Afgelopen middag verdedigde Lenneke Berkhout met verve haar proefschrift Hoveniers van Oranje. Functie, werk en positie 1621-1732. En jawel, ze is gepromoveerd!!
Haar proefschrift is als boek verschenen. Met warm aanbevolen doe ik het boek en Lenneke te kort, dus ik zeg kopen! Zeer de moeite waard.
Jan Holwerda

(OVERGENOMEN)
De tuinen van de prinsen en prinsessen van Oranje waren toonaangevend in de zeventiende eeuw. Op basis van intensief onderzoek in archieven heeft Lenneke Berkhout een vijftigtal hoveniers en ander tuinpersoneel kunnen identificeren die deze indrukwekkende tuinen verzorgden. Ze beschrijft hun verantwoordelijkheden, hun (financiële) positie, hun relatie met de prins(es) van Oranje en de veranderingen die hierin de loop van de tijd optraden. De hoveniers hielden zich onder andere bezig met de teelt van groenten en fruit, de aanleg van parterres, de verzorging van uitheemse planten en de ‘broeikunst’. Zij speelden ook een rol in de professionalisering van het hoveniersvak, de ontwikkeling van nieuwe technieken en de (internationale) uitwisseling van horticulturele kennis. Berkhout schetst een kleurrijk beeld van de dagelijkse gang van zaken in en om de tuinen, van een prinses die haar hoveniers zeer waardeerde tot een snoeischaar voor de Franse koning als vredesgeschenk.

Een interview met de auteur over haar boek staat op youtube.com. De eerste pagina’s met inhoudsopgave vindt u hier.

Lenneke Berkhout, Hoveniers van Oranje. Functie, werk en positie 1621-1732, Hilversum 2020, ISBN 9789087048358, € 39,-, pp. 471.

(INGEZONDEN)
Wie kent ze niet: de sfeervolle tuinfoto’s van Marijke Heuff? Haar dia’s geven een breed beeld van de Nederlandse tuincultuur: van geveltuin tot kasteeltuinen en tuinen van beroemde ontwerpers als Piet Oudolf en Henk Gerritsen. In de periode 1975-2005 heeft Marijke zo’n 700 tuinen gefotografeerd. Haar foto’s zijn gepubliceerd in honderden nationale en internationale boeken en tijdschriften. De hoge kwaliteit van de fotografie en de brede onderwerpkeuze geven het werk een belangrijke documentaire waarde. Om de fotocollectie van Marijke Heuff als geheel te behouden en in de toekomst toegankelijk te maken, neemt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de collectie in beheer. De tuinfoto’s worden, in samenwerking met Marijke Heuff, gedigitaliseerd. Via de beeldbank van de RCE komen de foto’s beschikbaar voor een breed publiek.

De RCE zoekt daarom vrijwilligers met enige kennis van tuinarchitectuur die mee willen werken aan dit bijzondere project. Het project wordt begeleid door kundige archiefmedewerkers en de specialist historische tuinen van de RCE.

De werkzaamheden bestaan uit:
Beoordelen van dia’s op informatiewaarde (selecteren);
Trefwoorden (zoals haag, vijver, rozen, border, zichtas) toevoegen op een Excellijst;
Opzoeken en toevoegen van het monumentnummer;
Diaraampjes openen, dia ontdoen van plastic beschermlaagje, diaraampje sluiten en op chronologische volgorde in een diaslede zetten en voorzien van een code.

De Rijksdienst hoopt dit project met vele handen op te kunnen pakken. We starten begin september en ronden eind oktober af. De startbijeenkomst is bij de RCE in Amersfoort. Na een kennismaking met koffie en een introductie op het werk van Heuff, worden de werkzaamheden gedemonstreerd en eventueel geoefend. In verband met Corona kunt u de werkzaamheden daarna grotendeels bij u thuis uitvoeren. Voor vervoer van de materialen wordt uiteraard gezorgd.

Heeft u interesse om deel te nemen aan dit project? Neemt u dan contact op met Josette Custers, vrijwilligerscoördinator bij de RCE, op J.Custers@cultureelerfgoed.nl.

Een jachtscène met prins Willem III. Dirk Maas (vóór 1692) (Bron: Collectie Paleis Het Loo)
(zie ook eerdere bericht over dit schilderij)

Menig publicatie gaat in op de vraag waarom een kasteel of buitenplaats ligt waar het ligt (of zoals de makelaar zou zeggen: ‘locatie locatie locatie’). In geval van Het Loo gesticht op de toen woeste lege Veluwe komt dan in ieder geval de jachtbehoefte naar voren. Maar ook de tegenstelling tussen Het Loo en de omringende woestenij wordt dan wel aangestipt. De schrijver van een reisboek uit 1734 doet dat wel heel beeldend:

‘... dat de luister van een fraai landhuis nog meer afteekt wanneer het op eene woeste, dorre, eenzame plaats, alwaar men diergelyke schoonheit niet verwacht, gebouwt is, dan dat het gevonden word op landstreken die reets aangenaam van zich zelve zyn, en alwaar meer lustplaatzen gevonden worden; even gelyk eene schone Juffer meer de oogen en verwondering in ’t byzonder tot zich trekt, wanneer zy onder een party rimpelige vervalle besjes, of magere lelyke tronien zit, dan dat zy by meer andere schone Juffers geplaatst is. De kunst munt niet zeer uit, wanneer zy in allen delen van de natuur geholpen word, maar als dan toont zy eerst haar meesterstuk, wanneer de natuur haar in alles dwarsboomt, en zy echter alle die hinderpalen te boven komt, om de natuur zo te zeggen te dwingen, en te doen blyken wat zy doen kon tot lof van haren werkmeester of insteller. Het Loo zou nooit zo veel roem in de waereld gegeven hebben, nog de ogen en verwondering van ieder een zo tot zich hebben getrokken, als ’t nu gedaan heeft, indien ’t niet op eene plaats gebouwt was geworden alwaar men weet dat ongelooflyk veel moeite, arbeid konst en koste vereischt is geweest om het tot zo eene volmaaktheit te brengen als waar in men het thans ziet. Het vinden van fraie gezichten, en voorwerpen of plaatzen alwaar men die in ’t minst niet verwacht had, verrast op eene aangename wyze de aanschouwers.’

Aan de Pompweg te Ubbergen staat het tegenwoordige woonhuis ‘De Hartenbeek’. Het wordt reeds in 1520 vermeld. In 1796 werd het buiten, bestaande uit herenhuis, schuur, tuinen, visvijvers en lanen verkocht aan de familie Valk. Deze familie maakte er in de negentiende eeuw een koffiehuis met uitspanning van. Eerst onder de naam ‘Hartenbeek’, later als Café Valk. Op de helling achter het café verrezen prieeltjes waar de wandelaars uit Nijmegen verpozing zochten en van de ‘onovertreffelijke uitzichten’ op de Ooijpolder genoten. Tegen geringe vergoeding waren een theestoof, servies en kokend water te verkrijgen. Tegenwoordig zouden we vervolgens coronaproof thee gaan drinken. (In 1934 was er het vakantiecentrum Hartenbeek met weekendhuisjes en kampeerterrein gevestigd).
Jan Holwerda

(alle afbeeldingen dateren uit de periode 1902-1917 en komen uit de beeldbank van Regionaal Archief Nijmegen)

‘Abriß eines holländischen Gartens’ uit Neue Garten-Lust van Heinrich Hesse (1690).

Neue Garten-Lust van Heinrich Hesse had ik wel eens eerder digitaal ingezien, maar ja da’s in gotisch Duits. Daar ga je niet eens lekker in hangen. Nu na het lezen van de titel ‘Abriß eines holländischen Gartens’ en het zien van de bijbehorende afbeelding, toch maar eens de bij de afbeelding horende tekst gelezen.
De boektitel luidt eigenlijk Heinrich Hessens, Churfürstl. Mayntzischen Garten-Vorstehers, Neue Garten-Lust… en dan loopt het door tot de hele titelpagina vol loopt. Waarom zou je ook ruimte vrijlaten.
Er zijn drukken uit 1690, 1696, 1703, 1705, 1706, 1710, 1714, 1734, 1742. Allen kennen drie plattegronden/vogelvluchten voorin, twee ‘Franßösischen Lust-Gartens’ en die ene ‘holländischen’. In de drukken 1690 en 1696 zit er ook een legenda bij het drietal plattegronden/vogelvluchten.

Ik heb de letters in de afbeelding omwille van de duidelijkheid in rood overschreven. Hier valt het boekwerk in te zien en is in te zoomen, klik hier. De legenda luidt
Abriß eines holländischen Gartens
A Wasser-künste
B Citronen- und Pomeranzen-Bäume
C holländisch Laubwerck
D Garten-Modelle
E Stücke zum Küchen-Kräutern
F Teiche mit Wasser-künsten
G Lustgänge von Linden und Hain-büchen
H allerhand fruchtbahre Bäume
I Lusthäuser
K Graß Pläße / in der Mitten Brunnen
L Lusthäußlein
M Ein Garten-hauß
N Eine Hecke von Bäumen geflochten / in deren Mitten eine Thüre
O Baum Stücke met Franß-Bäumen / in der Metten eine Wasserkunst
P Quartier met Laubwerck
Q Quartiere met Garten-Modeln
R Das Wohnhauß
S Der Hof des Wohnhauses
T Die Thür am hofe des Wohnhauses
V Vorgebäube
X Eine Brusthecke met Ipern und Lindenbäumen befeßet
Y Ein grüner Gang am Wohnhauß und Garten
Z Eine Thüre / da man unten aus dem Garten gehen kan
Aa Grotten an de Seite des Gartens
Bb Gebogene Thüren am Eingange der Gänge
Cc Ein Wassergrabe rings umb den Garten her
Dd Eine Brücke über den Graben

De ‘Abriß eines holländischen Gartens’ doet direct denken aan de weergave van ’t Princelyk Huys en Hof te Ryswyck’ (Huis ter Nieuburch) in Den Nederlandtschen hovenier van Jan van der Groen (1669 en latere drukken). Zeker, net zoveel verschillen als overeenkomsten. Maar toch… (Hesse heeft vast de FR/DE versie Le Jardinier Hollandois… / Der Niederländische Gärtner... (1669) ingezien).
En als je vervolgens de paragraaf ‘De Hollands Classicistische Tuin’ uit Natuur Bezworen (PDF) er naast legt, dan verbeeldt Heinrich Hesse het toch wel heel goed.
Jan Holwerda

’t Princelyk Huys en Hof te Ryswyck’ (Huis ter Nieuburch) in Den Nederlandtschen hovenier van Jan van der Groen (1669 en latere drukken)