gebouw in paviljoenvorm is een typisch voorbeeld van Forum-architectuur uit de tweede helft van de jaren zestig. Het werk van Mien Ruys is sterk beïnvloed door het Nieuwe Bouwen (met name de architectengroep xe2x80x988 en Opbouwxe2x80x99) en later door Forum. Ze werkte van 1967 tot 1969 aan haar ontwerp voor de tuin van het Rosa Spierhuis. Het is bekend dat Mien Ruys dit project met grote betrokkenheid heeft gerealiseerd en dat ze trots was op het resultaat. Het originele ontwerp is bewaard gebleven; het dossier bestaat uit niet minder dan 47 afzonderlijke tekeningen. De tuin is in nauwe samenhang met het gebouw ontworpen: de tuin bouwt als het ware voort op de ruimtelijke opzet van het gebouw. Aldus is een unieke verweving van tuin en gebouw ontstaan. Gezien de relatie tussen huis en tuin, de bijzondere kwaliteiten van de tuin en het feit dat de oorspronkelijke aanleg in hoofdlijnen nog intact is verdient het complex van huis en tuin bescherming. In reactie op ons verzoek heeft de gemeente Laren bericht dat voor 2009 een aantal panden beschreven zullen worden om al dan niet aangewezen te worden als gemeentelijk monument en dat ons verzoek meegenomen zal worden in dat onderzoek.
De combinatie van wonen en (door)werken was het ideaal van de beroemde harpiste Rosa Spier. In het naar haar genoemde huis zijn wonen, werken en cultuur op een bewonderenswaardige manier met elkaar verweven. Dit concept is uniek in de wereld. Bij een in 1992 door architectenbureau Feekes en Colijn uitgevoerde renovatie van het gebouw is de tuin met veel zorg ontzien en aangepast. In 2003 is in opdracht van het bestuur van het Rosa Spierhuis door B.O.S. Architecten (Beishuizen, Ongering, Smets) een uitbreidingsplan ontworpen waarbij de stijl van het bestaande gebouw gerespecteerd werd en de tuin geheel intact kon blijven. Over dit bouwplan was overleg met het ministerie gaande. In 2005 ging het roer plotseling om. Het plan van B.O.S. Architecten, dat een uitbreiding van het aantal plaatsen met ruim 30% inhield, werd terzijde geschoven, waardoor een flinke kapitaalvernietiging plaatsvond. De ideële basis van het Rosa Spierhuis werd vervangen door een commerciële benadering: het bestuur legde zijn hoofd in de strop van een grote projectontwikkelaar. Na de beoogde nieuwbouw zullen de gebouwen eigendom worden van deze projectontwikkelaar. In februari 2009 werd een schetsontwerp voor de nieuwbouw van bureau Mecanoo gepresenteerd. Dit plan omvat drie flatgebouwen, waardoor het aantal plaatsen met 60% kan worden uitgebreid. Bij uitvoering van dit plan zal de tuinaanleg van Mien Ruys geheel verloren gaan. In het programma van eisen stond namelijk niet als eis vermeld dat de tuin behouden moest blijven. Opvallend punt is dat de culturele functie in een apart gebouw wordt ondergebracht. De voor het Rosa Spierhuis zo karakteristieke verweving van wonen, werken en cultuur zal hierdoor teniet worden gedaan en daarmee de unieke filosofie van de grondleggers.
Uit een in 2005 uitgevoerd landelijk onderzoek bleek dat de huisvesting in ruim tweederde van de verzorgingstehuizen niet aan de bouwkundige eisen voldoet. Het Rosa Spierhuis is dus bepaald niet het enige verzorgingstehuis in ons land dat niet aan deze eisen voldoet. In een rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg over een inspectiebezoek aan het Rosa Spierhuis in januari 2007 wordt het feit dat de accommodatie niet meer in overeenstemming is met de huidige bouwkundige eisen slechts terloops vermeld. De kritiek in dit rapport heeft voornamelijk betrekking op ernstige tekortkomingen in de individuele zorgplannen en protocollen alsmede het ontbreken van een meerjarenbeleidplan en een systeem om het verantwoorde zorgniveau te bewaken.
Voor de Nederlandse Tuinenstichting en de Bond Heemschut is het vanzelfsprekend dat het gebouw moet voldoen aan de thans geldende bouwkundige eisen. Beide organisaties streven er naar om een plan te laten ontwikkelen dat de filosofie van de grondleggers van het Rosa Spierhuis respecteert met inbegrip van het behoud van de waardevolle tuinaanleg van Mien Ruys.
Over de door anderen geschreven weblogs en krantenartikelen willen wij het volgende opmerken.
Zowel Leo den Dulk als Hans Veldhoen melden dat het moeilijk zal zijn om het Rosa Spierhuis als monument aan te wijzen omdat het complex jonger is dan vijftig jaar. Inderdaad is het huis in 1969 geopend. De minimale leeftijd van vijftig jaar geldt echter uitsluitend voor rijksmonumenten. Het gaat hier om een aanvraag tot aanwijzing als gemeentelijk monument. Voor gemeentelijke en provinciale monumenten geldt de minimumleeftijd van vijftig jaar niet tenzij die expliciet in de betreffende monumentenverordening wordt vermeld. De betreffende verordening moet daartoe altijd geraadpleegd worden. Welnu, de monumentenverordening van de gemeente Laren (N.H.) vermeldt geen minimale ouderdom zodat objecten die jonger zijn dan vijftig jaar in beginsel als gemeentelijk monument kunnen worden aangewezen.
Wij vragen ons af of niet te snel tot sloop en nieuwbouw is besloten in plaats van zorgvuldig na te gaan of het huidige gebouw aangepast kan worden. Dat dit mogelijk moet zijn blijkt wel uit de ontwerpen van Feekes en Colijn uit 1992 en B.O.S. Architecten uit 2003 die beiden goed bij het bestaande gebouw aansluiten en de tuin intact laten.
Leo den Dulk stelt dat een discussie waarin zowel de waarde van de architectuur als die van de tuinaanleg en de wisselwerking daartussen in een naar verhouding jong ensemble nog niet eerder is gevoerd. De vraag is of die discussie veel zal afwijken van die over een ensemble dat ouder is dan vijftig jaar. In de praktijk zal het gaan om de trits inventarisatie xe2x80x93 waardestelling xe2x80x93 selectie xe2x80x93 aanwijzing. Inderdaad heeft vergelijking met soortgelijke objecten van na 1940 tot dusverre nog maar weinig plaatsgevonden. Illustratief is dat de lijst van xe2x80x98100 ter bescherming voorgedragen topmonumenten uit de Wederopbouw 1940 xe2x80x93 1958xe2x80x99 nauwelijks groene monumenten bevat. De Nederlandse Tuinenstichting heeft aan minister Plasterk dan ook een aanvullende lijst gestuurd van monumentwaardige groene monumenten uit deze periode. Deze lijst van 29 objecten is te vinden op www.tuinenstichting.nl onder xe2x80x98Actueelxe2x80x99 / xe2x80x99Nieuwsxe2x80x99.
Hans Veldhoen (Bureau Mien Ruys) geeft als uitspraak van Mien Ruys weer: xe2x80x98Wat zijn functie verliest, houdt op te bestaan.xe2x80x99 Leo den Dulk (Tuinhistorisch genootschap Cascade) stelt dat de waarde van het ensemble van gebouw en tuin los gezien moet worden van de huidige functie.
De Bond Heemschut en de Nederlandse Tuinenstichting onderkennen de monumentwaardigheid van het ensemble. Daarom is de monumentenstatus aangevraagd voor het complex van gebouw en tuin waarin architectuur en tuinarchitectuur een onlosmakelijk geheel vormen. Anderzijds denken wij dat in bepaalde gevallen een ensemble na functieverandering wel degelijk zijn waarde kan behouden en in stand gehouden kan worden. Denk maar aan de vele buitenplaatsen die niet meer particulier bewoond worden.
Geplaatst door Piet Bakker namens de Nederlandse Tuinenstichting
Ik houd mij bezig, in de vorm van de stichting POMONA Culture, met de cultuur van hoogstam- en leifruitbomen. In dat kader ben ik op zoek naar alles en iedereen die mij wijzer kan maken over de merketon.
Merketon is een verbastering van het Spaanse woord melocoton (letterlijk: katoenappel) of perzik.
Hooft schreef zijn vrienden naar het Muiderslot te komen vanwege de rijpe merketons.
Bij mij in de buurt – Den Dungen – is merketon een staand begrip. Den Dungen was eeuwenlang de groetenschuur van Den Bosch. Een ieder had in het buitengebied wel een halve ha met fruitbomen voor de handel. De laatste reminiscenties zijn nog wel te vinden in de vorm van perceelindeling, hoge perenbomen en wat kersen. Deze laatste hebben nu de leeftijd te verdwijnen.
Terug naar de merketon. Het gaat om een perzik,die door zaad wordt vermeerderd. Volgens de een is het een zeer grote sappige kleurige perzik, volgens de ander een kleine groen-bleke harde vrucht.
Kortom het is niet duidelijk. Graag informatie.
Ferd van Rijckevorsel (fv.rijckevorsel@home.nl)
De landgoederenzone van de zuidelijke Veluwezoom Bron: Nieuw Gelders Arcadië
Soms krijgt de webmaster een link toegestuurd waar je niet direct een weblog voor opstelt. Nu heb ik er een aantal die ik maar even combineer tot ‘kijk eens en doe er al dan niet uw voordeel mee’.
Al langere tijd stond er een ander over het project Nieuw Gelders Arcadië op de website van Gelders Genootschap. Nu heeft Nieuw Gelders Arcadië een eigen website.
PHB kent u wel, Stichting Vrienden PHB bestaat ook (en heeft een fraai Bulletin).
Mogelijk bent u bekend met de kastelensites per provincie. Deze linken vaak naar foto’s van Albert Speelman. Heel veel foto’s heeft hij op Webshot staan; onder de naam kastelein. En in opbouw is Buitenplaatsen in Nederland.
Internationaal gericht, maar in het Nederlands, is de website ‘Geschiedenis van de tuinkunst in West-Europa‘ Een website ten behoeve van het praktijkonderwijs van AOC Terra (VMBO en MBO opleidingen met een ‘groen karakter’). JH
VSBfonds stopt per 16 februari 2009 met het toekennen van donaties aan projecten op het terrein van Sport en Natuur & Milieu. Daarmee vervalt ook het programma Groenmonumenten. Enkele honderden projecten op het gebied van natuur en cultuurhistorie gaan niet door of worden bedreigd wegens het wegvallen van steun van het VSBfonds.
In totaal verdwijnt ongeveer 8 miljoen euro aan projectgelden. Plus een onbekend bedrag van onder meer ministeries en de EU, die subsidies afhankelijk stellen van andere steun De afgelopen dagen kregen veel organisaties per telefoon en brief te horen dat de geldkraan dichtgaat.
xe2x80x9eOmdat ons donatievolume drastisch is teruggelopen, moesten wij de kaasschaaf hanteren óf fundamentele keuzes maken. Het is het laatste geworden. Natuur en milieu is een beleidsterrein dat net iets minder dicht ligt bij onze oorspronkelijke doelstellingen dan andere terreinen. De oorspronkelijke doelstelling was, de ontwikkeling en beschaving van gewone mensen.xe2x80x9d aldus de woordvoerder van het VSBfonds.
Slachtoffer van de bezuiniging is ook de Stichting tot Behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen in Nederland. Die was bezig met het voorbereiden van grootse opknapbeurten van enkele buitenplaatsen, waarbij jaarlijks xe2x80x9etussen de 2 en 7 miljoenxe2x80x9d beschikbaar zou komen.
De website van VSBfonds zegt overigens wel: Alle projecten, ook op het gebied van Sport en Natuur & Milieu, die eerder van VSBfonds een schriftelijke toezegging over financiële ontvingen, kunnen rekenen op de toegezegde donaties. Dit geldt ook voor meerjarige donaties waarvan een deel nog in de toekomst moet worden uitbetaald.