Vreewijk (Drachten), ca. 1867-1869, Gerrit Vlaskamp. Foto: Aly van der Mark
Zo nu en dan kan ik melden dat er wat van vader of zoon Vlaskamp opgedoken is.
De vorige keer was het een tekening van vader Lambertus voor de familie de Marees van Swinderen in Groningen (weblog 18 feb en 21 feb).
Nu is het een tekening van zoon Gerrit.
Ik was al een poosje op zoek naar de tekening van de tuin van huize Vreewijk in Drachten, die aan Lucas Roodbaard werd toegeschreven (zie ook weblog 25 nov 2008). Vorige week maandag gaf ik een lezinkje in Grou voor Plaatselijk Belang, omdat ze plannen hebben het Wilhelminapark op te knappen, een ontwerp van Gerrit Vlaskamp.
Na afloop stond ik tegelijk met een bezoeker mijn jas aan te trekken, toen hij plotseling zei, dat zijn familie vroeger een Roodbaardtuin had. Op mijn vraag, waar dat was, zei hij tot mijn stomme verbazing: xe2x80x99Bij huize Vreewijk in Drachtenxe2x80x99.
Ik vertelde van mijn zoektocht en mijn twijfels over het Roodbaardverhaal, omdat Roodbaard al in 1851 overleden is en de tuin jonger is. En wat blijkt: ik was aangesproken door August Dorhout, een nazaat van Bernardus Dorhout, die de tuin aan heeft laten leggen en wat helemaal fantastisch was: hij bezat de tekening… Drie dagen later ben ik bij hem op bezoek gegaan en ja hoor, het kan niet missen.
Bernardus Dorhout heeft in 1867 een stuk land gekocht bij Drachten, in 1868 een huis laten bouwen en in 1869 heeft Gerrit Vlaskamp de tuin aangelegd. Het was een enorme tuin met duizenden bomen en struiken, zoals blijkt uit de boeken van boomkwekerij Bosgra. Helaas is er bijna niets over van de tuin, Vreewijk is afgebroken, er staat nu een appartementencomplex (zie ook weblog 25 nov 2008). Toen ik er een poosje geleden was, bleek net de laatste monumentale rode beuk gekapt te zijn.
Binnenkort begint een project van het Landschapsbeheer Friesland om de tuinen en parken van Gerrit Vlaskamp te inventariseren. Laten we hopen, dat het bijdraagt tot het besef, dat er nog te gemakkelijk gekapt wordt en dat hier sprake is van onomkeerbare schade aan het landschap.
Aly van der Mark
Deel van de plantlijst voor B. Dorhout te Dragten, uit rekeningenboeken van boomkwekerij
Bosgra te Bergum. Foto: Aly van der Mark.
Hoi Aly, Prachtige vondst, of toevalstreffer, zoals je wilt. Als je die lezing niet gehouden had, was deze tekening niet het gevolg geweest, dus aan iedereen: meer voordrachten houden. maar nu mijn vraag: middenin het ontwerp zien we dus twee min of meer ellipsvormige velden waarvan één met een pad er doorheen. Ik heb me al heel dikwijls afgevraagd wat betekenen nu dergelijke gebogen lijntjes waarmee die ellipsen zijn opgevuld. Ik heb altijd gedacht de vorens getrokken in een kale akker, maar zijn deze velden hier wel een akker? Zijn het geen weides of misschien nog iets anders? Wie heeft een idee? Je komt deze lijnen ook nogal eens tegen op ontwerpen van Van Laar en meer ontwerpers. is er iemand die het antwoord zeker weet? CO.
Carla, Vlaskamp heeft in een van die ‘velden’ het woord moestuin gezet (bovenin het onderste veld). Daarmee klopt de verhouding tussen de verschillende oppervlaktes ook beter; lees verhouding huisoppervlak en moestuin.
Het zouden ook golvende gazons kunnen zijn, de hoogte verschillen worden dan aangegeven door de gebogenlijnen.
Op plaatsen waar een dikkere/bredere rand is aangegeven hebben we te maken met een hoogte punt.
De breedte van deze randen staat in verhouding tot de riële hoogte.
“Moestuin”lijkt mij meer een aanduiding voor een bestaande situatie.
Een hoogtelijn sluit zichzelf altijd weer anders wordt het een rommeltje natuurlijk.
Ik zie het meer als spelen of beeldhouwen met grond.
Maaien zal in die tijd nog een lastige tijdrovende klus zijn geweest. Dus heeft het vlak de invulling grasland dan zou het maar zou de maairichting met de zeis geweest kunnen zijn. Is het akkerland of moestuin zouden het maar zo de ploegvoren kunnen zijn.
Hoe dan ook er ontstaat een partroon welke een sterk visiueel belevingsaspect oproept.
Zie het als de strakke banen van het voetbalveld, donker en licht.
Maar…. misschien is het ook weer een heel andere idee!
Eenzelfde tekenwijze zie je ook bij een aantal ontwerpen van G. Vroom, L.P. Roodbaard, G.A. Blom, en zelfs bij een landmeter: F.N. van Hulten.
Voor de laatste drie, zie afbeeldingen in het artikel Het bosch van den baron Fraeijlemaborg van Henny van Harten-Boers. Bij Gerardus Vroom moet je aan Geertsemaheerd denken.
Ik zit nog niet zo lang in deze materie, maar er staat duidelijk ‘moestuin’ op de tekening en in de zeer verzorgde Kroniek van de familie Dorhout staat de volgende passage:
“Zo kunnen verschillende mensen vertellen dat ‘de oude meneer’ een prachtige moestuin bezat en dat de werklui en dienstmeisjes die in dienst waren op ‘Vreewijk’ niets te klagen hadden. Er werd goed voor het personeel gezorgd”.
Misschien is het wel een “Noordelijke” gewoonte, om de nutsgronden in de aanleg op te nemen. Naast de voorbeelden die Jan al noemde zijn er nog veel meer bekend.
Tineke Scholtens
Het gaat natuurlijk om een moestuin.
Vreewijk is als grote villa, noem het een landhuis, gebouwd op een koud stee.
De tuin was ook niet zo geweldig groot, zie het als een klein parkje.
De schaal waarop getekend is waarschijnlijk 1:200.
Het huis Vreewijk stond buiten Drachten langs de weg naar Nijega.
Op website van het Fries fotoarchief staat een ansichtkaart van het huis en een deel van de voortuin.
Aan het einde van de 18de eeuw en begin 19de eeuw wordt dit woeste arme heidegebied ontgonnen.
De familie Dorhout zal daar ongetwijfeld belangen bij hebben gehad.
Bij Roptastate in Wijnaldum vindt je een dergelijke grote moestuin.
Deze moestuin is opnieuw aangelegd in een lobbige landschapsstijl naar een ontwerp van Roodbaard.
De bewoners van de huizen zijn voor hun groenten- en fruitvoorziening grotendeels aangewezen op de eigen tuin
In de huizen zijn dan ook ruime kelders voor het bewaren van oogst.
Er zijn wortel- en bietenkisten, appel- en perenrekken en schappen en planken voor de inmaak te vinden.
In het boek ‘Het boerenerf in Groningen’ van Tineke Scholten lezen we in hoofdstuk 3 gewijd aan de moestuin het boeiende en verhelderende verhaal van ds. Uilkens uit Wehe.
Deze predikant legde in 1855 een proeftuin aan in een zelfde lobbige landschapsstijl (blz 32 en 33) goed vergelijkbaar met de tuin van Vreewijk.
Uilkens
Citaat uit het boek van Tineke Scholten “de plattegrond van de proeftuin in Wehe vertoont niet het normale patroon van rechthoekige bedden en paadjes ertussen maar hij is duidelijk geïnspireerd door de Engelse landschapsstijl die toen (1855) in Groningen volop in de mode was” en verderop lezen we “vaak was daarbij ook de moestuin in de aanleg betrokken zodat ovale en niervormige bedden en paadjes de contouren volgden. Er is maar een enkel erf aan te wijzen waar zo’n slingerende moestuin tot op heden stand heeft gehouden en dat is bij boerderij Geertsemaheerd aan het Padje 6 te Slochteren.”
In Slochteren: Deze moestuin is vanaf een hoger gelegen punt, een bergje, te bewonderen. Roptastate is op afspraak website ‘Rondtuinen in en om Fryslan’ te bezoeken.
Hoi Carla, Ik ben nu wel heel benieuwd of het opnemen van nutsgronden in de aanleg en het intekenen met van die mooie evenwijdige gebogen lijntjes een “Noordelijke gewoonte” was. Ook in de ontwerpen voor villa’s, in stad en dorp,kom ik aan het eind van de negentiende eeuw dergelijke moestuinen tegen, dus niet alleen bij de boerderijen.Mijn vraag is vooral:
Vind je in de ontwerpen van Zocher ook nutsgronden in de aanleg en zo ja,hoe gaf hij dat dan aan. Tenslotte, iedereen moet eten en als je toch een tuinman hebt.. Tineke
Je kunt je concentreren op de lijnen / bogen, maar als je iets breder kijkt zijn het banen, stroken. Bij een moestuin zijn dat logischerwijs dan stroken met verschillende gewassen of een afwisseling van gewassen.
Enkele plattegronden in Magazijn van Tuin-Sieraaden van Van Laar laten ook moestuinen zien, met stroken (overigens eenzelfde beeld bij plattegronden met bouwlanden). Echter allemaal rechte stroken, slechts 1 plaat laat iets gebogen stroken zien (zie onderstaande detail van plaat CLI). Moestuintje schrijft Van Laar…
En waarom eerder (en later) rechte stroken en hier een periode met gebogen stroken of ontwerpers die voor gebogen stroken kiezen? Misschien beter passend bij die ovale en niervormige bedden die die moestuindelen vormen? Of buigende stroken, passend bij al die andere gebogen of slingerende lijnen, vormen, bedden en groepen?
Het opmerkelijke aan dit ontwerp is dat de hoofdzichtlijn op een prieel schuin achterin de tuin gericht is.
De kern van het ontwerp, wat het ook mag zijn, wordt aan het gezicht onttrokken door een rand met afwisselende hogere beplanting.
Zijn er meer ontwerpen bekend waarvan de kern van de tuin uit een moestuin bestaat en dan, net als hier, aan het zicht onttrokken wordt?
De omringende hogere beplanting van de 3 lobben wijst in de richting van een enigszins afgesloten tuingedeelte die niet opgenomen is in de zichtlijnen vanuit het centrale punt.
Ik ken geen ontwerp waarbij de moestuin zo’n grote prominente plaats inneemt, vandaar mijn suggestie of het toch niet anders uitgelegd kan worden.
Blijft voor mij de vraag waarom een tuingedeelte afschermen wat zo’n belangrijk onderdeel van het ontwerp is.
Dank voor alle reacties. Hier is het dus een moestuin, dat is wel duidelijk, maar in het algemeen denk ik dat een dergelijke manier van tekenen op nutsgrond slaat (moestuin of boomgaard of akker, als er maar iets op wordt verbouwd). Niet typisch Gronings, alhoewel er wel veel Groningse voorbeelden zijn. Ik vroeg het omdat we een moestuin van ca. 1850 opnieuw willen ‘aankleden’ en een dergelijke ellips met golvende bedden leek ons wel wat (nb. het gaat niet om een monument!). We zijn nu gesterkt in het idee dat moestuinen zo kunnen worden ingericht omstreeks 1850. CO.
Nico noemde gisteren al het boek van Tineke met de plattegrond van proeftuin De Marne van ds. Uilkens te Wehe. Die plattegrond komt uit De Boeren-goudmijn, tijdschrift voor den Nederlandschen landbouw in zijn geheelen omvang, eerste jaargang (1855).
En laat die nou op Google Books staan:
Ook ik doe op dit moment onderzoek naar een landgoed waar de landmeter een deel van de tuin op een dergelijke manier (dus met ‘lijnen’/ ‘stroken’) heeft getekend, de kaart stamt uit 1810.
Later, op het kadastraal minuutplan, wordt dit deel van de tuin aangegeven als ’tuin 2e klasse’ moes/nutstuin dus.
Het is vast een open deur, maar hebben jullie die kaart/leggers/tafels al geraadpleegd?
De tuin in mijn geval ligt overigens ook vòòr het hoofdhuis, hij mocht gezien worden.Deze tuin bevindt zich in de Achterhoek.
AvdD
Die hoekige figuur op de plattegrond van de tuin..moet dat dat boerderijtje voorstellen wat er nu nog staat? De vorm klopt wel aardig.
Ja Tineke, de hoekige figuur rechtsonder op de kaart van Vlaskamp is de boerderij met adres Folgeren 12.