(OVERGENOMEN)
Het Volkspark van Enschede is van ons allemaal. Ooit geschonken aan de stad vanuit particulier initiatief ter bevordering van onderwijs, volkswelvaart en beschaving.Een levend kunstwerk dat een inspiratiebron werd voor andere parken verspreid door heel Nederland. In deze rijk geïllustreerde biografie volgen we de geschiedenis van dit eerste volkspark van Nederland. Wat waren de achterliggende idealen? Hoe is het park veranderd sinds de opening in 1874 en wat vertelt dat over ons zelf, de stad en de betekenis van het park voor de generaties voor ons. Het verhaal van het Volkspark van Enschede begint in de jaren vijftig van de negentiende eeuw als fabrikantenzoon Hendrik Jan van Heek uit Enschede met vrienden de eerste wereldtentoonstelling in Londen bezoekt. Door hun zakelijke contacten met Engeland groeit het besef dat het schrikbeeld van de Engelse textielsteden Twente bespaard moet blijven en langzaam rijpt bij Hendrik Jan het idee om na zijn dood een park aan de stad te schenken ‘tot nut van de fabrieksarbeiders’. Een revolutionair idee en een mijlpaal in de sociale geschiedenis van Nederland.
In acht hoofdstukken volgen we de geschiedenis van het Volkspark van tekentafel tot het heden. We lezen over het ontwerp van tuinarchitect Dirk Wattez, de feestelijkheden rondom de opening en de indrukken van de eerste bezoekers. We zien hoe het park meegroeit met Enschede. Er kwam een sportpark, er werden grote tentoonstellingen in het park gehouden en bijna had het Rijksmuseum Twenthe in het Volkspark gestaan. Op basis van uniek nieuw bronmateriaal volgen we de tuinmannen en de restauranthouder in de moeilijke jaren dertig en veertig als de toren wordt gesloopt, het park meerdere bombardementen overleeft, wordt gevorderd door de SS en tot op het bot wordt uitgekleed.
Net als Enschede veert ook het Volkspark met ongekende veerkracht op na de oorlogsjaren. Nog een maal schittert het park in de jaren vijftig en zestig als centrum voor een reeks van grote internationale tentoonstellingen en wordt er fors gemoderniseerd. Daarna wordt het stil. Snode plannen om een weg dwars door het park aan te leggen worden maar net voorkomen. Het vormt een keerpunt in het denken over groen in Enschede. Net als de stad moet ook het Volkspark zich opnieuw uitvinden en dat lukt!
Op het moment dat het Volkspark bijna honderdvijftig jaar oud is dient de volgende transformatie zich aan. Klimaatverandering, stedelijke verdichting. De roemruchte geschiedenis van het park biedt de inspiratie om vol vertrouwen in te zetten op een ambitieuze koers ‘Door met Wattez’.

Hoor en zie de auteur en landschaphistoricus Gerrit van Oosterom en Quirine van Heek, lid van het Commissie van Beheer van het park, die te gast waren bij 1Twente, klik hier.

Gerrit van Oosterom, Het Volkspark. Biografie van het eerste volkspark van Nederland, ISBN 9789462625617, 232 pp. € 34,50

(OVERGENOMEN)
In deze nieuwe reeks van vier webinars, georganiseerd door de Steunpunten Cultureel Erfgoed vanuit het Gelders Genootschap en Het Oversticht, duiken we in de wereld van het historisch groen. Oftewel groen erfgoed, dat als belangrijkste kenmerk heeft dat het voor een groot deel uit levend materiaal bestaat. Wat verstaan we precies onder historisch groen en hoe ga je ermee om?

1. Historisch groen, een introductie | 21 mei 16.00-17.00 | Patricia Debie
2. Historische landschapsecologie en groen erfgoed als basis voor actuele opgaven | 28 mei 16.00-17.00 | Harm Smeenge en Marieke van Zanten
3. Funerair erfgoed, behoud en beheer | 11 juni 16.00-17.00 | Leon Blok
4.Stedelijk groen, bijdrage aan huidige opgaven | 25 juni 16.00-17.00 | Elyze Storms-Smeets

Voor uitgebreidere beschrijving en aanmelden, zie hier.

(OVERGENOMEN)
De invloed van Mien Ruys op de tuin- en landschapsarchitectuur is niet te onderschatten. Ze wist op indrukwekkende manier de tijdgeest te vangen in haar vele tuinontwerpen en maakte, als een van de eerste vrouwen, naam als tuinarchitect. Daarnaast deelde ze haar kennis om zoveel mogelijk mensen aan het tuinieren te krijgen. De tuinen in Dedemsvaart waren gedurende haar leven haar proeftuinen, waar ze tal van ideeën uitprobeerde en verfijnde. Haar eerste experiment, de Verwilderingstuin, legde ze aan in 1924 en dat was nog maar het begin.

De tuin is een proces laat de ontwikkeling van het levenswerk van Mien Ruys zien. Aangevuld met schitterende foto’s, historisch beeldmateriaal, tuinontwerpen en beplantingsplannen is dit boek relevant voor zowel tuin- en landschapsarchitecten als tuiniers van alle niveaus.

Conny den Hollander is tuin- en landschapsontwerper, hoofdtuinvrouw van de Tuinen Mien Ruys en schrijft voor Onze Eigen Tuin. Ze is dagelijks aan het werk in de dertig proeftuinen in Dedemsvaart en weet als geen ander hoe innovatief en bruikbaar de ontwerpen van Mien Ruys nog altijd zijn, nu en met het oog op de toekomst.

Conny den Hollander, De tuin is een proces. 100 jaar Tuinen Mien Ruys, ISBN: 9789464711080, €39,90, 286 pp. Inkijken.

(OVERGENOMEN)
Ruim 100 jaar geleden bouwde Jan Jacob Luden een markant jachtslot bovenop de Mookerheide bij Heumen. Daarmee begint de roerige geschiedenis van Landgoed Mookerheide. Dit boek neemt je mee op een tijdreis: het ontstaan van de stuwwallen, het unieke jugendstilontwerp van de gebroeders Leeuw, de functie van hoofdkwartier in de Tweede Wereldoorlog, de komst van de zusters van Bethanië, de overdracht aan Natuurmonumenten en de recentelijke restauratie van het jachtslot. Dit alles geïllustreerd met honderden prachtige foto’s en tekeningen. Interviews met betrokkenen van vroeger en nu brengen het verhaal van het landgoed tot leven.

Landgoed Mookerheide in een notendop:
– Voor Nederland uniek jugendstiljachtslot
– Op een landgoed van 150 hectare
– Met historische kassen en parkaanleg

Anno nu een bruisende plek door de samenwerking tussen diverse ondernemers en een startpunt voor prachtige wandelingen in de natuur van het Rijk van Nijmegen

Landgoed Mookerheide, een veelzijdig verblijf, €32,50, 256 pp. Hier te bestellen.

La Grande Cascade à Biljoen ; vue de près, met opdracht (Bron: Christies, groot).

Beekhuizen en Biljoen duiken geregeld op binnen Cascade. Niet alleen omdat het tuinhistorisch overbekende namen zijn, maar ook omdat ons logo geïnspireerd is op de prent La Grande Cascade à Biljoen ; vue de près van de hand van Christian Henning (zie weblog dec 2005).

Ook nu weer even aandacht voor deze prent uit een serie van zes. Omdat zo’n set vorig jaar weer eens geveild is, zie hier. In de beschrijving is er veel aandacht voor de opdracht op de verschillende prenten. Die opdrachten vind ik ook terug op de sets in het Rijksmuseum (hier), Gelders Archief (hier) en Geldersch landschap & kasteelen (hier).

La Grande Cascade à Biljoen ; vue de près, met ‘J.G. Michaël architect‘ (Bron: Gelders Archief, groot).

Als ik de prenten in de verschillende beeldbanken vergelijk dan denk ik dat er twee verschillende set van zes zijn. Eén met op ieder van de zes een opdracht en één met rechtsonder de afbeelding ‘J.G. Michaël architect’. Naast de sets van zes zijn nog andere losstaande prenten bekend (zie in genoemde beeldbanken).

Als datering wordt meestal ca. 1790 vermeld. De vroegste vermelding met een jaartal vind ik in Lijst van uitgekomen boeken, kaarten, prentwerken enz uit 1790-1793 met onder ‘maij 1793‘: Zes Konstplaaten, of Gezichten van het Adelijk Slot Biljoen in Gelderland, bij Arnhem. Voor Liefhebbers van Vaderlandsche Natuurlijke Schoonheden. Door den Konstschilder C. Henning, benevens een Bericht van voorn. Slot. te Amft. bij J. Helders en A. Mars.  f 7 4
Dit sluit basistekeningen gemaakt ca. 1790 natuurlijk niet uit.

Bericht en band (Bron: Christies)

Tot slot. In de beschrijving valt te lezen ‘work is also bound with an extremely rare pamphlet – not traced by us in any library‘. Een gescande versie van dit schrijven of ‘Bericht’ kunt u bij Gelders Archief lezen, zie hier.

En o ja, genoemde ex libris van Vincent van Gogh is ook leuk. Zoals valt te lezen niet dé Van Gogh, maar zijn neef.
Jan Holwerda

(GETIPT)
Uit de nieuwsbrief van Stichting Ons Bloemendaal:

Herstelde ‘Pompejaanse’ bank op Duinlust

In maart hebben vrijwilligers van Staatsbosbeheer met vereende krachten de zogenoemde ‘Pompejaanse’ bank op Duinlust opgeknapt en in ere hersteld. De holronde gemetselde tuinmuur is aan beide zijden uitgegraven en het hout van de rondlopende bank is waar nodig vervangen en opnieuw gelakt.
Fietsend over de Duinlustweg straalt de bank je nu al van verre toe, links van het grote huis. Er zelf even op zitten om te genieten van de rust kan ook: vanaf de portierswoning aan de Duinlustweg bij ingang Middenduin is een rondlopend wandelpad door het park naar de bank en weer terug. De oorspronkelijke tuinaanleg met holronde tuinmuur dateert al van 1882 en is van de hand van de Duitse landschapsarchitect C.E.A. Petzold.

In 2013 heeft Staatsbosbeheer de muur al eens grondig laten restaureren en een nieuwe bank laten maken. Toen op initiatief én met financiële steun van Stichting Ons Bloemendaal. Op een weblog van het Tuinhistorisch Genootschap Cascade ontstond in die tijd een uitgebreide discussie over de term ‘Pompejaans’ met als conclusie dat het geen Pompejaanse bank kan zijn, want de bank moet dan zelf op zijn minst van steen zijn. Ooit schijnt iemand in een rapport deze naam gebruikt te hebben en sinds die tijd noemen wij de bank zo. Tuinhistorisch verantwoord, Pompejaans of niet: met dank aan Staatsbosbeheer en de vrijwilligers is de bank nu weer voor jaren een lust voor het oog. Nu rijst een nieuwe vraag: waar diende de gelijkzijdige zeshoek op de voorgrond voor?

Waartoe die gelijkzijdige zeshoek voor de ‘Pompejaanse bank’ op Duinlust

Het Cascade bulletin 2023 is in de bus gevallen. Met
– Abraham Salm en Hugo Poortman op het bureau van Édouard André, van Remco van der Kuijp
– Johann David Zocher (Straatsburg 6 december 1764 – Baarn 15 mei 1817). Correcties en aanvullingen aangaande ‘onze’ J.D. Zocher sr., van Jan Holwerda
– Twee stadsparken, twee geschiedenissen, wat zegt de confrontatie ons?, van Kees van Dam
– Aanvullende informatie over hovenier en landmeter Daniel Engelman, van Henk van der Eijk
– Een ‘zierlijken bloementend’, bloementheaters en auricula’s, van Jan Holwerda

Je buurman zal het maar in z’n voortuin hebben staan: een follie. Een vaak protserig bouwwerk waarin hij al z’n ziel en zaligheid heeft gestoken. De Donderberg Groep wil dat we de follie omarmen in plaats van uitspugen.

Gisteren op NPO Radio1, in Villa VdB van MAX. Daar lichtte Wim Meulenkamp het fenomeen toe. En tegenwoordig is dat met webcam. Dus in woord en beeld kunt u hier terugkijken en luisteren: klik hier.

Duivenvoorde (Voorschoten)

(OVERGENOMEN deels)

Vanaf 25 april presenteert Kasteel en Landgoed Duivenvoorde een nieuwe tentoonstelling: Buiten op Landgoed Duivenvoorde. De tentoonstelling is niet alleen binnen maar ook buiten het kasteel te zien. In het kasteel wordt een zeer bijzondere collectie kaarten en tekeningen van tuinontwerpen getoond, buiten op het landgoed zijn allerlei activiteiten die het historische verhaal van de tuinen en het landgoed vertellen. In het kasteel ervaart de bezoeker de ontwikkeling van deze bijzondere tuinen, het gebruik ervan door de familie en het vele (personeels)werk dat erachter schuil ging, aan de hand van foto’s, jurken, schetsboeken en bijna honderd andere persoonlijke objecten uit de familiecollectie die nooit eerder aan het publiek zijn
getoond.

Vogelvlucht en randprenten Duivenvoorde (ca. 1717, Voorschoten)

Het kasteel bezit een bijzondere collectie kaarten en ontwerptekeningen van de tuinen zoals die in de loop van de eeuwen ontstonden en werden vastgelegd óf niet verder kwamen dan de ontwerptafel. Deze collectie kaarten geven een unieke inkijk in de ontwikkeling van Duivenvoorde als historische buitenplaats. Ooit werd het ruim 550 ha (tegenwoordig 270 ha) grote landgoed met donjon (middeleeuwse verstrekte woontoren) door de familie Van Wassenaer gekocht als jachtgronden, in de eeuwen die volgden ontwikkelde het tot een ware buitenplaats met het kasteel en de tuinen als centrum en het landgoed als buitenste ring daaromheen.

Het tuinpersoneel onderhield, onder leiding van de tuinbaas, het landgoed en de tuinen, maar moest het ook in geval van brand beschermen. Kasteelheer Hendricus Adolphus Steengracht (1836-1912) was trouw bezoeker van landbouwtentoonstellingen en hij ging, wat betreft tuinmaterieel, met zijn tijd mee: hij kocht voor zijn tuinbaas de eerste gemotoriseerde grasmaaier. De grasmaaier is er helaas niet meer, de rekeningen en het verhaal nog wel. De tentoonstelling Buiten op Landgoed Duivenvoorde is vanaf 25 april tot en met 15 september 2024 te bezoeken.

Voor tickets en informatie over alle activiteiten rondom de tentoonstelling:
www.kasteelduivenvoorde.nl

(OVERGENOMEN)

Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble.
woensdag 24 april 2024, 10:30

Promovendus: drs. C. Dell’Aira
Promotor(s): prof. dr. A.M. Koldeweij, prof. dr. H. Ronnes (UvA)
Organisatie: Radboud Universiteit, Faculteit der Letteren
Locatie: Aula
Comeniuslaan 2
6525HP Nijmegen

Ten noordoosten van Zaltbommel, aan de overkant van de rivier de Waal, ligt het landgoed Waardenburg en Neerijnen. Op dat landgoed staan twee kastelen, die eeuwenlang met elkaar verbonden zijn, maar die uiterlijk veel van elkaar verschillen. Terwijl beide kastelen van middeleeuwse origine zijn, ziet het ene eruit als een romantisch middeleeuws kasteel en het andere als een strak modern landhuis. Hoe komt dat? En vooral: wat betekent dat? In Waardenburg en Neerijnen. Biografie van een kasteelensemble wordt de geschiedenis besproken van het landgoed met de twee kastelen. Over hoe de rijke Bourgondisch-Habsburgse cultuur van kasteel Waardenburg door Oranje werd overmeesterd en verwoest. Hoe daarna een nieuw tijdperk aanbrak van moeizame wederopbouw en uiteindelijke bloei. Over de wisselwerking tussen beide kastelen, maar vooral ook over de symbiose tussen de actoren en hun kastelen. En over de buitenplaatscultuur die in Waardenburg en Neerijnen veel later op gang kwam dan in Holland, Utrecht en het oosten van Gelderland. Onderzoek toonde aan dat voor de perceptie van het kasteelensemble romantische opvattingen op basis van oude kronieken, sagen en legenden, van veel grotere betekenis zijn dan doorgaans wordt onderkend. Samengevat kan het kasteelensemble Waardenburg en Neerijnen worden bezien als een twee-eenheid in een tussengebied, een samenspel tussen noord en zuid, tussen toen en nu, tussen cultuur en natuur, en tussen adel en volk.