Hermitage / schelpengrot van Backershagen (Wassenaar)
Foto: J.S.H. Gieskes
In 2007 kwam in opdracht van de raad van de gemeente Wassenaar een lijst van objecten als tuinmuren, zuilen, grenspalen, hekwerken van verschillende landgoederen, pergola, gedenkbank enz. tot stand. In het totaal een 30-tal objecten. Deze lijst leidde tot een voorziening ‘onderhoud restobjecten monumenten’.
In 2008 leidde dit tot het consolideren van de hermitage / schelpengrot en restaureren van de keermuur van de historische buitenplaats Backershagen (westelijk van de N44 van Wassenaar naar Den Haag; daar waar die tuinkoepel op een heuvel staat).
Hermitage / schelpengrot voor consolidatie, en keermuur voor restauratie
In 1772 werd Backershagen uitgebreid en kwam er een aanleg volgens de laatste mode tot stand, in de vroege landschapsstijl of Anglo-chinese stijl. De hermitage of schelpengrot, in een geaccidenteerde aanleg met slingerende waterpartijen (beken, geen vijvers), maakte daar deel van uit. En op een verder opgehoogde duinheuvel werd de nu nog bestaande tuinkoepel gebouwd.
Vanaf 1846 wordt Backerhagen onderdeel van de landgoederen van prins Frederik. De Duitse tuinarchitect C.E.A. Petzold werkte later aan de eenwording van de landgoederen; o.a. door de Ümfahrungsweg. T.b.v. deze weg was op Backerhagen een damwand met keermuur bij de ‘Hooge Koepel’ noodzakelijk. En het was de Duitse architect H.H.A. Wentzel die het in decoratieve baksteenarchitectuur uitgevoerde ‘kunstwerk’ ontwierp.
De keermuur werd hersteld door o.a. het aanbrengen van prefab betonnen elementen tussen de nieuw aan te brengen damwand (aan de heuvelzijde) en de keermuur, het verbeteren van de fundering en het vervangen van verkeerde stenen uit eerdere restauraties door een handvormsteen die oorspronkelijk toegepast is en nieuw gesneden voegwerk.
Bij de hermitage zijn de consoliderende maatregelen o.a. dat de bovenzijde van de schelpengrot werd aangevuld met metselwerk, duinzand en mos. Bovendien werd ander los en gescheurd metselwerk waar nodig hersteld en gevoegd en werd graffiti in de grot verwijderd. JH
De keermuur met het schiereiland van de hermitage / schelpengrot op de achtergrond
Foto: J.S.H. Gieskes
De mosheuvel op het geaccidenteerde schiereiland met de hermitage / schelpengrot
Foto: J.S.H. Gieskes
Ik heb nog een mooie oude foto gevonden van de keermuur op Backershagen, waardoor je beter begrijpt wat de functie is van die keermuur (hier kijkend vanaf de hoogte waarop de koepel staat).
Bron: Digitaal foto-archief, Gemeente Wassenaar
Toen ik deze log samenstelde moest ik terugdenken aan het Cascade minisymposium en de rondleiding door de 'kelders' van Speciale Collecties van WUR Bibliotheek. Daar lag o.a. de kaart van Haspels van Wiltzangk/Backershagen. Terwijl ik de kaart bekeek schoven Eric Blok en Carla Oldenburger aan. Carla kende de kaart al wel vanuit de periode dat ze de Speciale Collecties beheerde. Erik herkende direct, vanwege de typische vormgeving, de vijver van Wiltzangk. Een vijver waarvan hij foto's zou laten zien in de navolgende lezing Villatuinen in Nederland. En ik, ik kende het oudste deel – dat met de schelpengrot en koepel – en herkende de weergave van de terreingesteldheid en een werkelijkheid die ik in m'n achterhoofd had. En met z'n drieen… Met z'n drieen stonden we te genieten van wat de buitenstaander een stuk oud papier zou noemen.
De kaart staat overigens afgebeeld in Gids voor de Nederlandse Tuin- en landschapsarchitectuur, deel West, blz. 435. Maar in het echt nog mooier; groter en gekleurd.
Wat mij al jaren interesseert is of bekend is hoe de Hermitage er ooit compleet heeft uitgezien.
Als ik kijk bovenin de nissen zie ik stukken lood zitten (van een dak?) Stonden er beelden in de nissen?
Wat ik mij afvraag is of Petzold dan wel Wentzel ten tijde van het ontwerp van de keermuur kennis gehad kunnen hebben van de architectuur van het Topkapipaleis in Istanbul en dan met name het balkon en de balustrades daar. Het bakstenen siermotief in de balustrade van de keermuur vertoont namelijk opvallende overeenkomsten daarmee. Voor zover mij bekend ging Petzold echter pas in 1884 beroepsmatig naar Konstantinopel en dateert het ontwerp voor de keermuur van daarvoor. Kende hij en/of Wentzel de architectuur van het Topkapipaleis wellicht uit literatuur? Of zijn er misschien nog meer voorbeelden te vinden met een dergelijk opvallend motief van in elkaar vloeiende cirkels en hexagonen waaraan de inspiratie ontleend zou kunnen zijn?