Twee plannen voor de aanleg van de Plantage (1766/1767), Horsman  Bron: Gemeentearchief Schiedam

Stadspark De Plantage te Schiedam vierde dit jaar haar 250 jarig bestaan. Het oudste stadspark van Nederland heet het. Het doet er even niet toe, maar er zijn er meer die dit claimen: Worpplantsoen (Deventer) Alkmaarderhout (Alkmaar), Valkhof (Nijmegen), Malieveld/Koekamp (Den Haag), Stadspark (Maastricht) enz. Aanleiding voor dit bericht is niet meer dan de ontwerpjes van Horsman die ik in kader van deze viering voorbij zag komen, leuk om even te laten zien.

Op 10 november 1766 nam de vroedschap van Schiedam het besluit op het Nieuwe Werk een park aan te leggen. De bebouwing aldaar was beperkt tot beide buitenzijden, die van de Buitenhaven en de Nieuwe Haven, zodat in het midden een nagenoeg onbebouwde strook grond lag. De notulen van de vroedschap vermelden: ‘ter voldoening van de algemene inclinatie (=neiging) en verlangen welke al zeedert langen tijd bespeurt is geweest, dat het Nieuwerk mogte worden beplant, het welk tegelijk tot meer aanzien deezer stad zoude verstrekken’. De opdracht om een plan te maken en toestemming om bomen te rooien en het land om te spitten volgen. In de vergadering van 2 maart 1767 konden de burgemeesters dan ook aan de vroedschap mededelen, dat zij ‘het land van het Nieuwerk hadden doen omspitten, de boomen langs den Tuynlaen laten uitroeyen en verkopen; soe dat (het saysoen thans daar zijnde) het voorsz. Nieuwerk als nu ten genoegen van ’t algemeen en tot Cieraad van dat gedeelte deeser Stad met eene aangename en vermakelijke Plantagie soude kunnen worden voorsien’. En ‘het plan door gemelde Horsman geproiecteert, met de veranderingen welke daar in soude mogen worden vereischt, te volgen, en onder directie van gemelde Horsman, den Heer Fabrycq en den Architect deser stad [Ary van Bol’es] het Nieuwerk soodanig te doen beplanten, als sy ten meesten Cieraad van het werk, en ten genoegen van het algemeene best zullen oordelen te behooren.’ De tekening van Horsman laat twee alternatieven zien en de kaart van Schiedam uit 1770 van de hand van Rutger van Bol’es (zoon van) laat het gerealiseerde park zien.

Detail Kaarte figuratif van de stad Schiedam, met rechtsonder De Plantage (1770), Rutger Bol’es
Bron: Gemeentearchief Schiedam

Latere architecten die aan De Plantage werkten waren J.D. Zocher jr (1826/1827), J.K. Dominicus (1899) en J.T.P.Bijhouwer (1953) (en nog weer anderen in 1994 en 2013).
Jan Holwerda

Gesigt van de Plantagie, der Stad Schiedam (ca. 1800), J. van Haastert  Bron: Gemeentearchief Schiedam