In het zojuist verschenen nummer van Cascade schrijft Heimerick Tromp over de relatie tussen de Vrijmetselarij en vernieuwende tuinarchitectuur in de tweede helft van de 18de eeuw, naar aanleiding van een symposium daarover in 2006 (Cascade 15 [2006], nr. 2, p. 6-13). Daarbij merkt hij op, dat die relatie voor wat betreft de Nederlandse situatie nog nadere uitwerking behoeft. Als één van de op dat gebied nader uit te zoeken tuinontwerpen noemt hij die van Beeckestijn, waarvan een kaart uit 1772 beschikbaar is.

Een aantal jaar geleden had ik het geluk het archief van de familie Boreel te mogen bestuderen, en ik denk dat ik genoemd onderzoek een zeer klein duwtje in de juiste richting kan geven. Er is geen bewijs dat Jacob Boreel Jansz. (eigenaar van Beeckestijn onder wiens leiding de landschapsstijl aldaar werd toegepast) lid was van een orde xe2x80x93 ik meen dat Heimerick Tromp dat expliciet in zijn proefschrift bericht.
Mijn zeer kleine duwtje is het volgende. De familie Boreel was dan wel geen lid van een orde (voor zover wij weten), maar heeft destijds wel om één of andere reden interesse gehad in de Vrijmetselarij. Dat blijkt uit het volgende fragment uit een brief die op 11 juni 1759 aan Boreel werd geschreven door zijn vriend Cornelis Backer:

xe2x80x9cHede morgen had ik de Eer te ontfangen die van UHEdGest. der 8 jongstleden; ik heb daar op de papieren van UHEdGestr. rakende de free masson van Mevrouw Boreel; onder mijne recepisse ontfangen en zal daar op alvorens te berichten (…) met den Heer R.P. in den Haag spreeken.xe2x80x9d

xe2x80x98Den Heer R.P.xe2x80x99 is de Raadpensionaris (landsadvocaat) van Holland, een functie die destijds werd vervuld door Pieter Steyn. Het is de moeite waard uit te zoeken of hij zich had aangesloten bij een Orde der Vrijmetselaren. De xe2x80x98free massonxe2x80x99 kan ik alleen maar lezen als een kreupele vertaling van Freemasons (Backer beheerste de Engelse taal niet, schrijft hij elders).
Maar hier is ook vooral het tijdstip belangrijk: toen deze brief werd geschreven, zat Boreel pas enkele weken in Engeland, voor zijn eerste missie aldaar. Uit hoofde van die missie sprak hij met allerlei Britse hoogwaardigheidsbekleders die wij als tuinliefhebbers vooral kennen van hun grote en belangrijke tuinen, al dan niet met maçonnieke inslag.

Uit mijn nog te publiceren resultaten van het onderzoek in het Boreel-archief, blijkt dat Jacob Boreel Jansz. het mislukken van die missie, en het feit dat hij daarom veel tijd had voor andere zaken, onder meer heeft aangegrepen om zich te verdiepen in de Engelse wijze van tuinaanleg die hij later in afgezwakte versie zou toepassen op Beeckestijn. Het definitieve besluit daartoe werd een half jaar na genoemde brief genomen. Boreelxe2x80x99s vrouw verbleef destijds nog in Nederland, wellicht was dat een van de redenen waarom zij betrokken was bij wat er dan ook te bespreken viel met de Raadpensionaris.

Meer aanwijzingen heb ik niet gevonden. Hopelijk is het een steuntje in de rug voor mensen met meer verstand van de typische kenmerken van de Vrijmetselarij in Nederland. Het zou mooi zijn als die discussie zich op deze plaats zou kunnen ontwikkelen.

Henk van der Eijk

Toevoeging:

Beeckestijn, J.G. Michael 1772                     Bron: Digitale Noord-Hollandse Atlas
Links Lichtsymboliek                                    Rechts Bouwsymboliek
Zon, maan en sterren                                    Kruis, cirkel, klavervorm en sleutelgat

Ik ben zo vrij om een 2-tal shots uit de kaart van Beeckestijn toe te voegen.
Heimerick Tromp vermeldt in zijn proefschrift Et in Arcadia Ego de verwerking van de licht- en bouwsymboliek van de Vrijmetselarij in deze plattegrond. En inderdaad, het proefschrift vermeldt dat het niet bekend is of Jacob Boreel sr. vrijmetselaar was.  JH