Hoe men een tuin copieert (1907)  Bron: weekblad Buiten 1907-4

Verder in de tijd ga je van tekenaar over op fotograaf, in deze korte serie ook even.
In de eerste jaargang nummer 4 van Buiten, geïllustreerd weekblad aan het buitenleven gewijd staat een artikel met de titel ‘De artistieke eigendom’. Nu zouden we zeggen over het intellectuele eigendomsrecht, en dan met name het modellenrecht en auteursrecht, betreffende ontwerp of creatie van een (tuin)architect. En om even te citeren: ‘Ook het aanleggen van tuinen is een kunst en een zeer moeilijke zelfs, en wederom wil ik er even op wijzen, dat het toch onbehoorlijk mag genoemd worden, wanneer men in deze het werk van anderen, die er wèl voor betaald hebben, eenvoudig overneemt, door zulk een tuin brutaalweg na te teekenen’. Of te fotograferen zoals de bovenstaande foto ter illustratie laat zien.

De fotograaf Vogt en zijn vrouw bij de woonwagen Buiten (1909)  Bron: weekblad Buiten 1910

Nog een fotograaf aan het werk is August Frederik Wilhelm Vogt (1871-1922), hier met een woonwagen met fotografiebenodigdheden en donkere kamer aan boord. Vogt werkte als ‘photograaf’ voor onder andere het weekblad Buiten en maakte vele foto’s van ook kastelen en buitenplaatsen, en van hun tuinen en parken.

Van 30 juni tot 31 oktober maakte hij met die woonwagen een reis door Nederland, vanaf Amsterdam via de Vecht, Utrechtse Heuvelrug, Gelderse Vallei, Veluwezoom, Noord-Limburg, en door Limburg afzakkend tot Roermond. En onderweg schoot hij foto’s van menige kasteel, buitenplaats en tuin. Zijn ‘reisverslag’ verscheen in delen in 1910, met uitzondering van een special over het bezoek van de Duitse keizer aan Middachten in 1909 (4 dagen na dat bezoek verscheen de special al!). Zijn foto’s zijn in vele jaargangen van Buiten te vinden en vandaag de dag grijpt menig historisch onderzoek en publicatie nog op dit fotomateriaal terug. Over Vogt en zijn trip schreef ik in 2015 de bijdrage ‘Een uiterst ondernemende photograaf’ voor het ter ziele gegane blad Arcadië, download hier en hier.
Jan Holwerda

Zelfportret van Cornelis Pronk, met tekenmap onder de arm (1701-1759), Cornelis Pronk
Bron: Rijksmuseum Amsterdam

Eerst Cornelis Pronk (1691-1759) maar eens. Hij is overbekend door zijn nauwkeurige topografische tekeningen uit de eerste helft van de achttiende eeuw, tekeningen met ook kastelen, buitenplaatsen en tuinen. Hij was een van de belangrijkste toeleveranciers van de gravures in Het Verheerlijkt Nederland, gepubliceerd in de periode 1745-1774. En had leerlingen als Abraham de Haen, Paulus van Liender en Jan de Beijer.

Joannes Pieter Visser Bender, mogelijk onderweg naar een locatie om vast te leggen (1805), Joannes Pieter Visser Bender  Bron: Noord-Hollands Archief

Joannes Pieter Visser Bender, staande en tekenend in een landschap (1810-1813), Joannes Pieter Visser Bender  Bron: Noord-Hollands Archief

Dan Joannes Pieter Visser Bender (1785-1813), aquarellist, etser, graveur (prentmaker), tekenaar, schilder, kopiist. Enigszins bekend van onder andere werken waarop de Baan/Haarlemmerhout staat. Bijvoorbeeld die met op bijgevoegd papier: De Baan buiten Haarlem, en het omspitten van den grond bij den aanleg tot een tuin bij ’t Pavillon, op ordre van Lod:Nap. Met mannen die uitzetten, afpalen en de schop in de grond steken. En, op de rug gezien, een heer in het zwart met hoge hoed die toezicht houdt. Ik heb die heer eens benoemd gezien als Zocher.

Tot slot Christiaan Andriessen (1775-1846), tekenaar, vooral bekend van zijn ‘dagboek’ met ruim 700 tekeningen. Hij beeldde zichzelf heel vaak aan het werk af. Hieronder twee van de ik denk mooisten.
Jan Holwerda

Aan de Vogelesang bij den Heer P. Hartsink (1803), Christiaan Andriessen
Bron: Noord-Hollands Archief

Christiaan in de moshut van Beekhuizen (Velp); de op de rug geziene Christiaan staat voor een lage tafel met daarop mogelijk zijn schetsboek (1807), Christiaan Andriessen  Bron: Stadsarchief Amsterdam

Le château de Loo ancien et moderne dans le Dpt. de Yssel (1812), Antoine-Ignace Melling
(titel en jaar van onderstaande tekening)    Photo (C) RMN-Grand Palais / René-Gabriel Ojéda

De tekening onderaan, Le château de Loo ancien et moderne dans le Dpt. de Yssel (1812) van Antoine-Ignace Melling, is de oudst bekende afbeelding van de landschappelijke aanleg van het petit parc achter paleis Het Loo. De tekening staat onder andere in Antoine-Ignace Melling (1763-1831) reizend kunstenaar (1991) van C. Boschma & J. Perot. In het boek staat een mooi hoofdstuk over het tekenen van panorama’s zoals die van Melling, het hoofdstuk ‘Perspectiefproblemen bij panoramatekeningen’ door Theo Laurentius. Een heel interessant hoofdstuk met na analyse en uitleg de conclusie dat Melling geen draadraam voor de opzet van zijn tekeningen heeft gebruikt. De kwadratuur die we op tekeningen van hem zien is uitsluitend gebruikt om een kopie te kunnen maken…

Zoekend naar werken van Melling en een grotere foto/scan van Château et parc de Ris-Orangis ten behoeve van voorgaand bericht Tekenaar getekend (1), kwam ik het bovenstaande Vue d’un château van Melling tegen. Het is in het bezit van het Louvre. En de beschrijving zegt in feite dat het Louvre weet dat het een Melling is, maar dat ze geen idee hebben welk château dat moet zijn.

Ken je de onderstaande tekening of kijk je goed naar de samenstellende delen van het hoofdgebouw, dan weet je direct welk château hier wordt verbeeld, Het Loo! Dus niet alleen getekend door Melling, maar ook ‘door-gekopieerd’ naar een gouache-tekening door Melling. Ook hier zal Melling op zijn ladder hebben gestaan, zie hier.

Is de gouache een tot nu onbekend werk?
Jan Holwerda

Le château de Loo ancien et moderne dans le Dpt. de Yssel (1812), Antoine-Ignace Melling

Uitsnede Château et parc de Ris-Orangis (1811), Antoine Ignace Melling

Ik had eerder al een aantal tekeningen bijeen geharkt met een tekenaar of een tekenaar in het veld. En dan bedoel ik kunstenaars van werken met tuinen en parken, eventueel rond afgebeelde gebouwen. Denk aan een Pronk of een Andriessen. Om ooit eens een stukje voor de website samen te stellen.
Doorslag om dit te doen is bovenstaande gouache-tekening van de hand van Antoine Ignace Melling (1763-1831). Nou is die tekening niet van een Nederlandse tuin, maar Melling heeft ook in Nederland gewerkt. Denk aan tekeningen met het gezicht, incl. de koepel, op Broek in Waterland, de tuin aan de achterzijde van Het Loo en het uitzicht vanaf de koepel van Rhederoord (De Steeg). Daarom toch ook deze ‘Franse Melling’ op onze NL tuinhistorische website.
Ik stel me zo voor dat het Melling is die staande op de ladder tuin en huis vastlegt. En zo zijn er nog een aantal andere afbeeldingen met andere tekenaars, helaas minder spectaculaire afbeeldingen. Deze volgen nog…
Jan Holwerda

Château et parc de Ris-Orangis (1811), Antoine Ignace Melling
Photo (C) RMN-Grand Palais / Agence Bulloz

 ‘Gezicht op Broek’ (1812), Antoine-Ignace Melling

(OVERGENOMEN)

2 mei – 1 sep 2019
tentoonstelling Middeleeuwse tuinen
Rijksmuseum van Oudheden
Rapenburg 28
2311 EW Leiden

Vanaf 2 mei 2019 staan middeleeuwse tuinen centraal in het Rijksmuseum van Oudheden, met verhalen over planten, kruiden en bloemenpracht in de middeleeuwen, van Europa tot in het Midden-Oosten. De tentoonstelling gaat over moes- en siertuinen, tuinieren in de middeleeuwen, lusthoven en de tuin als ‘paradijs’. U ziet geïllustreerde middeleeuwse manuscripten, herbaria, bloementapijten, schilderijen, prenten, opgegraven tuingereedschap, tegeltableaus en servies met bloemmotieven.

Tuinen waren belangrijk in de middeleeuwen
In Middeleeuwse tuinen – aardse paradijzen in oost en west geven kunstwerken en archeologische vondsten samen een beeld van de weelde, het belang en de diversiteit van tuinen in de westers-christelijke en de oosters-islamitische wereld tussen 1200 en 1600. De tentoonstelling slaat een brug tussen de tuinen in de westerse en oosterse culturen, waarbij de overeenkomsten in het oog springen. In het leven van de middeleeuwse mens speelden tuinen een grote rol. Het was niet alleen de bron voor bijvoorbeeld voedsel en geneesmiddelen, maar tuinen waren ook het decor voor ontspanning, jacht en ‘minnespel’.

Paradijstapijten, herbaria, prenten, middeleeuwse tuinboeken en een gieter
In de tentoonstelling ziet u natuurlijk hoe welke bloemen en planten in middeleeuwse tuinen groeiden, via duizendbloemen- en paradijstapijten, herbaria met gedroogde planten, verluchte boeken met ideale tuinen en oosterse tegels met bloemmotieven. Maar u treft er ook middeleeuwse gereedschappen, een opgegraven gieter, zaden en veertjes, valkenkapjes, schaakstukken, medicijnpotten en muziekinstrumenten. In een zonnige en kleurrijke vormgeving met prieeltjes en vogelgezang ruikt u kruiden en bloemen, kunt u zelf een tuin ontwerpen en bladert u (digitaal) in middeleeuwse boeken met tuinvoorstellingen. Zeldzame schilderijen, prenten en miniaturen bieden een kennismaking met een lieflijke Madonna tussen de rozen, een Perzische prins bij de fontein en een stoere Italiaanse tuinman.

Activiteiten
* Museumwandeling met Annemarieke Willemsen naar Middeleeuwse tuinen, zie hier.
* Lezing Tuinen van de geest door Paul Wackers, zie hier.

Tentoonstellingsboekje
Bij de tentoonstelling is de uitgave Middeleeuwse tuinen – aardse paradijzen in oost en west, 1200-1600 verschenen. In deze rijk geïllustreerde uitgave leest u alles over de verschillende soorten tuinen die in de middeleeuwen en renaissance bestonden in het christelijke Europa en het islamitische oosten. Het boekje is gemaakt onder redactie van Annemarieke Willemsen, conservator collectie Nederland middeleeuwen van het Rijksmuseum van Oudheden.

Annemarieke Willemsen (red.), Middeleeuwse tuinen – aardse paradijzen in oost en west, 1200-1600, 2019, € 12,50, p. 96. ; te koop in de museumwinkel.

Buitenplaats genaamd Braaken Steen op het eiland Texel behoorende aan den heer Den Berger (ca 1790)
Bron: Noord-Hollands Archief

In ons tweede Cascade boek Tuingeschiedenis in Nederland II schreef ik de bijdrage ‘Toenmalige tuinen op Texel’, over onder andere de Buitenplaats Brakestein, bij Oudeschild op Texel. Vandaag belandde ik op de website Buitenplaats Brakestein. Huis en tuin kennen nu een nieuwe eigenaar en er zijn plannen om tot een reconstructie van de tuin te komen. Mooi, ga ik volgen.
Jan Holwerda

Tekening van een Chinees schellenhuisje [uit archief van Leendert den Berger van Brakestein]
Bron: Noord-Hollands Archief

Zuydwind (‘s-Gravenzande), Aert Schouman  Bron: Westlands Museum

(OVERGENOMEN)
Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw
28 april 2019 t/m 15 maart 2020
Westlands Museum
Middel Broekweg 154
2675 KL Honselersdijk

Op 28 april start een nieuwe, uitgebreide tentoonstelling over Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw (in het Westland). In die tijd waren er meer van honderd van deze lustoorden ten zuiden van ‘s-Gravenhage en Delft. Door de tentoonstelling ga je kennis maken met de buitenplaatsen en hun ontwikkelingen, de bewoners, hun gewoontes en hun levensstijl. De tentoonstelling vormt de basis waar drie fases van buitenplaatsen worden uitgelegd aan de hand van aansprekende voorbeelden. Zie ook hier.
Aanleiding tot de tentoonstelling is het in 2018 verschenen boek Buitenplaatsen in het Westland, zie hier.

Uitnodiging studiedag
‘Academisch groen erfgoed: geschiedenis en kunst van de botanische tuinen in Nederland’
Woensdag 22 mei 2019, Leiden

De besturen van Tuinhistorisch Genootschap Cascade en de KNOB nodigen u uit voor een gezamenlijke studiedag over het Nederlandse universitaire groene erfgoed. Deze dag is tot stand gekomen in onderlinge samenwerking tussen de KNOB en Cascade met medewerking van de Leidse Hortus.
De lezingen worden voorafgegaan door een bezoek aan de tentoonstelling Middeleeuwse tuinen in het Rijksmuseum van Oudheden en een rondleiding door de Leidse hortus en afgesloten met een paneldiscussie. Een borrel in de hortus, waarbij ook stil zal worden gestaan bij het afscheid van Henri Lenferink als voorzitter van de KNOB, sluit deze dag af.
Men kan naar wens inschrijven voor alleen het lezingenprogramma of ook voor de overige onderdelen van deze dag.

Programma
Ochtendprogramma
10.15 uur | Bezoek aan de tentoonstelling Middeleeuwse tuinen, Aardse paradijzen in oost en west in het Rijksmuseum voor Oudheden, Rapenburg 28 Leiden, onder leiding van dr. Annemarieke Willemsen, conservator afdeling Nederland Middeleeuwen en samenstelster van de tentoonstelling

12.00 uur | Rondleiding door de Hortus botanicus, Rapenburg 73, Leiden, onder leiding van de prefect prof. dr. Paul Kessler en dr. Gerda van Uffelen, hoofd collectiebeheer van de Leidse Hortus

13.00 uur | Lunch in de Oranjerie van de Hortus

Lezingenprogramma
14.00 uur | Welkom namens de organisatoren door dr. Johan Carel Bierens de Haan, voorzitter van Tuinhistorisch Genootschap Cascade

14.10 uur | Lezingen over het universitaire groene erfgoed in Nederland; dagvoorzitter dr. Jeroen Westerman, secretaris KNOB
– dr. Gerda van Uffelen, De Leidse hortus, moeder van de Nederlandse botanische tuinen
– dr. Bob Ursem, Het gebouwde en het groene erfgoed van de Nederlandse universitaire
tuinen
– dr. Renske Ek, En hoe nu verder? Overbrengen van kennis van het groene erfgoed op
(toekomstige) betrokkenen
– Angelique Bosch van Drakestein, Het Cantonspark te Baarn en de relatie met de Hortus
Botanicus van de Universiteit Utrecht

16.25 uur | Paneldiscussie onder leiding van Johan Carel Bierens de Haan met:
– prof. dr. Paul Kessler, prefect van de Leidse hortus;
– dr. Bob Ursem, directeur van de Delftse hortus;
– drs. Henri Lenferink, burgemeester van Leiden.

17.00 uur | Einde lezingenprogramma; borrel en afscheid Henri Lenferink als voorzitter van de KNOB

Tijd
U kunt zich inschrijven voor het:
Dagprogramma (10.15-17.00 uur)
Lezingenprogramma (14.00-17.00 uur)

Locaties
Rijksmuseum van Oudheden
Rapenburg 28, Leiden
Routebeschrijving: www.rmo.nl/uw-bezoek

Hortus botanicus Leiden, Oranjerie
Rapenburg 73, Leiden
Routebeschrijving: www.hortusleiden.nl/plan-je-bezoek

Entree
Dagprogramma (incl. lunch en borrel):
€ 37,50 voor lid KNOB/Cascade
€ 47,50 voor niet-lid
Lezingenprogramma (incl. borrel):
€ 17,50 voor lid KNOB/Cascade
€ 22,50 voor niet-lid

Aanmelden
T/m dinsdag 14 mei 2019, op volgorde van binnenkomst, via onderstaande links:
www.eventbrite.nl/e/tickets-studiedag-academisch-groen-erfgoed-60543739956

knob.nl/event/academisch-groen-erfgoed

Inlichtingen
info@cascade1987.nl of info@knob.nl

Gawthorp Hall (Burnley)

(OVERGENOMEN)

Platform Kastelen & Buitenplaatsen
18 april 2019, 13:00-17:00
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Smallepad 5, Amersfoort

Het platform Kastelen & Buitenplaatsen van donderdagmiddag 18 april gaat over de rol van de vrijwilliger bij kastelen- en buitenplaatsenonderzoek.

De digitalisering van archieven, oude luchtfoto’s en kaarten, het Actueel Hoogtebestand Nederland en de luchtfoto’s van de droogte van afgelopen zomer: alle zijn bronnen voor en helpen bij het vinden van onbekende terreinen waar een kasteel of een buitenplaats heeft gelegen. Niet zelden worden deze terreinen ontdekt door vrijwilligers. Hoe gaan deze te werk, wat doen de wetenschappers met de vondsten en hoe reageren de lokale, provinciale en rijksoverheid op deze vondsten? Deze vragen staan centraal tijdens het komende platform Kastelen & Buitenplaatsen.

Aanmelden
Deelname is gratis, maar u moet zich wel aanmelden. Dat kan via het formulier Kastelen & Buitenplaatsen.

Programma
13.30 Inloop met koffie en thee
14.00
Opening en inleiding op het programma
drs. Jan van Doesburg, specialist archeologie van de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, dagvoorzitter
Tussen zoeken en vinden, ir. Ad van Ooststroom, onderzoeker HisGis
Vondsten vanachter de computer: Cropmark speurtocht naar kasteelterreinen in Oost Nederland, Bert Terlouw, vrijwilliger in de archeologie
15.10 Theepauze
15.50
De rol van de wetenschapper, Heleen van Londen en Jitte Waagen, resp. assistant professor en digitaal archeoloog, Universiteit van Amsterdam
Bij de volgende droge zomer…, Marjolein Verschuur, hoofd afdeling Regio Noord, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Discussie
Speakerscorners en afsluiting door de dagvoorzitter
17.00 Netwerkborrel

Britse filmpje, zie hier. En voor meer filmpjes over vondsten als gevolg van de droogte, zie hier.

Gawthorp Hall (Burnley)

Het verwoeste Huis Duno te Doorwerth  Bron: Gelders Archief

(OVERGENOMEN)

Gelders Genootschap, Nederlandse Kastelenstichting Kenniscentrum voor Kasteel en Buitenplaats, en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed starten in 2019 Oorlog in Arcadië, 1940-1945, een project over kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in de Tweede Wereldoorlog.

Onderzoek
In 2020 herdenken we het einde van de Tweede Wereldoorlog, vieren we 75 jaar vrijheid en vrede. Veel is er reeds geschreven over de militaire geschiedenis, en tegenwoordig wordt met verhalen en routes stilgestaan bij deze moeilijke periode. Wat daarin grotendeels ontbreekt is het verhaal van de kastelen, buitenplaatsen en landgoederen, die een rol speelden in 1940-1945. De beschreven geschiedenis van deze landgoederen en buitenplaatsen focust zich op de gecreëerde pracht en praal, op de arcadische levenswijze en landschappen. Maar de periode 1940-1945 is nog zeer onderbelicht. Een periode waarin de oorlog naar Arcadië kwam. Duitse of geallieerde troepen confisqueerden een groot aantal kastelen en landhuizen met hun bijhorende boerderijen en gronden. De huizen werden gebruikt als militaire hoofdkwartieren, scholen, ziekenhuizen en barakken. De landerijen werden benut voor houtproductie, jacht en als militaire slagvelden. Dit project heeft als doel in beeld te brengen welke rol de gebouwen en landschappen gespeeld hebben, hoe dit ‘Arcadië’ is verwoest en weer opgebouwd. Daarnaast willen wij met huidige eigenaren, overheden en deskundigen in gesprek over ‘omstreden’ erfgoed of de ‘donkere zijde’ van erfgoed. Hoe laten we het verhaal van de Tweede Wereldoorlog op buitenplaatsen en landgoederen zien? Hoe gaan we daarmee om? Het onderzoek start met Gelderland, maar zal uiteindelijk heel Nederland behelzen.

Loopgraven op Duno te Doorwerth  Bron: Gelders Archief

Hulp gevraagd!
Heeft u informatie over confiscaties, beschadigingen en verwoestingen van Gelderse landhuizen en kastelen, of hun bijgebouwen, pachtboerderijen en landerijen? We zijn op zoek naar dagboeken, beeldmateriaal, verhalen en andere informatie. We horen graag van u!

Contactpersoon: dr. Elyze Storms-Smeets, Gelders Genootschap, 026-4421742, e.storms@geldersgenootschap.nl

Nu al een en ander lezen? Zie Vernietiging en wederopbouw Nederlandse kastelen en buitenplaatsen tijdens de Tweede Wereldoorlog van Mariëlle Bakker uit 2011; klik hier.
En ook het eerdere bericht op deze site Koninklijke tuinen en Iedereen tuinier in oorlogstijd, klik hier.

Het verwoeste kasteel Doorwerth te Doorwerth  Bron: Gelders Archief