(OVERGENOMEN)

Er zijn drie essen in Vilsteren. Ver terug in de middeleeuwen hebben boeren zich in de buurt daarvan gevestigd. Zij vormden een gemeenschap die een buurschap werd genoemd. Zij hielpen elkaar, bijvoorbeeld bij de bouw van een boerderij. Op de essen verbouwden de boeren rogge. De belangrijkste meststof werd geleverd door schapen die op de heide graasden.
De eigendommen van de boerenerven en omgeving waren in handen van de adel. Edellieden, die de erven aan de boeren verpachtten, voerden het beheer over de onverdeelde ruwe gronden, zoals de heide. Dat gezamenlijke bezit werd een marke genoemd. De eigenaren kwamen een maal per jaar bijeen op de zogenaamde holtspraak. Er was een markerichter die de holtspraak voorbereidde en de besluiten uitvoerde. Hij was verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van geboden en verboden.

In 1800 werden in Nederland gemeenten ingevoerd. De buurschap Vilsteren verloor daardoor zijn zelfstandigheid en werd voortaan binnen de gemeente Ommen als buurschap aangeduid. Nog geen dertig jaar later waren alle gronden in Vilsteren en de marke in handen van één eigenaar. Zo vloeide de marke Vilsteren geruisloos over in het landgoed Vilsteren. De laatste persoon die dit landgoed in zijn geheel bezat was Gellius Pathuis Cremers. Hij overleed kinderloos in 1949. Neven en nichten Cremers waren zijn erfgenamen die een aantal jaren later het gezamenlijke bezit omzetten in een vennootschap.

Het boek beschrijft hoe het in al die eeuwen in Vilsteren eraan toeging. En hoe het kwam dat Vilsteren een katholieke enclave (met een eigen kerk en pastoor!) werd binnen een protestants gebied. En wanneer de oude boerderijen, kerk, molen en landhuis verrezen zijn. En niet vergeten waarom de Gasunie in de tweede helft van de vorige eeuw Vilsteren als locatie voor een tussenstation heeft uitgekozen. Dit boek gaat niet alleen over instituties en gebouwen maar vooral ook over mensen: eigenaren, bewoners, pastoors en parochianen. Het boek eindigt rond 1970.

Aan de totstandkoming van dit boek is door enkele familieleden van de auteur meegewerkt, o.a. door Mathieu Cremers die voor de vormgeving en de cover heeft gezorgd. Het boek omvat vele foto’s die gemaakt zijn door betrokkenen bij het landgoed en ook uit de collectie van Oud Ommen. Verder zijn foto’s van schilderijen van Eric Schutte opgenomen.

Het boek is alleen te verkrijgen in het Landgoedcentrum te Vilsteren. De prijs is € 25,-. Het landgoedcentrum is geopend in de maanden juni t/m september op de woensdag- en zaterdagmiddag van 13.30 tot 16.30 uur. Ook kan via info@landgoedvilsteren.nl een afspraak gemaakt worden om het boek bij het rentmeesterskantoor te komen halen.

Zat wat de bladeren door beeldmateriaal van de Maliebaan te Utrecht en te kijken naar de beplanting. In 1768 vond een verlenging van de baan in noordoostelijke richting plaats. Een afbeelding vanuit het noordoostelijke einde laat de jonge aanplant van die verlenging zien. De eerste tekening is de voortekening, voor de tweede afbeelding (prent), terwijl de derde een navolging is.

Maliebaan vanuit het noordoostelijke einde, met de jonge aanplant van de verlenging
1 tekening 1772, J. Versteegh (Bron: Het Utrechts Archief)
2 prent 1772, J.J. le Veau (Bron: Het Utrechts Archief)
3 tekening ca 1850, M.J. Goetzee (Bron: Het Utrechts Archief)

De twee serie visualiseert de groei van de bomen. Bij de derde prent heeft men voor het gemak gekozen. De oorspronkelijke etsplaat is bijgewerkt, de bomen zijn aan de bovenzijde verlengd.

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht uit het zuidwesten
1 kopergravure 1645, H. Winter (Bron: Het Utrechts Archief)
2 ingekleurde prent ca. 1685, J. van Vianen (Bron: Het Utrechts Archief)
3 prent (bijgewerkte etsplaat) 1715, G. Kribber (Bron: Het Utrechts Archief)

De eerste acht genomineerden voor de Ithakaprijs 2023 zijn bekend, voor de beste publicatie op het gebied van onderzoek naar historische buitenplaatsen. De prijs is bedoeld ter stimulering van interdisciplinair (wetenschappelijk) onderzoek over Nederlandse kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen. De winnaar wordt op donderdag 19 oktober 2023 bekendgemaakt op Kasteel Vanenburg te Putten.
Ook meedingen naar de Ithakapijs of het -stipendium? Of een tip ter aanvulling van de longlist? Inzending is mogelijk tot 1 augustus 2023. Zie SKBL.

Tuin in Mantgum, aangelegd naar een ontwerp van Gerrit Vlaskamp. Foto uit collectie Aly van der Mark

Tijdens een bijeenkomst over states en stinzen zei een mevrouw die naast Aly van der Mark zat: ‘O ja, jij bent van Gerrit Vlaskamp, die na-aper van Roodbaard’.
Voor Aly was dat aanleiding om de geschiedenis van de Vlaskampfamilie nog eens in het Leeuwarder Courant uit de doeken te doen. Lees hier.

2023

Het redactieteam van ons Cascade bulletin voor tuinhistorie wilde eens een dagje weg. Face-to-face een dag doorbrengen, in plaats van mailen, teams of app-en. Het Loo hebben we bezocht. Voor het echt heet werd de tuinen, na de lunch naar binnen. Heerlijk koel. Vanaf het dak ook nog even rondgekeken. Net als in 2014, ook toen met een Cascade gezelschap (zie hier). Toen werd het laatste deel met buxus gerooid, nu opnieuw een blik over die hoek.

2014

‘Piramide’, op de gronden achter Cromwijck (Steenplaats) te Maarssen, uitsnede kaart Ketelaar (1769).

M’n oog zwierf over de scan van een van de bladen van de Topographische kaart van een gedeelte van de provincies Holland en Utrecht begrepen tussen de rivier de Lek bij Schoonhoven en Nieuwpoort en de Zuiderzee van de hand van P.A. Ketelaar uit 1769. Zie ik daarop het woord piramide. Gelegen op de gronden achter de buitenplaats Cromwijck (Maarssen) aan de Vecht.
Die uit Egypte waren door kunstwerken, behangselschilderijen en architectuurboeken allang bekend. Navolging van dat type in de tuin vond met name ten tijde van de landschapsstijl plaats, lees buiten Nederland. Wel kennen we de piramide op een kaart van Huis ten Donck uit 1781 (Ridderkerk, zie de dikke Tromp p. 345, klik hier).

De obelisk van Endegeest (Oegstgeest)

De kaart van Ketelaar dateert uit 1769. Denkbaar was die piramide van Cromwijck een obelisk. Denk dan aan die van Endegeest (Oegstgeest). Of was het er een van latwerk, als op Clingendael (Wassenaar)? Een als de laatste zal echter niet op kaart zijn gekomen lijkt me. Een stenen exemplaar zal het zijn geweest. Een gedenkzuil kan ook. Of zelfs een (verbijzonderde) grenspaal, op de grens van Maarssen en Breukelen.

Er werd in ieder geval in stenen piramiden gehandeld. Een voorbeeld is deze: ‘Te Woerden by Wil. Paling en Jan Wingoed, zyn voor een civiele prys te koop veelderhande soorten van zeer fraye moderne pedestallen en vazen, als ook een piramide 12 voeten hoog (zeg 3 meter), om in thuynen of Buytenplaetzen te zetten, en andere frayigheeden meer; alles gemaekt van grotwerk op een nieuw uytgevondene manier, heel durabel tegen weer en wind.‘ ( Amsterdamse courant 20-05-1738).

Een ander van later datum, maar heel aardig is er een van na de festiviteiten in kader van de Bataafse revolutie, denk ik. Ik stel mij voor dat genoemde gedenknaald of piramide voor het stadhuis stond, nabij de vrijheidsboom. ‘Op order der repraesentanten van het Volk van Vriesland, zal den Burger P. Wesfslius, publicq by boelgoed verkopen; een fraye naar de orde gemaakte gedenknaald of piramide, by de laatste plegtigheid gebruikt, staande voor het stadshuis te Leeuwarden… N.B. Deeze piramide of gedenknaald kan tweeledig tot een extra fraay tuincieraad op het eind van een allée (of op een verheven tiras in het midden van een tuin geplaatst worden; als ook zonder de spits daarop,) met zyn opgaande trap en ballustrade, met eenige bomen omcingeld tot een verheven lustpoel met weinige kosten te worden gemaakt... (Leeuwarder courant 27-06-1795).
Jan Holwerda

De ‘piramide van latwerk’ op Clingendael (Wassenaar, 1710-1746), D. Stoopendaal.

Juliette J-D kwam met een beter voorbeeld, want om de hoek, de piramide van Gunterstein (Breukelen).

De piramide van Gunterstein (Breukelen, 1660-1696), J. Mulder

(INGEZONDEN)
Karen V-H stuurde meerdere pagina’s uit materiaal van de Amsterdamsche Jalousiënfabriek J.F. Kröner & zonen te Amsterdam. Speciale fabriek voor jalousiën, zonschermen, marquisen, rolluiken, tuintenten, groote tuin-parasols, tochtschermen, serrebedekking, enz. Met de hitte van het vorige weekend in het achterhoofd en die van het komende weekend in het vooruitzicht, hét adres om inspiratie tegen hitte en zon op te doen 🙂 Zelf verder bladeren kan hier.