Haarlems Klokkenspel op Beeckestijn
Voor de stinzenflora op onze buitenplaatsen lijkt een groeiende belangstelling te bestaan. Haarlems Klokkenspel (Saxifraga granulata var. plena) dat in Friesland ook wel ‘stinseblomke’ werd genoemd, wordt wel gezien als ‘moeder aller stinzeplanten’. Het is de dubbelbloemige variant (spontane mutatie) van de knolsteenbreek die van nature voorkomt in een groot deel van Midden- en West-Europa.
De historie is verweven met de groten uit de botanie. Voor de onderstaande beknopte weergave heb ik naast eigen speurwerk tevens gebruik gemaakt van recent onderzoek verricht door Willem van Riemsdijk (www.stinze-stiens.nl).
Double white Saxifrage, found near Croydon in Surrey, Herbarium Dubois Oxford University Herbaria
Herman Boerhave, hoogleraar en directeur van de Hortus botanicus in Leiden, vermeldt de plant voor het eerst in zijn Index Plantarum quae in Horto Acadêmico Lugduno-Batavo aluntur in 1720. Hij gebruikt de naam Saxifraga rotundifolia alba flore pleno. Hij meldt dat hij de plant heeft gekregen uit de tuin van de heer Du Bois. De Engelsman Charles du Bois (1658-1740) was kashouder van de Engelse Oost-Indische Compagnie, welgesteld en actief op het gebied van de botanie. In het herbarium van Du Bois bevindt zich een exemplaar van het Haarlems klokkenspel waarbij als vindplaats Croydon in Surrey, Engeland wordt vermeld.
In The Gardener’s Dictionary van Philip Miller uit 1731 staat: ‘… was found wild by Mr. Joseph Blind, Gardener at Barns, who transplanted it into his garden, and afterwards distributed it to several curious persons …’. Barns, ook wel Barnes en Croydon liggen vlak bij elkaar en het is dus aannemelijk dat Joseph Blind de eerste gevuldbloemige plant(-en) in Croydon heeft gevonden en deze heeft gedeeld met Du Bois.
In Nederland zorgde Boerhaave ervoor dat Linnaeus lijfarts werd van de Engelsman George Clifford, eigenaar van buitenplaats De Hartekamp in Heemstede bij Haarlem. Clifford was patiënt van Boerhaave en groot liefhebber van planten. Linnaeus beschrijft in zijn Hortus Cliffortianus uit 1737 de gehele collectie van levend en gedroogd plantenmateriaal zoals aanwezig op De Hartekamp. Interessant is dat Clifford de eerste druk van het boek van Miller bezat en dat in zijn herbarium een exemplaar van het Haarlems Klokkenspel voorkomt.
Haarlems Klokkenspel op Beeckestijn
Maar waar komt de naam Haarlems Klokkenspel vandaan? Begin 1900 vroeg men zich dit al af. Ik denk zelf aan de volgende verklaring: Vanaf de 18e eeuw genieten bloembollen al internationale faam en het centrum van de teelt en handel ligt in en rond Haarlem. Van Hall noemt Haarlem in 1825 reeds als vindplaats van het Haarlems Klokkenspel en Van Eeden schrijft in 1877 dat het op verschillende plaatsen in de omstreken van Haarlem in groot aantal groeit zoals in de Haarlemmerhout. Befaamde Haarlemse kwekers/handelaren als E.H. Krelage en C.G. van Tubergen verhandelden het in de 19e en 20e eeuw en de familie Zocher, landschapsarchitecten/kwekers, hadden het opgenomen in hun catalogus van hun kwekerij Rozenhagen in Haarlem.
Het lijkt mij zeer wel mogelijk dat door het relatief veelvuldig voorkomen van het Haarlems Klokkenspel en de teelt en handel in en rond Haarlem gecombineerd met de bouw van het plantje – meerdere ronde bloemen per steel – geleid hebben tot de tot de verbeelding sprekende naam ‘Haarlems Klokkenspel’.
Haarlems Klokkenspel wordt in onze tijd in zeer beperkte mate aangetroffen in stinzenmilieus. Dit komt omdat het lange tijd niet verkrijgbaar is geweest en wel wat noten op de zang heeft om zich te kunnen handhaven. Tegenwoordig kunnen we populaties van enige omvang aantreffen op o.a. Beeckestijn in Velsen-Zuid, Spaar en Hout in Haarlem, Huis te Manpad in Heemstede, Elswout in Overveen, Martenastate in Cornjum, de Schierstins in Veenwouden, Harsta State in Hogebeintum, het Poptaslot in Marssum en rond de Rensumaborg in Uithuizermeeden. Helaas is het in de Haarlemmerhout, waar het vroeger op ruime schaal voorkwam nagenoeg verdwenen.
Edwin Visser
Biologische kwekerij ‘Haarlems Klokkenspel’ te Heemstede