De Apostelboom van Grollo d.d. 23-12-2023 (Bron: Old Grollo)
(INGEZONDEN)
Naar aanleiding van het sneuvelen van de twaalf apostelenboom op de, achter mijn huis gelegen, begraafplaats van Grolloo in de storm van 21 december j.l. heb ik de vraag uitgezet hoe weer tot een nieuwe, levensvatbare 12 apostelenboom te komen; o.a. bij Lucia Albers en bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Leon Bok en Natascha Lensvelt.
Mij is duidelijk geworden dat heel veel eigenaren en beheerders van buitenplaatsen, landgoederen en begraafplaatsen met deze vraag worstelen. Alle dergelijke bomen zijn even oud en lopen tegen het einde van hun levensduur aan. Echter het kweken van nieuwe levensvatbare exemplaren wil, zover we weten, nog nergens lukken.
Op suggestie van Lucia Albers trachten we nu een kenniscentrum en proeflocatie op te zetten. Wij, dat zijn Heilien Tonckens, Lucia Albers en ik, waarbij ik een volledige leek ben op het gebied. Als proeflocatie heeft Heilien de beschikking over de voormalige tuinbouwschool in Frederiksoord, De Kolonie van Weldadigheid.
Momenteel zijn we geïnteresseerden aan het benaderen. De reacties zijn, over het algemeen, zeer positief.
In de loop van van het voorjaar willen we, in Frederiksoord, een bijeenkomst met belanghebbenden en geïnteresseerden organiseren.
Het zou prachtig zijn als ook u mee wil doen en denken. U kunt mij bellen, of mailen.
Meer (met veel foto’s) over de 12 apostelenbeuk in Grolloo op Old Grollo
Leen de Graaf
Hoofdstraat 21
9444PA Grolloo
M: 06 15103014
E: leendegraaf27@gmail.com
De Apostelboom van Grollo d.d. 13-10-2023 (Bron: Old Grollo)
De Apostelboom van Grollo d.d. 13-10-2023 (Bron: Old Grollo)
In de tekst van de heer de Graaf valt mij de volgende zin op:”Alle dergelijke bomen zijn even oud en lopen tegen het einde van hun levensduur aan.” Als alle dergelijke apstelbomen ongeveer even oud zijn, betekent dat dat we te maken hebben met een cultuurverschijnsel. waarschijnlijk had het planten van apostelbomen (12 loten in 1 plantgat dus, en daarvan afgeleid ook meer of minder stammetjes in 1 plantgat) een religieuze betekenis. De meeste apostelbomen (echt 12-stammige) zullen dan wel op begraafplaatsen of bij kerken zijn geplant. Maar je ziet deze plantwijze ook wel gewoon her en der op buitenplaatsen, en dan wordt er gezegd dat men het deed om bomen sneller volwassener te laten lijken. Dat kan natuurlijk op solitaire plaatsen wel eens zo zijn, maar niet in lanen, waar de één een samengestelde boom lijkt en de andere weer een eenstammige boom, daar zou je toch denken dat alle bomen gelijk van vorm moeten zijn. Ik ben er nog steeds niet uit, wat, waar en waarom. Op linkedin kwam ik laatst een tekening tegen met een meer-stammige (?) boom, ik geloof in Goa, middenin de woestijn. Dus geen Nederlands cultuurverschijnsel?
Sorry, die boom was getekend in Zuid-Soedan.
Het gaat over nieuwe tekeningen van de bekende fotografe Alexandrine Tinne, in de UB Leiden.
“#UBLeiden recently acquired 18 very early photographs made by photography pioneer Alexine Tinne. She made the pictures in 1862 in the village of Gondokoro, present-day South Sudan.”
Zou jij de foto van de tekening kunnen afbeelden Jan? Ik stuur hem naar je toe. Dank Carla
Wim Meulenkamp en Liselotte Coenen schreven 20 jaar geleden ‘De twaalf apostelen als semi-religieus motief in de tuinkunst’ in Cascade bulletin voor tuinhistorie 13 (2004) nr. 1, p. 34-44; download PDF
Ik ken dat artikel wel , maar heb er expres niet naar gelinkt, omdat het in dat artikel gaat over twaalf Apostelen bomen als groep van 11 of 12 bomen. Wat de vraag van Leen de Graaf betreft gaat het om 1 Twaalf Apostenboom, die volgens hem in Grollo en andere voorbeelsen bestaat uit 1 boom, die ontstaan zou zijn door het samenplanten van 12 jonge stammetjes in 1 plantgat. Vervolgens samen zijn opgegroeid en vergroeid tot 1 boom, Lucia heeft ons vaak tijdens excursies op dergelijke bomen gewezen. Van zo’n boom zou ik wel eens een doorsnede willen zien want ik geloof nog steeds niet voor 100 % dat degelijke samengestelde bomen bestaan. Pas als ik een doorsnede van zo’n boom zie kan ik het geloven.
In één van haar artikelen haalt Lucia Albers een citaat aan dat zij op haar beurt van Mariëtte Kamphuis kreeg. Hierin valt het woord boomproppen en komt het fenomeen van het planten van meerdere bomen in één plantgat naar voren. Ik heb de bron er op nageslagen, dit is het artikel ‘Stedelijke plantsoenen’ in Bouwkundig weekblad 7 (1887) nr. 15, p. 90. Daarin spreekt zekere E. met lof over het werk van Zocher:
In afwijking van tuinmansstijl deden zijn boompartijen aan die van de vrije natuur denken. Op steeds wisselende wijze, dikwerf op den rand van oevers en meermalen scheef in den grond, vindt men boomen geplant. Miswassen, die in de vrije natuur zoo menigmaal tot het schoon van eenig landschap bijdragen, vonden ook bij hem recht van bestaan.
Meermalen zijn eenige boomen te zamen in één kuil geplant.
Natuurlijk konden deze niet tot vollen wasdom komen, en stierven gedeeltelijk; maar de op die wijze ontstane boomproppen geven zulk eene aangename afwisseling, dat zij tot de schoonste motieven van den aanleg zijner parken gerekend kunnen worden.
In de redactie van het blad zat E. Gugel of te wel Nederlands eerste hoogleraar bouwkunde Eugen Gugel. Is hij die zekere E?
Het in één gat planten van meerdere bomen wordt ook genoemd in de werken van Humphry Repton, Hermann Fürst von Pückler-Muskau en Hermann Jäger. De laatste noemt ook de optie om de boom af te hakken en uit de opslag een meerstammige boom uit te laten groeien.
Wat ik lees uit de teksten van Puckler Muskau en Petzold is dat in die tijd de vorm van bomen in een aanleg in Landschapsstijl zoveel mogelijk moest lijken op hoe ze in de natuur voorkwamen. Dus geen rechte stam omhoog maar meerstammig vertakt maar ook bomen met gesteltakken die gaffelvormig vertakt zijn of laag overhangen over een vijver. Wat Jan schrijft, een meerstammige boom werd naast het planten van meerdere bomen in een platgat, ook gevormd door hem te behandelen als hakhout en te laten uitlopen. In die context zou onze focus veel breder getrokken kunnen worden hoewel het een mooie uitdaging is om te onderzoeken hoe een boombundel nou precies gemaakt werd. Jan misschien kun je de twee stukjes van bovenstaande heren hier ook kunnen plaatsen. Ik heb ze op je mail gezet.
Of de boom in Grolloo uit meerdere bomen bestaat kan alleen de historie bepalen, of de boom afzagen. Dat laatste gebeurt dus niet gelukkig, hij blijft op stam staan ( er zijn foto’s van het restant op internet, ik weet niet hoe ik die op deze site met zetten, ik stuur ze wel naar Jan. Juist bij beuken zie je vaak dat beeld van de stam van allemaal ogenschijnlijk stammetjes, maar dat is een natuurlijk proces.
Ik zie in deze foto’s geen bewijs dat het om een boombundel gaat. Alleen een horizontale dwarsdoorzaging aan de voet of 20-30 cm. hoog kan dat bewijzen. C.
Op Rust en Vreugd bij Wassenaar
Hoi Klaas wat zie je nu op deze foto, kun je dat nog even met woorden duidelijk aanwijzen? C.
Hoi Carla,
Op de 2e foto heb ik de vier kernen van de oorspronkelijke stammen omcirkeld. Rond de vier kernen ontwikkelden zich jaarringen zoals gebruikelijk bij een boom. Ook zie je restanten van de schors van de in oorsprong verschillende stammen. Bij het dikker worden van de vier stammen verdwijnt de schors. Dat zie je duidelijk aan de bovenzijde en linkerzijde van de foto. Deze vier bomen zijn op punt dat helemaal vergroeid. De jaarringen vergroeien ook helemaal / gaan in elkaar over als ware het een boom. Het vergroeien van de (in dit geval) vier stammen tot één boom waarvan de jaarringen aaneengesloten rondom lopen is het bewijs dat bomen werden samengesteld.
Heel prachtig Klaas. Eindelijk een bewijs dat we hier echt een samengestelde boom hebben. Overigens zijn dit dus 4 boomstammen, terwijl als je aan de buitenkant de lobben telt (jouw eerste foto), HET LIJKT alsof er sprake is van veel meer lobben (misschien wel 12?). Nu nog mijn laatste vraag en dan houd ik er echt mee op, Op hoeveel jaar werd deze boom geschat? Is deze ook van omstreeks 1860?
Van Cascade-excursies herinner ik me de term boomboeket voor een aantal bomen in één plantgat. Apostelen, 12 bomen bij elkaar geplant, hebben we op verschillende buitenplaatsen gezien. Maar dat is lang geleden. Misschien zijn de inzichten m.b.t. terminologie veranderd?
En dan voor iedereen wat mij betreft het meest duidelijke en wetenschappelijke artikel over deze zaak, waaruit blijkt dat het allemaal niet zo eenvoeding is als ‘in de wandeling’ wel wordt gedacht, lees vooral https://www.boomzorg.nl/article/43587/legendarische-boombundel-of-functionele-kolommen
Uit dat artikel blijkt dat alles vaak niet zo is als het wel lijkt.
Het is dus mogelijk. Vreemd blijft in mijn ogen dat er geen contemporaine bronnen te vinden zijn, tot nu toe, over samengestelde bomen. Ook geen ontwerptekeningen van begraafplaatsen, waarop e.e.a. is aangegeven. Voor wat betreft de boom in Grolloo, heb ik zowel het Drents Archief als het gemeentearchief van Aa en Hunze benaderd. Niets gevonden. Ik kan het archief van de Maatschappij van Weldadigheid nog ns proberen.
Ik kreeg ooit van Maarten Windemuller een fraai overzicht met boomboeketten of boeketbomen. Een overzicht dat we regelmatig aanvullen als we er weer één vinden. In België hanteren ze volgens ons de benaming boombundel. Het is aan de vorm al goed te zien dat het een samengestelde boom betreft en we herplanten op dezelfde wijze door een oneven aantal loten in één gat te zetten. Het juiste soort/variëteit vindt ik belangrijker dan het aantal te planten loten behalve natuurlijk als het een specifieke boom betreft zoals een Apostelboom.
Dat lijkt veelbelovend. Kun je wat verder ingaan op de resultaten en de werkwijze. Zou ons misschien er helpen.
Neem daarvoor contact op met Maarten Windemuller van Boomadvies Windemuller in Enschede. hij is begonnen met een overzicht. Noem mijn naam maar.
ga ik doen.
Dag Leen,
Leuk telefoongesprek vorige week over de 12 Apostelen en je idee om een nieuwe groep te planten.
Ik denk graag mee en heb het gevoel dat er tenminste 1 collega in de regio ook geïnteresseerd is om mee te denken.
Groet,
Maarten
Andre Efftink van Landschapsbeheer Drenthe was belast met onderhoud en inspectie van de boom in Grolloo. Hij is na de storm door onderzoek tot de conclusie gekomen dat het echt om een kunstmatig, bewust samengestelde boom gaat. Hij herkende bij de wond van het uitgewaaide gedeelte zo al vier aparte stammen. Ik heb hem gevraagd zijn bevindingen ook in dit forum te delen. Helaas is hij momenteel niet geheel fit. Als het niet lukt zal hij mij bijpraten (schrijven)
uit een reisverslag uit 1799 met bezoek aan Rhederoord te De Steeg: … een boom is, welker stam zig in zevenen verdeelt en daar om, zoo de tuinman zegde, de zeven provintien genoemt werd, zoo als er ook op een andere plaats een is, welks stam zig in dertien verdeelt, en daarom de staten van America geheten werd…
Niet dat ik deze direct als samengestelde bomen zie, maar wel als voorbeelden van bomen die op basis van de ‘meerstammige uitstraling’ (hoe die ook maar tot stand moge zijn gekomen) een treffende naam hebben gekregen.
een ander reisverslag, van een in 1782 gemaakte reis, valt te lezen: In een der bosschen, zagen wij, een beukeboom, uit wiens stronk (die zich even boven den grond vertoonde) dertien stammen, van een tamelijke dikte, waren opgeschoten en deze dertien stammen, waren, door zijtakken, die daar in vastgegroeid waren, alle aan een verbonden.
Men noemde dezen boom, de Dertien Vereenigde Staten van van Amerika. Op een andere plaats, was een dergelijke boom, met zeven stammen in een gegroeid, deze noemde men De Zeven Vereenigde Provintiën.
Hallo boomliefhebbers,
Wat leuk dat we allemaal zoveel plezier aan een bijzondere boom kunnen beleven.
Wel heel jammer dat we de boom niet in volle glorie hebben weten te behouden.
Ook al heeft de Bomenwacht Drenthe in samenwerking met de gemeente Aan Hunze er alles aan gedaan om hem te behouden.
Als boomspecialist, beheer ik al meer dan 30 jaar bomen in Drenthe en heb dus de nodige ervaring met bijzondere bomen. Met de heer de Graaf heb ik al vaak gesproken of dit nu wel of geen “echte” samengestelde boom zou zijn.
Ik ben er nu van overtuigd dat dit het geval is.
Door het afbreken van de kroondelen is een deel van de staminhoud zichtbaar geworden. Wat daar bij opvalt is dat de zwam aantasting zich heeft beperkt tot één afzonderlijke telg van de onderstam. Deze is in de stam afgeschermd door bastweefsel, dus een natuurlijke afgrendelingszone. De twee andere koppen die in de val van het aangetaste deel tijdens de storm ook naar beneden zijn gekomen, laten in de stam de zelfde ingegroeide bast zien. Dus dit moeten ook twee afzonderlijke bomen zijn geweest.
Samengestelde bomen is een bijzonder fenomeen en ik ben het in Drenthe de afgelopen 34 jaar maar op 3 plaatsen tegen gekomen.
Zeker de moeite waard om te kijken hoe we tot nieuwe samengestelde bomen kunnen komen.
Groet,
Andre Efftink
Bomenwacht
nog een ‘schijf’. Met 3 kernen, een eerste ‘eigen’ ontwikkeling van jaarringen en vervolgens een alomvattende ontwikkeling van jaarringen. Hier dezelfde foto groot. Zoom vooral in en volg te jaarringen.
Klaas de Boer, wil je mij je mailadres en mobiele telefoonnummer geven?
Leen
Vooruitlopend op programma, uitnodigingen e.d.:
De bijeenkomst zal niet in mei gehouden worden (te kort dag) maar op 27 september 2024 in Frederiksoord in de voormalige Tuinbouwschool.
Beste mensen, een oom van mij (een echte Fries) vertelde me een tijd geleden dat het een Friese traditie is om van meerdere bomen in een plantgat één boom te maken. Hij liet me ook een boom in zijn achtertuin zien die volgens hem op die manier geplant was. Omdat ik momenteel aan het nadenken ben over een nieuwe voortuin (minder tegels, meer beplanting), schoot me die meerstammige boom me onlangs weer te binnen. Ik kan echter op internet bijzonder weinig vinden over dit soort beplanting, laat staan dat het een Friese traditie zou zijn. Bedankt dus voor bovenstaande leerzame discussie! Ik ben een enorme leek op het gebied van bomen, maar ben erg geïnteresseerd in de kennis die jullie inmiddels hebben opgedaan.