‘Piramide’, op de gronden achter Cromwijck (Steenplaats) te Maarssen, uitsnede kaart Ketelaar (1769).

M’n oog zwierf over de scan van een van de bladen van de Topographische kaart van een gedeelte van de provincies Holland en Utrecht begrepen tussen de rivier de Lek bij Schoonhoven en Nieuwpoort en de Zuiderzee van de hand van P.A. Ketelaar uit 1769. Zie ik daarop het woord piramide. Gelegen op de gronden achter de buitenplaats Cromwijck (Maarssen) aan de Vecht.
Die uit Egypte waren door kunstwerken, behangselschilderijen en architectuurboeken allang bekend. Navolging van dat type in de tuin vond met name ten tijde van de landschapsstijl plaats, lees buiten Nederland. Wel kennen we de piramide op een kaart van Huis ten Donck uit 1781 (Ridderkerk, zie de dikke Tromp p. 345, klik hier).

De obelisk van Endegeest (Oegstgeest)

De kaart van Ketelaar dateert uit 1769. Denkbaar was die piramide van Cromwijck een obelisk. Denk dan aan die van Endegeest (Oegstgeest). Of was het er een van latwerk, als op Clingendael (Wassenaar)? Een als de laatste zal echter niet op kaart zijn gekomen lijkt me. Een stenen exemplaar zal het zijn geweest. Een gedenkzuil kan ook. Of zelfs een (verbijzonderde) grenspaal, op de grens van Maarssen en Breukelen.

Er werd in ieder geval in stenen piramiden gehandeld. Een voorbeeld is deze: ‘Te Woerden by Wil. Paling en Jan Wingoed, zyn voor een civiele prys te koop veelderhande soorten van zeer fraye moderne pedestallen en vazen, als ook een piramide 12 voeten hoog (zeg 3 meter), om in thuynen of Buytenplaetzen te zetten, en andere frayigheeden meer; alles gemaekt van grotwerk op een nieuw uytgevondene manier, heel durabel tegen weer en wind.‘ ( Amsterdamse courant 20-05-1738).

Een ander van later datum, maar heel aardig is er een van na de festiviteiten in kader van de Bataafse revolutie, denk ik. Ik stel mij voor dat genoemde gedenknaald of piramide voor het stadhuis stond, nabij de vrijheidsboom. ‘Op order der repraesentanten van het Volk van Vriesland, zal den Burger P. Wesfslius, publicq by boelgoed verkopen; een fraye naar de orde gemaakte gedenknaald of piramide, by de laatste plegtigheid gebruikt, staande voor het stadshuis te Leeuwarden… N.B. Deeze piramide of gedenknaald kan tweeledig tot een extra fraay tuincieraad op het eind van een allée (of op een verheven tiras in het midden van een tuin geplaatst worden; als ook zonder de spits daarop,) met zyn opgaande trap en ballustrade, met eenige bomen omcingeld tot een verheven lustpoel met weinige kosten te worden gemaakt... (Leeuwarder courant 27-06-1795).
Jan Holwerda

De ‘piramide van latwerk’ op Clingendael (Wassenaar, 1710-1746), D. Stoopendaal.

Juliette J-D kwam met een beter voorbeeld, want om de hoek, de piramide van Gunterstein (Breukelen).

De piramide van Gunterstein (Breukelen, 1660-1696), J. Mulder