Gisteren promoveerde Joke Draaijer op de biografie Landgoed als leerschool. Biografie van Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde (1889-1979). Het resultaat is nu verkrijgbaar bij Uitgeverij Verloren:

(OVERGENOMEN)
Philip Dirk baron van Pallandt groeide op in Den Haag en op het familielandgoed Duinrell. Als jonge man genoot hij alle voorrechten van zijn stand. Na het stoppen van het huisonderwijs wist hij niet goed welke kant hij uit moest. Toen hij in 1913 onverwacht kasteel en landgoed Eerde bij Ommen erfde, kreeg zijn belangstelling voor de natuur een nieuwe dimensie. Ook op spiritueel vlak ontwikkelde hij zich. Hij kwam in contact met Krishnamurti en schonk zijn landgoed in 1924 aan een stichting die de ‘wereldbroederschap der mensheid’ wilde dienen. Zeven jaar later kreeg hij het terug. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin hij enkele maanden gevangen zat in Buchenwald, zette hij zich vooral in als bestuurder van de scouting en natuurbeschermingsorganisaties. In deze mooie biografie, gebaseerd op diepgaand bronnenonderzoek en egodocumenten,  gaat Joke Draaijer op zoek naar de wortels van het idealisme van Van Pallandt.

Zie ook de Volkskrant en meer over de promotie.

Joke Draaijer, Landgoed als leerschool. Biografie van Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde (1889-1979), 2019, ISBN 9789087048006, € 35,-, 384 p.

(OVERGENOMEN)

Op woensdagmiddag 2 oktober 2019 vindt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het platform Groen erfgoed plaats. Dit keer staat het thema toerisme in relatie tot groen erfgoed centraal. U bent hiervoor van harte uitgenodigd bij de RCE in Amersfoort.

Welke invloed heeft toerisme op de instandhouding van groen erfgoed? Welke bezoekers voelen zich aangetrokken tot Nederlandse tuinen, parken en andere groengebieden? Wat is het aanbod in Nederland en sluit dat aan op de (potentiële) vraag? We gaan met elkaar in gesprek over de baten: komen deze wel terecht daar waar de kosten voor het groenbeheer worden gemaakt? Naast de financiële baten bespreken we ook de andere voordelen van het ontvangen van bezoekers.

Het programma.
Aanmelden.

Huis Hemmen (1945, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

2019 en 2020 staan in het teken van 75 jaar Bevrijding. 4 september 1944 begon de Slag om de Schelde, 12 september 1944 was het Limburgse dorp Mesch het eerste bevrijde (kerk)dorp van NL. En op 17 september 1944 ging operatie Market Garden van start. Negen dagen later was deze operatie mislukt. De geallieerden kregen de brug over de Rijn bij Arnhem niet in handen en de Betuwe werd de grens tussen het door de Duitsers bezette noorden en het door de geallieerden bevrijde zuiden.

Huis Hemmen (ca. 1935, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

In die Betuwe, ten westen van het dorp Hemmen bij Zetten, lag Kasteel Hemmen. Op 23 september 1944 werd Hemmen bevrijd, in november volgde evacuatie en tussen 28 december 1944 en 5 januari 1945 was Kasteel Hemmen afwisselend in handen van de Duitsers dan wel Engelse en Canadese troepen. Op 5 januari 1945 kwam de locatie definitief in handen van de geallieerden. Locatie, want na beschietingen met fosforgranaten stonden de muren nog overeind, maar was het verder een ruïne. Deze ruïne werd de volgende dag nog verder verwoest door beschietingen door tanks, om te voorkomen dat het nog een uitvalsbasis voor de Duitsers kon gaan vormen. Toch waren er op 22 januari nogmaals gevechten. Na de oorlog werden resterende muurdelen omver getrokken; het niveau kelderverdieping resteerde.

Huis Hemmen (1946, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

Huis Hemmen (ca. 1935, Hemmen)  Bron: Gemeente Overbetuwe

Vanaf de jaren ’30 van de 20e eeuw viel het beheer onder Stichting het Lijndensche Fonds voor Kerk en Zending, dit nadat de laatste heer van Hemmen, Frans Godard baron van Lynden van Hemmen (1836-1931) kinderloos was overleden. Het huis werd een conferentieoord, de Oecumenische Beweging in Nederland was kind aan huis. Hoe het lijntje precies liep weet ik niet, maar het resultaat was dat de herbouwpremie na WO II door de Nederlandse overheid toegekend, niét werd gebruikt voor herbouw van Huis Hemmen. Een groot deel van de premie werd gebruikt voor de bouw van conferentieoord Hydepark te Driebergen (ook daar was het huis in WO II verloren gegaan, zij het niet door gevechten).

De Kasteeltuin van Hemmen, rechtsboven de ruïne van het Huis

In de jaren ’90 is de deels ommuurde voormalige moestuin van Huis Hemmen opgeknapt en is daar onder de naam Kasteeltuin een prachtige plek ontstaan. In 1997/1998 volgde consolidatie van de restanten van het Huis; deze geven een goed idee van de omvang van het voormalige huis als hart van het tegenwoordige Landgoed Heerlijkheid Hemmen.

Hemmen, zonder Huis en koetshuis (2019).

En zo zijn er vele voorbeelden van WO II verwoestingen, verspreid door heel het land, maar met name in Zeeland, Limburg en Gelderland. In 2011 stelde Mariëlle Bakker het NKS rapport Vernietiging en wederopbouw. Nederlandse kastelen en buitenplaatsen tijdens de Tweede Wereldoorlog op, zie hier. Dit jaar startte het project Oorlog in Arcadië, 1940-1945, zie hier. En eerder hadden we het bericht Koninklijke tuinen en Iedereen tuinier in oorlogstijd op deze website, klik hier.
Jan Holwerda

Cascade heeft als doelstelling ‘Het stimuleren van de bestudering van de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur in Nederland en in gebieden die in het verleden onder invloed hebben gestaan van de Nederlandse tuin- en/of landschapsarchitectuur…’
Onze website blijft best strik binnen deze ‘lijntjes’. Maar dat ‘gebieden … onder invloed’ geeft altijd weer leuke mogelijkheden, verwijzingen en info. De onderstaande verwijzing loopt echter tegen een grens aan, lees de grens van toegankelijkheid.

Toevallig stuitte ik op de titel Nederlandse Meestertuiniers in Sint-Petersburg in de eerste helft van de 18e eeuw van Boris Makarov. Dat klinkt natuurlijk heel interessant, maar de eigenlijke titel luidt Голландские садовые мастера в Санкт-Петербурге. Первая половина XVIII века. Eeeeh dat wordt lastiger.

De verdere omschrijving is:
De kunst van het tuinieren neemt een bijzondere plek in binnen de geschiedenis van de mensheid. Omdat hierin de wederzijdse verhoudingen tussen mens en natuur zich tot uiting brengen. De tuin geeft de mens zijn rust maar kost hem ook veel zware arbeid.

Ook in het leven van de Russische tsaar Peter de Grote nam de tuin een belangrijke rol in. Hij nam zijn voorliefde voor de tuin over van zijn vader Tsaar Aleksej. Gedurende zijn jeugd speelde Peter in de tuinen van het Kremlin, terwijl zijn vader in Izmajlov een grote hoeveelheid door het buitenland geïnspireerde tuinen liet bouwen: Het Prosjanskij-labyrint, de apothekerstuin en de Italiaanse tuin. Bekend waren ook de Hemelvaarts-, Nieuwe en Kazantuinen van Kolomenski.

Tuinen waren ook het middel bij uitstek waarmee Peter kennis kon maken met de Nederlandse kunst. In Peters nieuwe hoofdstad St. Petersburg liet hij dan ook diverse tuinen aanleggen. Hierin speelden buitenlandse tuiniers een grote rol. In zijn nieuwste boek verhaalt Boris Makarov over het werk van deze veelal Nederlandse tuiniers en hun vaak zware lot dat hen trof. Makarov besteedt niet enkel aandacht aan hun bezigheden maar reflecteert ook over hun karakter en persoonlijkheid en hun vaak moeizame onderlinge verhoudingen.

Boris Makarov werd in 1953 geboren in Leningrad, waar hij in 1975 afstudeerde aan de Natuurkundig-Mechanische Faculteit van het Polytechnisch Instituut. Aan datzelfde instituut doceerde hij tot 1993 natuurkunde. In 1986 verdedigde hij er zijn kandidaatsdissertatie. In die jaren verdiepte hij zich in zijn vrije tijd in de geschiedenis van Rusland en Sint-Petersburg. Sinds 2002 voert hij als medewerker van het Nederland-Rusland Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen professioneel archiefonderzoek uit naar het thema “Buitenlandse specialisten in Sint-Petersburg tijdens de 18e eeuw”. Hij is auteur van velerlei artikelen over de geschiedenis van Sint-Petersburg en auteur van het boek Nederlanders in Rusland in de eerste helft van de 18e eeuw (Sint-Petersburg 2009).

Nederland-Rusland Centrum (Groningen), zie hier
Prijs: €20,57  319 pagina’s  ISBN: 978-5-91263-007-1  Taal: Russisch

In het Russisch dus. Als het boek nou veel plaatjes kent is aanschaf nog te overwegen (geen idee of dat zo is). Als er een digitale versie van zou zijn ook. Want gooi de Russische titel maar eens in Google Translate en je krijgt de Nederlandse titel terug; dus/en complete teksten via copy/paste werkt ook. Omgekeerd werkt natuurlijk ook. Het Nederlandse ’tuin historie’ is ‘история сада’. Gooi dat in Google afbeeldingen en je krijgt klik hier.

Haarlems Klokkenspel op Beeckestijn

Voor de stinzenflora op onze buitenplaatsen lijkt een groeiende belangstelling te bestaan. Haarlems Klokkenspel (Saxifraga granulata var. plena) dat in Friesland ook wel ‘stinseblomke’ werd genoemd, wordt wel gezien als ‘moeder aller stinzeplanten’. Het is de dubbelbloemige variant (spontane mutatie) van de knolsteenbreek die van nature voorkomt in een groot deel van Midden- en West-Europa.

De historie is verweven met de groten uit de botanie. Voor de onderstaande beknopte weergave heb ik naast eigen speurwerk tevens gebruik gemaakt van recent onderzoek verricht door Willem van Riemsdijk (www.stinze-stiens.nl).

Double white Saxifrage, found near Croydon in Surrey, Herbarium Dubois Oxford University Herbaria

Herman Boerhave, hoogleraar en directeur van de Hortus botanicus in Leiden, vermeldt de plant voor het eerst in zijn Index Plantarum quae in Horto Acadêmico Lugduno-Batavo aluntur in 1720. Hij gebruikt de naam Saxifraga rotundifolia alba flore pleno. Hij meldt dat hij de plant heeft gekregen uit de tuin van de heer Du Bois. De Engelsman Charles du Bois (1658-1740) was kashouder van de Engelse Oost-Indische Compagnie, welgesteld en actief op het gebied van de botanie. In het herbarium van Du Bois bevindt zich een exemplaar van het Haarlems klokkenspel waarbij als vindplaats Croydon in Surrey, Engeland wordt vermeld.

In The Gardener’s Dictionary van Philip Miller uit 1731 staat: ‘… was found wild by Mr. Joseph Blind, Gardener at Barns, who transplanted it into his garden, and afterwards distributed it to several curious persons …’. Barns, ook wel Barnes en Croydon liggen vlak bij elkaar en het is dus aannemelijk dat Joseph Blind de eerste gevuldbloemige plant(-en) in Croydon heeft gevonden en deze heeft gedeeld met Du Bois.

In Nederland zorgde Boerhaave ervoor dat Linnaeus lijfarts werd van de Engelsman George Clifford, eigenaar van buitenplaats De Hartekamp in Heemstede bij Haarlem. Clifford was patiënt van Boerhaave en groot liefhebber van planten. Linnaeus beschrijft in zijn Hortus Cliffortianus uit 1737 de gehele collectie van levend en gedroogd plantenmateriaal zoals aanwezig op De Hartekamp. Interessant is dat Clifford de eerste druk van het boek van Miller bezat en dat in zijn herbarium een exemplaar van het Haarlems Klokkenspel voorkomt.

Haarlems Klokkenspel op Beeckestijn

Maar waar komt de naam Haarlems Klokkenspel vandaan? Begin 1900 vroeg men zich dit al af. Ik denk zelf aan de volgende verklaring: Vanaf de 18e eeuw genieten bloembollen al internationale faam en het centrum van de teelt en handel ligt in en rond Haarlem. Van Hall noemt Haarlem in 1825 reeds als vindplaats van het Haarlems Klokkenspel en Van Eeden schrijft in 1877 dat het op verschillende plaatsen in de omstreken van Haarlem in groot aantal groeit zoals in de Haarlemmerhout. Befaamde Haarlemse kwekers/handelaren als E.H. Krelage en C.G. van Tubergen verhandelden het in de 19e en 20e eeuw en de familie Zocher, landschapsarchitecten/kwekers, hadden het opgenomen in hun catalogus van hun kwekerij Rozenhagen in Haarlem.
Het lijkt mij zeer wel mogelijk dat door het relatief veelvuldig voorkomen van het Haarlems Klokkenspel en de teelt en handel in en rond Haarlem gecombineerd met de bouw van het plantje – meerdere ronde bloemen per steel – geleid hebben tot de tot de verbeelding sprekende naam ‘Haarlems Klokkenspel’.

Haarlems Klokkenspel wordt in onze tijd in zeer beperkte mate aangetroffen in stinzenmilieus. Dit komt omdat het lange tijd niet verkrijgbaar is geweest en wel wat noten op de zang heeft om zich te kunnen handhaven. Tegenwoordig kunnen we populaties van enige omvang aantreffen op o.a. Beeckestijn in Velsen-Zuid, Spaar en Hout in Haarlem, Huis te Manpad in Heemstede, Elswout in Overveen, Martenastate in Cornjum, de Schierstins in Veenwouden, Harsta State in Hogebeintum, het Poptaslot in Marssum en rond de Rensumaborg in Uithuizermeeden. Helaas is het in de Haarlemmerhout, waar het vroeger op ruime schaal voorkwam nagenoeg verdwenen.

Edwin Visser
Biologische kwekerij ‘Haarlems Klokkenspel’ te Heemstede

‘op Twickelo onder de houte par à sol’, tekening in het schetsboek van mr. Gerrit Hooft in het Archief van de Familie Heshuysen en aanverwante Families, 1782, inv.nr. 266, Stadsarchief Amsterdam.

(in het eerder aangehaalde schetsboekje van de Amsterdammmer Gerrit Hooft, zie hier, staat ook een tekening op Twickelo; contact met Aafke Brunt, archivaris bij Stichting Twickel, resulteerde in deze bijdrage)

‘op Twickelo onder de houte par à sol’ luidt het onderschrift van de tekening die Gerrit Hooft in 1782 op Twickel maakte. Zoals blijkt uit zijn schetsboek was hij daar op doorreis naar Gildehaus, Bentheim en Schüttorff. Het uiterlijk van de houten parasol valt af te leiden uit een aquarel van P.C. la Fargue uit 1772. Deze maakt deel uit van een serie van zeven aquarellen van het park van huis Zuidwijk in Wassenaar. La Fargue maakte ze in opdracht van Jacob Jan van Wassenaer Obdam. Jacob Jan was een broer Carel George, de bezitter van landgoed Twickel. De parasol op Zuidwijk stond op de top van een heuveltje en was voorzien van Chinese bellen en een rustbankje. De wandelaar die op het bankje ging zitten, keek uit op een slingervijver.

Aquarel van het park op Zuidwijk door P.C. la Fargue, 1772. Collectie Stichting Twickel.

De situatie op Twickel had veel weg van die op Zuidwijk. Ook hier stond de parasol op een bergje en keek de wandelaar die onder de parasol zat, uit op een slingervijver. Achter de vijver verrees een bergje. Een kaart uit 1787 laat zien waar de parasol gestaan moet hebben.

Detail uit de Kaart van den huize en havezate Twickel benevens de Twickelervaart en Delden door H.J. van der Wijck, 1787. Kaartencollectie Huisarchief Twickel, inv.nr. 6313-4.

Tegen het einde van de 18de eeuw was het kasteelpark volop in beweging. De bergjes en de spiegelboogvijver moesten al spoedig wijken voor de waterpartij die nu nog steeds achter het kasteel ligt.

Parasol in Johann Gottfried Grohmann, Ideenmagazin für Liebhaber von Gärten, Englischen Anlagen und für Besitzer von Landgütern, Leipzig, 1796.

Een in de bibliotheek van Twickel aanwezige catalogus roept de vraag op of de Chinese parasol werd vervangen door een moderner exemplaar, vervaardigd uit biezen en veren.
Aafke Brunt

UITNODIGING
De Nederlandse Kastelenstichting en de Van der Wyck de Kempenaar Stichting nodigen u van harte uit voor het 19e internationale ENCOUNTER symposium dat plaatsvindt op woensdag 2 oktober 2019. Het symposium wordt gehouden in het Luther Museum te Amsterdam.

ENCOUNTER is het internationale netwerk van professionals en geïnteresseerden op het terrein van kastelen en buitenplaatsen voor Noord-Europa. Het symposium biedt u de gelegenheid tot ontmoeting en discussie met professionals.

Meer informatie vindt u op: www.kastelen.nl/encounter2019

Prijs: € 65,-, donateurs van de Nederlandse Kastelenstichting € 60,-,
studenten € 37,50 (incl. lunch, borrel & rondleiding door het Luther Museum)

Alle presentaties zijn in het Engels.
Registration & ticket purchase

Informatie
Kastelen en buitenplaatsen lagen historisch gezien altijd buiten de steden, op een enkele uitzondering na. Daardoor wordt de belangrijke relatie met de stad vaak vergeten. Op dit symposium staat juist die band centraal, tussen buitenplaatsen en de stad. Natuurlijk was er de seizoensgebonden uittocht tussen stad en buitenverblijf, maar er zijn ook sociale, bestuurlijke en economische relaties tussen de stad, kasteel en buitenplaats. De sprekers gaan in op allerlei aspecten van de sterke banden die tussen stad en stedelingen en hun buitenplaatsen en kastelen bestonden.

Program
09:30 – 10:00 Doors open, coffee / tea
10:00 – 10:05 Welcome by Heidi van Limburg Stirum, director Dutch Castle Foundation

Session I: Chaired by Yme Kuiper

10:05 – 11:05 Key-note: Erik de Jong & Antonia Weiß
The city a garden, the garden a city: shifting perspectives on city and countryside
11:05 – 11:25 Gerrit van Oosterom
Love goes both ways: the Dutch country house as postillion d’amour between city and countryside
11:25 – 11:45 Lenneke Berkhout
Harvesting crops, gifts and prestige: what gardeners’ instructions tell us about the importance of the kitchen garden
11:45 – 12:05 Discussion

12:05-13:30 Lunch with an optional guided tour of the Luther Museum

Session II: Chaired by Hanneke Ronnes

13:30 – 13:50 Göran Ulväng
The necessity of going to town: production and consumption in a late 18th century Swedish noble household
14:10 – 14:30 Fred Vogelzang
Urban elites, castles and country houses in the 16th and 17th century in the Netherlands
14:30 – 14:50 Gerdy Verschuure-Stuip
Urban aspect of living in the country: about the relationship between Dutch country houses and suburban villas and the city in the 17th century
14:50 – 15:10 Discussion

15:10 – 15:40 Tea

Session III: Chaired by Jonathan Finch

15:40 – 16:00 Tadhg O’Keeffe
String-courses and curved gables: renaissance exteriority and the birth of the ‘country house’ in early modern Ireland
16:00 – 16:20 Aina Aske
The rural-urban connection in Larvik, Norway, centered around Larvik Manor
16:20 – 16:40 Dries Raeymaekers
At Home with the Habsburgs: the former palace of Brussels in the early modern period
16:40 – 17:00 Discussion

17:00 Drinks
Registration & ticket purchase

Venue: Luther Museum Amsterdam
Nieuwe Keizersgracht 570, 1018 VG Amsterdam

The museum opened in June 2019. It is situated in the historical Wittenberg building. Built in 1772 as Evangelical-Lutheran Diaconal house for the Eldery.

Een (nog) onbekend huis in een jonge landschappelijke aanleg (1782), Gerrit Hooft. Bron: Stadsarchief Amsterdam

Dit drietal tekeningen komt uit een schetsboekje van de Amsterdammmer Gerrit Hooft (1745-1815), uit 1782. Het is een mij (nog) onbekend huis in een jonge landschappelijke aanleg. In dit boekje, voor de hier weergegeven tekeningen, staat een aantal bosgezichten ‘in doornwaard [Doorwerth]’ en er na volgt ‘oprit van Wageningen naar Renkum’ en daar weer na volgen o.a. tekeningen met Twickel en Bentheim.

Uitsnede met het (nog) onbekende huis (1782), Gerrit Hooft. Bron: Stadsarchief Amsterdam.

In hetzelfde archief zit een zeer beknopt reisverslag van Gerrit Hooft uit 1782, met opgave van onkosten. De route gaat inderdaad via Wageningen, Renkum, Heelsum en Doorwerth, maar helaas helaas daarna stopt het ‘verslag’. Qua volgorde van tekeningen zou het onbekende huis meest waarschijnlijk tussen Wageningen en Arnhem liggen. Is de volgorde van de tekeningen onwillekeurig, dan ergens aan de route Amsterdam-Diemermeer-Abcoude-Baambrug-Loenersloot-Loenen-Nieuwersluis-Breukelen-Maarssen-Zuijlen-Utrecht-De Bilt-Bunnik-Zeist-Driebergen-Doorn-Leersum-Amerongen-Rhenen-Renkum-Heelsum-Doorwerth … Twickel-Bentheim.
Jan Holwerda

Slingerende watergang met brug in een jonge aanleg, bij hetzelfde huis? (1782), Gerrit Hooft. Bron: Stadsarchief Amsterdam.

Een klein eiland met een Chinese brug in een jonge aanleg, bij hetzelfde huis? (1782), Gerrit Hooft. Bron: Stadsarchief Amsterdam.