Naar aanleiding van het interessante relaas van Lucia Albers over Amphytrite in Cascade bulletin voor tuinhistorie nr.1/2006 het volgende:
Op 10 september j.l. zag ik in de Nieuwstraat te Hoorn een schitterende zeventiende-eeuwse gevel met Poseidon (Neptunus) en Amhytrite. Poseidon met een gouden drietand, Amphytrite met, in haar geheven hand, een gouden scheepje. Maar bovendien lag in de schoot van Amphytrite een lange staf met bovenaan drie dwars-‘balkjes’ zoals bij een kruis. Van onder naar boven eerst de breedste, dan een maatje korter, de bovenste het kortst. Ik ben er niet achter gekomen wat dit voorstelt. Nu komt ’trite’ overeen met ‘derde’, en van de vier hoofdelementen waaruit het universum is opgebouwd (aarde, lucht, water, vuur) is water het derde element. En Amphytrite had drie kinderen. Of er een verband kan zijn met die drie balkjes weet ik niet.
Overigens, het pauselijk kruis heeft diezelfde drie balkjes, maar dat heeft hier niets mee te maken uiteraard. Die pausen doen maar…
Wat mij opviel in het bulletin is dat de redactie naar Lucia refereert als ‘restaurateur’. Nog afgezien van het feit dat ik niet geloof dat Lucia zich zo aankondigt, is in het taalgebruik het woord restaurateur gemeenlijk voorbehouden aan iemand uit de horeca. Zij die ambachtelijk het beroep van restaureren uitoefenen, bijvoorbeeld een beeldhouwer, noemt men een restaurator.
Joost S.H. Gieskes
Foto: Diana van den Hoogen (klik foto voor grotere weergave)
Restaurateur, over gebruik van het woord. Ik heb het ook altijd een gek woord gevonden, maar het is wel goed. Volgens Van Dale (ik gebruik de elfde herziene druk uit 1989) betekent het woord 1.hij die restauraties verricht;hersteller van beschadigde kunstwerken; 2.iemand die een restaurant houdt…;3. uitzendkok, traiteur. Vervolgens weet ik ook dat de redactie na overleg met Lucia, deze tekst zo heeft opgesteld. Ik moet Joost dus helaas tegenspreken. De gevelsteen in Hoorn is natuurlijk een heel interessante vondst in verband met het artikel van Lucia. We moeten zien dat we daar een foto van krijgen. Dan kunnen de kunsthistorici onder ons verder filosoferen. CO.
Ik weet niet op welk punt Carla mij tegenspreekt… Ik weet natuurlijk drommels goed wat er in Van Dale staat. Maar ik had eraan toegevoegd ‘gemeenlijk’, hetgeen betekent: meestal, doorgaans. Of op het nobele beroep van Lucia het woord ‘restaurateur’ tegenwoordig wordt toegepast is nieuws voor mij. Misschien kan Lucia zelf daarover uitsluitsel geven?
Joost G
Even surfen op Internet bracht mij nog de volgende resultaten. Als je zoekt op Amphitrite en Hoorn, kom je onder de tweede vermelding terecht op de inventarisatie van gevelstenen en ornamenten, waar onder Nieuwstraat 17 staat vermeld [gevelsteen met]”Neptunus met drietand en Aamphitrite met schip en Jacobstaf”. Helaas is de daarbij geplaatste foto heel klein. Over de betekenis van het woord Amphitrite is Internet het eens met Joost.”Haar naam wordt vertaald als ‘De allesomcirkelende derde’. Dit is een verwijzing naar het derde element, het water, dat de aarde omvat. Amphitrite is de oceaan die zich uitstrekt over de wereld, of het oerwater waaruit de wereld ontstaat (http://www.nissaba.nl/godinnen/beschram.shtml)”. Al met al dus een zeegodin met schip en navigatie-meetinstrument. Dat moet je heel erg aanspreken Joost! Mogen wij hieruit concluderen dat de staf in haar hand (ook op Frankendael)een Jacobsstaf is geweest? CO.
Ik heb op vrijwel dezelfde site zitten kijken. Die Jacobstaf ken ik alleen maar met één verschuifbare poot-geen drie – en stamde uit de 14e eeuw, dus geen Griekse mythologie hier. Maar de ontwerper van die gevel heeft wel iets leuks bedacht. Hoe die zeelui met die simpele instrumenten de hele wereld omvoeren blijft een raadsel. Maar leuk gevonden Carla!
Dit is echt de laatste reactie van mij hoor, althans over dit onderwerp. Die Jacobsstaf ken ik alleen maar met drie dwarspoten. We maakten ze vroeger op de padvinderij zelf. Zie maar op Google, vele voorbeelden. Natuurlijk is dit geen attribuut van Amphitrite uit de mythologische oudheid maar een Jacobsstaf past beter bij het oorspronkelijke schip van de eigenaar van Driemond dan een speer, die ik overigens liever harpoen zou noemen. Die komt tot heden voor mij uit de lucht gevallen. Overigens zegt Pieter Fischer, natuurlijk dé auroriteit op het gebied van de beeldhouwers Jan en Ignatius van Logteren, in zijn prachtige boek van vorig jaar, dat jammer genoeg niet door Lucia in de literatuurlijst wordt genoemd (wel twee artikelen van zijn hand), dat het niet gaat om Neptunus en Amphitrite, maar om drie stroomgoden zinnebeeldig voor het Gein, de Smalweesp en de Gaasp. Dus wat zullen we verder zoeken? Haar vraag is tenslotte gaan we met de restauratie terug naar het vroeg-18de eeuwse schip van Ignatius van Logetren of naar de speer/harpoen van latere datum? Een echte puntige speer lijkt mij meer passend bij oorlog en jacht, dus bij bij Minerva en Diana. CO
Via email binnengekomen ; van Diana van den Hoogen, vrijwilligster Internetwerkgroep Vereniging Oud Hoorn
De door haar gemaakte foto staat onderin de weblog zelf.
Het monument uit omstreeks 1750 aan Nieuwstraat 17 (Hoorn) is een huis met een 3 traveeën brede gevel en heeft twee verdiepingen afgesloten door een rijk bewerkte verhoogde houten kroonlijst. Dit is versierd met gesneden dolfijnen en naar het rocaille neigend Lodewijk XIV ornament. Op de hoeken van de kroonlijst siervazen. Op de lijst zijn de figuren van Handel en Zeevaart met hun attributen gezeten. Dit staat in De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst: West-Friesland, Tessel en Wieringen door mevr. H.M. van den Berg.
En om me ook maar eens, veel te laat, in de discussie te mengen en de verwarring nog groter te maken: hier op het werk even gecheckt bij onze textielrestaurator en het komt erop neer dat iedere officiële restaurator liever dood zou gaan dan …
Als gebruikelijk heeft Van Dale het fout. Zoek voor een fraaie omissie/inconsequentie maar eens bij ‘lemmet’ – waar ze op z’n best verwijzen naar ‘lemmer’ (driedelige 1984-editie, misschien hebben ze ’t wel verbeterd, ondertussen). Hoe dan ook: Van Dale is in geen opzicht een autoriteit en moet met omzicht worden gehanteerd.