Plattegrond Sint-Servaasbasiliek (Maastricht) Bron: beeldbank RCE
Bovenstaande tekening betreft de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht met een tuin in landschapsstijl. Oké die duiding is groter dan de invulling, maar toch. Het is een pandhof- of kloostertuin met aan drie zijden een kruis- of kloostergang rondom een invulling die zeer afwijkt van één die wij toch als de klassieke kloostertuin zien; hoe leuk is dat. Gezien de onderstaande tekening is er daadwerkelijk sprake geweest van een soortgelijke invulling. Er zijn vast meer voorbeelden, maar nooit bewust tot me doorgedrongen.
Net effe anders, rond een kerk, was dit bericht.
Jan Holwerda
Pandhof- of kloostertuin bij Sint-Servaasbasiliek (Maastricht) Bron: beeldbank RCE
De tegenwoordige invulling
Jan, je spreekt hier over een kloostertuin, maar het is eigenlijk een pandhof of kloostergangtuin, behorend bij de St. Servaasbasiliek. Ik denk dat hier geen monniken in een klooster bijeen woonden. Ik las dat kanunniken hier aanvankelijk gemeenschappelijk bijeen woonden (in het Servaasklooster, dat gebouwd was op een zeer oude begraafplaats en nu alleen nog maar een straat is) en dat zij vanaf circa 1200 het gemeenschappelijke leven vaarwel hebben gezegd en zelfstandig gingen wonen, in kanunnikenhuizen rondom de Sint-Servaaskerk. Deze tuin is dus niet sinds de middeleeuwen een kweektuin voor groenten en kruiden voor monniken of zieken geweest, maar waarschijnlijk, zoals vele kloostergangtuinen, een stiltecentrum voor kanunniken en kerkgangers.
Het begrip kloostertuin is op de laatste Ronde Tafel Conferentie door Juliet en mij juist vanwege veel onbegrip nader toegelicht en zal in het komende door Cascade uit te geven boek Tuingeschiedenis III na te lezen zijn, voorzover het kloostertuinen betreft in middeleeuws Amsterdam. CO.
Ik heb ook zitten dubben Carla. Wist dat het in strikte zin niet zou kloppen en jij vast wat zou laten horen. 🙂 Toch maar wel het woord kloostertuin gebruikt. Deels door het ‘Jardin du Cloitre’ in de plattegrond en deels omdat de titel dan beter ‘smoelt’; pandhof in landschapsstijl dat doet het niet. Hmm, dus eigenlijk goedkoop effectbejag 🙂
Maar uiteindelijk ging het om die hele leuke en mogelijk bijzondere? tuininvulling.
Enne voor inzoomen, klik http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/alle-afbeeldingen/detail/7ab40553-307f-526b-64cb-eaaa02eb9bde/media/eaf076ff-7f08-b0f1-d602-4ff53c5fae01
Omdat het koor van de kerk altijd naar het oosten is gericht blijkt dus hier dat de tuin aan de noordzijde van de kerk is gelegen. Dat is opmerkelijk want in de meeste gevallen ligt deze aan de zuidkant. De tuin vangt meer licht en zon aan de zuidzijde, gunstiger voor de kruiden. CO.
Kloostertuin, pandhof, één ding staat vast: er staat’ jardin du cloitre’ , dat moet men dus in beginsel eerbiedigen. Om het landschapstuin te noemen gaat mij wat ver, ik denk eerder dat de paters hier liepen te brevieren over de paden met wat heesters eromheen.
De ruimte gaf natuurlijk reuze beperkingen. Maar toch, denk aan al die kleine (achter)tuintjes waarin ook alles passend bij de vroege landschapsstijl bijeen werd gepropt…
Verder deed en doet het me denken aan ontwerpen/tekeningen van de Maastrichter architect Matthias Soiron. Kijk maar eens in De Nederlandse landschapsstijl in de achttiende eeuw van Heimerick Tromp, blz 290 en verder (afb. op bv 299, 301, 303). Ook online in te zien: https://books.google.nl/books?id=WyKGAzxQEXgC&pg=PA290
Zoals bv deze: de tuin voor het huis van zijn zuster en zwager Godding-Soiron aan de Dorpstraat in Canne. Mooie is ook dat hij op een aantal ontwerpen over ‘Engelsen Hof’ spreekt.