Kaart van de Haarlemmerhout voor de restauratie (1984) Bron: Noord-Hollands Archief
Er moeten mensen zijn voor wie dit oud nieuws (1984) is. Toch maar een bericht… Een maand of twee geleden was er het bericht over Daniel Engelman, de landmeter van de Haarlemmerhout, die zich in 1793 aanbood voor ‘het aanleggen en veranderen van Lusthoven, Tuinen enz., in den tegenwoordigen smaak…’ (zie hier)
Kaart van den Haarlemmer-Hout cum annexis (1769), Jan van Varel Bron: Universiteit van Amsterdam
Dat vroeg om illustratie met materiaal van zijn hand. Hierna zoekend kwam ook de welbekende kaart ondertekend met Jan van Varel en het jaar 1769, naar voren. In de cartouche valt te lezen ‘Zijnde gemeeten en gekaarteerd door mij ondertekenden in het jaar 1756, en nu met de daar ingemaakte veranderingen in plaat gebragt.’ Ongekleurd is deze in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief te zien (zie hier) en gekleurd in die van de Universiteit van Amsterdam (zie hier).
Kaart van de Haarlemmerhout gedurende de restauratie(1984) Bron: Noord-Hollands Archief
Daarnaast kwam ik in de beeldbank van het Noord-Hollands Archief een serie restauratiefoto’s tegen, uit 1984, van een andere versie van die kaart (zie hier). In eerste instantie wordt het oog met name ook getrokken door een tweetal zijstroken met onder andere tuingereedschappen (zie foto bovenaan). De fotoserie maakt duidelijk dat het latere ‘opplakstroken’ waren die gedurende het restauratieproces zijn verwijderd; eronder zitten twee maal drie wapenschilden. Het zijn andere en meer wapenschilden dan op die kaart uit 1769, maar ook de andere kaart-omringende onderdelen verschillen. Verder onderbreekt op de gerestaureerde kaart in ieder geval alle bebouwing die wel op de kaart uit 1769 staat en er zijn in ‘het groen’ ook verschillen te vinden. Zijn dit de ‘daar ingemaakte veranderingen’ waar Van Varel op de kaart uit 1769 spreekt? Helaas zijn de foto’s niet goed genoeg om een goede complete vergelijking te maken.
Maarre, is de gerestaureerde kaart nou de kaart uit 1756?
De gerestaureerde kaart zal onderdeel hebben uitgemaakt van de in 1984 gehouden tentoonstelling over de Haarlemmerhout, maar ontbreekt in het begeleidende boek Haarlemmerhout 400 jaar. Voor het boek te laat gerestaureerd? Naar voren gekomen gedurende het onderzoek ten behoeve van en de samentelling van de tentoonstelling en te laat voor het boek?
Jan Holwerda
De gerestaureerde kaart van de Haarlemmerhout (1984) Bron: Noord-Hollands Archief
Ondertussen is duidelijk dat in Inventaris van het archief der stad Haarlem, derde afdeeling opgemaakt door Mr. A. j. Enschedé en uitgegeven in 1867 het volgende is vastgelegd:
‘487. Kaart van het Haarlemmerhout, gemeten in 1755 en 1756 door den landmeter J. van Varel. Teek. m. kl. op linnen geplakt en op rollen, br. 215, h. 292.’
De kaart van de Haarlemmerhout uit 1755/56 is de kaart die in opdracht van dhr. J.Temminck, archivaris van het Gemeentearchief in Haarlem, in 1984 is gerestaureerd bij het Centraal Laboratorium Amsterdam, nu I.C.N. geheten. Dit was vanwege de tentoonstelling over de Haarlemmerhout in het voorjaar van 1985. De kaart heeft daar ook daadwerkelijk gelegen en kreeg veel aandacht. Ik werkte van eind 1973 tot medio 2007 als papierrestaurator bij het archief. De papierrestaurator van het C.L., was mevr. Ch.E.M.Wolff. Gezamelijk hebben wij de restauratie uitgevoerd.
De twee stroken papier met het vissersgereedschap en het tuindersgereedschap zijn toevoegingen uit hoogstwaarschijnlijk de Bataafse Republiek, toen de Patriotten met hulp van het Franse leger de laatste stadhouder het land uit hadden gejaagd. Alles wat met de adel te maken had werd verboden. Onze toenmalige stadsbestuurders hebben dat wat betreft deze kaart netjes gedaan. Een verandering die ook weer ongedaan gemaakt kon worden.
De kaart zal zeker met de kaartstokken eraan in het stadhuis, waar het archief zich toen bevond, hebben gehangen. De kaart is lange tijd met de stokken eraan opgerold bewaard.
Na de tentoonstelling is de kaart met het beeld naar buiten opgerold om een ruime diameter koker, en opgehangen in een rollenkast bij de andere grote opgerolde kaarten. Op verzoek van dhr. Temminck zijn de twee cartouches (randversieringen) niet weer op de kaart teruggezet. Deze zullen los bij de kaart bewaard blijven zodat de oorspronkelijke wapens ook weer zichtbaar zijn. Het bestaan van deze gerestaureerde kaart was bij het archief bekend, er is dus geen sprake van een ontdekking, hooguit van een hervinden.