Door de voortrazende digitalisering duikt steeds meer op. In geval van literatuur vaak ook titels die je wel kent en soms ook hebt, maar niet digitaal en daarmee ook niet digitaal doorzoekbaar. Kwam er nu weer een tegen, zelf in de kast en daar kan welk digitaal exemplaar dan ook niet tegen op, maar toch: Oude Nederlandsche tuinen van Leonard A. Springer uit 1937 ; een bundeling van eerder verschenen artikelen van zijn hand.

Online te zien in de ‘boeken afdeling’ van Delpher, zie hier. En in 1 klap als PDF, klik hier.
O ja, kijk ook nog even naar ander materiaal via het eerdere bericht ‘Afkomstig van wijlen den heer Leonard A. Springer‘.
Jan Holwerda

OVERGENOMEN
(eerder wel gezien, maar vergeten op te voeren)

Aan het eind van de veertiende eeuw werd in Nederland het eerste hofje gebouwd, het begin van een lange bouwkundige traditie. Vermogende particulieren stichtten ‘hofjes van liefdadigheid’ voor arme bejaarden. Naast bezieling door naastenliefde en religieus plichtsbesef wilden ze hun naam in de stad vereeuwigen.
Een hofje is altijd een architectonische eenheid van afzonderlijke huizen rondom een gemeenschappelijke buitenruimte, gelegen op het binnenterrein van een bouwblok. De voordeuren liggen aan het hofje; de achtergevel is traditioneel gesloten. Deze bouwvorm bleek door de jaren heen zeer duurzaam. Een groot aantal hofjes heeft de eeuwen overleefd en niet zelden worden ze nog altijd bewoond door alleenstaande ouderen. De kracht van het hofje als bouwvorm spreekt ook uit het vermogen telkens opnieuw zijn betekenis te bewijzen. Opeenvolgende generaties architecten beschouwden het als model voor de Nederlandse woningbouw, waarin het thema collectiviteit een grote rol speelt.
Willemijn Wilms Floet onderzoekt in dit rijk geïllustreerde en door vele analysetekeningen ondersteunde boek het hofje als een architectonisch ontwerpvraagstuk: hoe zijn de hofjes verankerd in het stedelijk weefsel en welke architectonische ontwikkeling hebben ze doorgemaakt?

Willemijn Wilms Floet, Het hofje. Bouwsteen van de Hollandse stad, 1400-2000, ISBN 9789460042140, 240 pp., € 29,50  (hier in te zien en te bestellen)
Voor een recensie in Holland Historisch Tijdschrift, zie hier. Haar eerdere proefschrift Het Hofje 1400-2000, (on)zichtbare bouwstenen van de Hollandse stad vindt u overigens hier.

Ik zag een landschapje samengesteld door stroken papier, Myriorama stond er bij. Diorama kende ik, maar dit niet. Even googelen. Tja dan vind je gelijk heel veel plaatjes. Geweldig leuk.

Ook een Nederlandse versie, lees in NL uitgegeven; de oudste advertentie die ik vond is uit 1824: Myriorama of Verzameling van duizenderlei landschappen geteekend door Mr. Clark te Amsterdam bij Gebroeders van Arum’; inhoud: 16 genummerde kaarten, die, aaneengelegd, een rivierlandschap vormen, gestoffeerd met huizen, ruïnes, bomeb en planten, figuren; hoe men de kaarten ook verlegt, er blijft een aansluitend geheel; voorts een gedrukte verklaring in het Nederlands en Frans. Dit naar het in datzelfde jaar in UK uitgekomen werk Myriorama: A Collection of Many Thousand Landscapes.
In 1827 volgt een advertentie met ‘Nieuw groot myriorama van Italië, voorstellende in 24 afdeelingen de schoonste gezigten die op onnoembare wijze verplaatst kunnen worden, en het zij bij groote of kleine gedeelten, even als in hun geheel, een uitmuntend naar de natuur geteekend landschap opleveren, bijzonder geschikt zoo om jonge lieden den smaak voor de teekenkunst in te boezemen, als tot eene onuitputbare bron van uitspanning’. En in 1835 een met Alphabetiseh Myriorama, bestaande uit 24 gekleurde platen waardoor eene ontelbare menigte landschappen kunnen zamengesteld worden. Circa 1970 komt IBM Nederland N.V. met een heruitgave van dit Alphabetiseh Myriorama.

De 1824 versie bestaande uit 16 kaarten, stroken papier, met allemaal een stukje landschap, kun je haast eindeloos combineren of arrangeren tot steeds weer een ander landschap. En de landschapjes zelf zijn natuurlijk fantastisch passend bij de vroege 19e eeuw. Dat eindeloze karakter komt goed naar voren in dit youtube filmpje. Hier nog even de of een Duitse versie, een versie met Italiaanse landschappen en tot slot een Componium pittoresque.
Jan Holwerda

De kluizenaar van De Paltz met zijn nieuwe hoofd.

Oud nieuws want de opening na herstel was juni 2017, maar door de youtube filmpjes toch leuk om nog even naar voren te brengen. Betreft de doolhof en kluizenaarsgrot van De Paltz bij Soest die eind 2016/begin 2017 zijn hersteld.

Het stenen boek in de kuizenaarsgrot van De Paltz

Delen van de kluizenaarsgrot zijn opnieuw opgemetseld en een nieuwe dakconstructie werd erop gelegd. De stenen kluizenaar heeft een nieuw hoofd geboetseerd naar het hoofd van de heer Raatjes, de laatste eigenaar voor aankoop van De Paltz door de Provincie Utrecht in 2007. Het stenen boek met de inscriptie ‘Sic trajet gloria et monde’ (bedoeld is waarschijnlijk ‘Sic transit gloria mundi’, oftewel ‘zo vergaat de wereldse grootsheid’) die in de tuin bij een particulier lag, ligt weer voor de kluizenaar. En ook de steen gelegd bij de officiële opening in 1883 ligt weer op zijn plaats, dit na schenking door een nazaat van de eerdere eigenaar Rutgers van Rozenburg.

De openingssteen uit 1883 bij de kluizenaarsgrot van De Paltz

Een heel stel filmjes op youtube brengen het restauratieproces in beeld, zie hier onder.

Tuintje van den Heer M. Romers  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 102

Bladerend door de 16e jaargang van Onze Tuinen kwam ik deze foto’s tegen. Gewoon leuk om even te scannen en te delen.
Jan Holwerda

Rotstuintje van den Heer van Walen  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 103

Borderbeplanting in het tuintje van den Heer C. Staby  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 117

Tuintje van den Heer W. Hartkamp  Bron: Onze Tuinen 16 (1921/1922), p. 118

Kaart van de buitenplaats Horssen  Bron: Gelders Landschap & Kasteelen, collectie Kasteel Rosendael

Geldersch Landschap & Kasteelen kent zeven opengestelde kastelen. De collectie van deze kastelen is (deels?) gefotografeerd en met beschrijving online gezet op Collectie Gelderland, zie hier. Eerder werd het tuinhuisontwerp van Piet Wattez al naar voren gebracht, zie het bericht van 8 januari 2018. Maar ga vooral zelf bladeren en kijken in de Collectie Gelderland. Kijken naar portretten, tekeningen, foto’s, voorwerpen, architectuurtekeningen, kaarten, tuinontwerpen enz .

Bovenstaand een van de kaarten, die van de buitenplaats Horssen, te Horssen, ten westen van Nijmegen. Mij alleen bekend uit Het Land van Maas en Waal (1986) van A.G. Schulte (online). In dit boek staat een kleine matig weergegeven zwart-wit afbeelding (blz 139) met als onderschrift: Kopie van een plattegrondtekening met de parkaanleg rond het Huis Horssen. r.a.g., Arnhem. Die afbeelding is in latere rapporten in weer nog slechtere kwaliteit opgenomen. En nu duikt een kleurenexemplaar op dat mogelijk het origineel is.

Het hoofdhuis in de as van de oprijlaan werd in 1869 gesloopt. De verder naar het westen gelegen dienstgebouw/boerderij/rentmeesterwoning werd verbouwd tot landhuis waarbij de smalle oostelijke zijgevel werd opgesierd tot voorgevel. Online kun je lekker op de kaart inzoomen en allerlei details vinden. Al die vroeg landschappelijke terreindelen binnen de oudere geometrische structuren! De formele lanen met beplanting in driehoeksverband, de vijverpartijen, het sterrenbos, de moestuin met de slingerpaden bij het dienstgebouw, slingerpaden op het langwerpige eiland enz. Enne inzoomen kunt u hier.
Jan Holwerda

Tot landhuis verbouwde dienstwoning/boerderij/rentmeesterswoning

Terugblik, vanaf huiszijde, over de verlandschappelijkte oprijlaan

Met het recente Cascade Symposium/RTC ‘Verdwenen tuinen in Nederland en hun beleving door tijdgenoten’ van 24 maart in het achterhoofd, even een verwijzing naar een vorig jaar verschenen nummer van Archeologica Naerdincklant, over ‘Verdwenen buitenplaatsen en kastelen’. Ook omdat dit nummer online valt in te zien en zelfs te is downloaden. Te vinden op o.a. docplayer.nl, klik hier.

Uitsnede Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Uitsnede deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Uitsnede Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk  Bron: Koninklijke Verzamelingen

Dat heb je wel eens. Ze lijken niet op elkaar, hebben niets met elkaar te maken en toch doet de een aan de ander denken. Het is waarschijnlijk die opeenvolging van 3 (tot 4) vormen na elkaar. Gewoon mooi om even te laten zien, niet meer dan dat.
Jan Holwerda

Buitenplaats Buite Rust te Soeterwoude (1794), Pieter van Campen
Bron: Erfgoed Leiden

Deelontwerp voor tuin, vermoedelijk Huis te Heemstede (Heemstede, 1750-1800)
Bron: Noord-Hollands Archief

Hofsteede en landereyen … toebehoorende aan Willem Gideon Deutz (‘De Eult’, Baarn, 1745), J. Perk
Bron: Koninklijke Verzamelingen