Uitsnede plattegrond Franeker met de tuin (c) achter de academie (B) (ca. 1643/44), Johan Blaeu

De Duitse jurist en boekenverzamelaar Zacharias Conrad von Offenbach (1683-1734) publiceerde (postuum) in 1753 Merkwürdige Reisen durch Niedersachsen, Holland und Engelland, over zijn reizen gemaakt in de jaren 1709-1711. Een eeuw later werd het deel van de reis door Friesland eruitgelicht, vertaald en gepubliceerd. Hieruit het navolgende met wat mij betreft aansprekende details over de paden in ‘den hortus medicus of akademietuin, van de hoogleeraar in de kruidkunde D. Petrus Latané’:
‘De tuin op zich zelven is niet zeer groot, maar zeer net en wel aangelegd. Vele gewassen zijn er in, maar louter kleinigheden, omdat er geene oranjerie voorhanden is. Prof. Latané neemt ze des winters in huis; nu werden zij in glazen kasten gezet. De breede paden waren alle met kif (schors, zoo als bij ons de leêrtouwers het heeten) bestrooid. Toen ik den tuinman, een Duitscher uit Stuttgart, vroeg, waarom men dit er toe gebruikte, zeide hij mij, dat het om vele redenen daartoe geschikt was. Voor eerst kon de wind het niet, zoo als het zand, op de bedden werpen; ten tweede gaf het in twee of drie jaren voortreffelijke aarde; in de derde plaats liep men er veel gemakkelijker op, dan op zand; en ten vierde zagen de paden, door de rood-geele kleur, er goed uit. De beide laatste zaken moesten wij inderdaad toestemmen. De kleine paden in de bloemperken, of tusschen de bedden, worden met zand bestrooid, omdat het daartoe dienstiger is, en meer hitte geeft. Het bovengemelde kif is echter niets anders, dan de fijngemaakte bast van eikenboomen, nadat zij door de leêrtouwers tot het bereiden van het leder is gebezigd geworden, en die genoeg te verkrijgen is. Ik vroeg den tuinman, of het in den zomer ook stonk of stoof? Hij zeide van neen. In andere tuinen, alwaar het zand het wandelen moeijelijk maakt, ware zulks alzoo ook wel te beproeven.’
Jan Holwerda

INGEZONDEN
Het Prins Bernhard Cultuurfonds en sKBL nodigen u uit voor een studiedag op maandag 19 juni van 10:00 – 18:00 uur op Landgoed Fraeylemaborg, Hoofdweg 30, 9621 AL Slochteren. De studiedag is bedoeld voor mensen die direct betrokken zijn bij de instandhouding van historisch erfgoed (natuur, landschap, gebouwen, collecties). Het aantal plaatsen is beperkt. Deelname geschiedt op basis van binnenkomst na aanmelding. Deelname aan de bijeenkomst is gratis, u kunt zich hier aanmelden. (zie ook hier)

Programma
10.00 -10.15 Ontvangst met koffie/thee
10.15 -10.30 Welkom door Harry van Ham, voorzitter Gerrit van Houten Stichting; Henk Dijkstra, Prins Bernhard Cultuurfonds (PBCF); René Dessing (sKBL)
10.50 -11.20 Verbreding van bezoekersdoelgroepen op het landgoed, Marjon Edzes (directeur De Fraeylemaborg)
11.20 – 11.50 Vrijwilligers voor flora en fauna inventarisaties: Een gouden combinatie, Theo Verstrael (directeur Sovon)
11.50 – 12.15 De verhalen van de Fraeylemaborg, Henny van Harten (conservator Fraeylemaborg)
12.15 – 13.00 Broodlunch
13.00 – 14.30 Bezoek huis en tuin van De Fraeylemaborg
U heeft de keuze uit drie rondleidingen:
1. Rondleiding Huis, onder leiding van Gerard de Haan
2. Rondleiding Tuin, onder leiding van Henny van Harten
3. Rondleiding Huis en tuin in vogelvlucht, onder leiding van Marjon Edzes
14.30 – 15.00 Aardbevingen en Groninger Borgen, Kor Holstein (eigenaar  Holstein Restauratie)
15.00 – 15.30 Verbetering van waterkwaliteit op landgoederen, Ab van Dijk (projectleider Geldersch Landschap & Kasteelen)
15.30 – 16.00 Historische interieurs ( onder voorbehoud),  Johan de Haan (hoofdconservator Paleis Het Loo)
16.00 – 16.15 Vragen / afronding
16.15 – 18.00 Netwerkborrel

Wakefield Lodge  Bron: British Museum

INGEZONDEN
Wij zijn op zoek naar informatie over de in 1776 overleden Jan Horstman die in Engeland als surveyor werkte, waarschijnlijk voor Capability Brown. In 1749 werkte hij aan de Great Pond voor Wakefield Lodge die uitgegraven werd. Zijn testament is in 1760 door Jacob Elout in Haarlem opgemaakt, in bijzijn van Johannes Dirk Hazelaar en Jan van der Kreek,  en werd geopend op 15 november 1776. Horstman’s vrouw Maria Cornelia Masinir kreeg de verantwoordelijkheid voor de eigendommen van Horstman in Engeland.

Wie heeft van hem gehoord? Wie weet meer?
Jan Woudstra

Wakefield Lodge  Bron: tbheritage.com

Vanaf donderdag 1 juni 2017 viert Kasteel de Haar de afronding van de recente parkrestauratie. Groene Weelde omvat een gevarieerd binnen- en buitenprogramma voor volwassenen en kinderen waarbij de intieme relatie tussen kasteel en park weer wakker wordt gekust. Het programma is tot stand gekomen in samenwerking met gastconservator Mariëtte Kamphuis, landschapsarchitect Adriaan Geuze en kunstenaar & florist Denise Collignon.

Tussen 2006 en 2016 werd het park grondig gerestaureerd met ruimhartige steun van het VSB Fonds en onder leiding van landschapsarchitect Michael van Gessel. Hij herstelde de belijning van het oorspronkelijke parkontwerp en maakte daardoor het fraaie samenspel tussen licht en donker, open en gesloten, uitzicht en intimiteit weer beleefbaar. Bovendien voegde hij passende elementen toe, zoals een nieuwe waterpartij in het hertenkamp. De door Van Gessel gerestaureerde rozentuin staat deze zomer opnieuw in bloei met zo’n 75 verschillende soorten rozen; een geur- en kleursensatie!

Nieuw zijn onder meer het beplantingsontwerp voor de Romeinse tuin en een parkplattegrond met prachtige lommerrijke wandelroutes. Binnen biedt Groene Weelde de unieke kans om de 2e verdieping van Kasteel de Haar te bezoeken voor de fraaiste vergezichten. Ook zal de historische bloemenkelder weer tot leven komen en verschijnt in de Main Hall in samenwerking met Paleis het Loo een ode aan de verdwenen wintertuin. Zie verder hier.

Burgelijke stand Baarn, 16 mei 1817

Tweehonderd jaar geleden, op 15 mei 1817 overleed Johan(n) (Jan) David Zocher te Soestdijk.
Op 16 mei 1817 meldden rentmeester Charles Francois Simond en dagloner Gerrit de Zoete zich bij Frans Pen, burgemeester en ambtenaar van de burgerlijken stand van Baarn, met de mededeling dat de ‘Heer Johan David Zocher architeck’ de voorgaande avond om 11 uur was overleden. Burgemeester Pen stelde dezelfde dag de vrederechter van Haarlem middels een brief op de hoogte. Zoon Jan David Zocher junior maakte de dood publiekelijk bekend via de Opregte Haarlemsche Courant van 24 mei 1817.
Jan Holwerda

Vrede- en politiegerechten Haarlem

Opregte Haarlemsche Courant 24 mei 1817

Heemschut, een ieder van ons kent het tijdschrift en heeft minimaal een van de boekjes uit de serie in de kast staan. Maar oude, laat staan alle nummers? En alle boekjes? Vast niet. Ik ben blij met de exemplaren die ik in mijn kast heb. Nederlandsche tuinen en buitenplaatsen van Bijhouwer was bijna 40 jaar geleden hét boekje wat me gegrepen heeft. Later volgden meer uit de serie. Maar met alles online, en ook het tijdschrijft, dan maak je toch wel een hele grote sprong in het toegankelijk maken van dat materiaal. Met name de mogelijkheid tot digitaal zoeken is vanzelfsprekend een uitkomst. Downloaden kan ook, maar slechts betreffende pagina en helaas niet het complete nummer of boekje. Ga vooral zelf zoeken in de Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut.
Jan Holwerda

Fryslân Uitgebeeld, gegeorefereerde kaarten op verschillende ondergronden, met inzoomen, transparantie en andere mogelijkheden

OVERGENOMEN (deels)
Het digitaliseren van oude kaarten is één ding, maar hoe kun je dat materiaal vervolgens zó aanbieden, dat zowel liefhebbers als professionals er op een plezierige manier mee aan de slag kunnen? En hoe kun je het thema ‘voorname huizen in Fryslân op kaarten’ presenteren via een website? Dat was de aanleiding voor ‘Fryslân Uitgebeeld’, een project van RedBot, Tresoar en het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen.

De website Fryslân Uitgebeeld, mede ontwikkeld door de GeoDienst (Research and Innovation Support, RuG), wordt op 10 mei op Staniastate in Oentsjerk gelanceerd. Centraal staan kaarten uit de zeventiende en achttiende eeuw: de eerste kaart waarvoor de provincie werd opgemeten (‘Frisia Occidentalis’, 1622), de kaarten van Christiaan Schotanus (1664) en diens zoon Bernard (1698, 1718) en de ‘Nieuwe Caert van Friesland’ (1739), ‘de grootste, schoonste en nauwkeurigste Algemeene Kaart van Friesland, welke ooit is uitgegeven’

De kaarten zijn door middel van georeferentie voorzien van coördinaten, waardoor ze zeer nauwkeurig op elkaar, maar ook op een moderne kaart geplaatst kunnen worden. De kaartlagen zijn bovendien te combineren met extra gegevens van de provincie Fryslân en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Voorname huizen
Fryslân Uitgebeeld heeft speciale aandacht voor de vele voorname Friese huizen, oftewel de (eigenerfde) staten en hofsteden uit de periode 1600-1750. De aanleiding daarvoor is het onderzoek dat architectuur- en landschapshistorica Annemarie Zijlstra heeft uitgevoerd in het kader van het Deltaplan Digitalisering. Er is een verbinding gemaakt tussen Fryslân Uitgebeeld en het Fries Kaartenkabinet, waardoor de tekeningen uit het Kaartenkabinet nu op precies de juiste geografische locatie worden weergegeven als een Point Of Interest (POI). Dit wordt in de toekomst verder uitgebreid. Alle gegeorefereerde kaarten zullen op verzoek als download beschikbaar zijn voor eigen onderzoek en open data.

Het bestuur van Stichting Tuinhistorisch Genootschap CASCADE heeft haar donateurs middels een via mail verstuurde uitnodiging geïnviteerd voor de Cascade MidZomerNacht bijeenkomst. Deze zal plaatsvinden op woensdag 21 juni 2017 op Landgoed De Leemcule bij Dalfsen, vanaf 17.00. Onze gastheer is Philip de Haseth Möller, Cascadedonateur en eigenaar van De Leemcule. Heeft u de uitnodiging niet ontvangen? Stuur dan een email naar secretariaat@cascade1987.nl. U dient zich ook via dit mailadres aan te melden voor de MZN (zonder aanmelding en betaling is deelname niet mogelijk).

Tijdens deze bijeenkomst zal ook de Carla Oldenburger-Ebbers penning worden uitgereikt, de stimuleringsprijs voor nieuwe onderzoekers. In september 2016 ging een oproep voor kandidaten uit en op 21 juni 2017 wordt de winnaar dus bekend gemaakt. Hieronder volgen de zes genomineerden en hun onderzoeken in willekeurige volgorde; in een langer document worden ze uitgebreider voorgesteld (klik hier voor PDF).

De zes genomineerden en hun onderzoeken, in willekeurige volgorde:
* Anna van Gerve. Een nieuwe dialoog met de natuur. De positie van Louis le Roy in de ontwikkeling van natuurlijker openbaar groen in de jaren zeventig. Artikel in Stadsgeschiedenis, 2014.
* Gerrit van Oosterom. Gronden van vermaak. Een reconstructie van de ontwikkeling van de buitenplaatscultuur en het buitenplaatslandschap langs de Oude Rijn tussen Leiden en Utrecht (1600-1900). Masterscriptie Rijksuniversiteit Groningen, 2015.
* Willem Weiland. Groen erfgoed: Het volkspark de Leidse Hout in Leiden. Functies en gebruik van het park 1931-2014. Masterscriptie Open universiteit, 2015.
* Fenny ramp. ‘Ten gerieve des volks’ Een onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van een uniek volkspark: het Sloterpark. Masterscriptie Universiteit van Amsterdam, 2016.
* Ietse-Jan Stokroos. Graven in het landschap. Vormgeving en inrichting van begraafplaatsen in Nederland in het interbellum. Masterscriptie Rijksuniversiteit Groningen, 2015.
*Jorinde Nijhuis. De tuinen van Beeckestijn. Een onderzoek naar feit en fictie in de geschiedenis van het ontwerp. Masterscriptie Vrije Universiteit Amsterdam, 2014.

Gezicht op de huizen Canton (links) en Peking te Baarn (1780-1820)  Bron: Venduehuis Den Haag

Op de omslag van onze publicatie Tuingeschiedenis in Nederland II. Denken en doen in de Nederlandse tuinkunst 1500-2000 staat een aquarel met ’t Sineese Huis Peekeng / buiten Baaren (zie hier). Een fantastische afbeelding. Maar eerlijk is eerlijk, de bovenstaande (en navolgende uitsnedes) zijn nog mooier. Maar deze aquarel was ons toen nog niet bekend. Niet vreemd, want bewuste aquarel kwam pas half april als veilingobject naar voren; opbrengst € 1.200.

De digitale versie is blijvend te zien in de beeldbank van Het Utrechts Archief, zie hier.
Jan Holwerda

Rotterdamsch nieuwsblad 12 november 1927

Na het zien van de hermitage op de kaart van Bosch en Hoven, zie voorgaand bericht, heb ik gezocht of er ergens een vermelding is gedaan van die hermitage; nog niet kunnen vinden. Wel heb ik een en andere betreffende de koepel van Bosch en Hoven gevonden. Het startte met een krantenartikel met een foto van de afbraak t.b.v. verplaatsing (hier boven).

Het Algemeen Handelsblad weet op 3 november 1927 te melden:
DE KOEPEL VAN BOSCH EN HOVEN. Hij verhuist naar den Aerdenhout.
De koepel van de vroegere buitenplaats Bosch en Hoven, moet van den Heerenweg verdwijnen, maar, zoo meldt het „H. D.”, daarmee nog niet uit Haarlems omgeving. Mr. C. J. van Tienhoven te Aerdenhout heeft hem namelijk aangekocht en zal het gebouwtje in den tuin van zijn villa „Klein Bentveld” laten herbouwen. De koepel komt dan te staan op den hoek van den Bentveldschen weg en den Zwarten weg. Het sloopen van den koepel, die natuurlijk in hoofdzaak ongeschonden moet blijven, is geen makkelijk werkje. Het achtkantige koepeldak, dat ongeveer vier meter hoog is, en een doorsnede heeft van 6 meter, bevat aan de binnenzijde fraai stucwerk. Van buiten is het met lood gedekt. Er staat een klein torentje op. Dit dak moet in zijn geheel overgebracht worden. Eerst wordt de koepel er onder weggesloopt, waarom het dak op palen gezet is. De koepel zelf is opgetrokken van zandsteen, en gekroond met een gebeeldhouwde houten lijst. Voorts is er aan de tuinzijde een mooie hardsteenen stoep, met gebeeldhouwde zandsteenen leuningen. Het dak zal ’s nachts naar Aerdenhout overgebracht moeten worden, want wegens de breedte is vervoer overdag niet mogelijk.

Verder zoeken maakt duidelijk dat de koepel nu nog steeds op de locatie aan de Zwarteweg te Aerdenhout staat, ‘verminkt’ volgens het monumentenregister.

Koepel aan de Zwarteweg in Aerdenhout  Bron: RCE

Een foto van enige jaren voor de afbraak/verplaatsing, uit het weekblad Buiten jaargang 1922, laat zien dat de koepel aan de Herenweg te Heemstede door het uit de rooilijn ‘springen  ‘in de weg stond’.

De koepel van Bosch en Hoven aan den Heerenweg  Bron: Buiten 1922

Ook rond 1770 was de koepel al ‘uitspringend’, voor het beste uitzicht. Boschhove op de Wageweg buyte Haarlem (1765-1775), Johannes Schouten Bron; Noord-Hollands Archief

Tot slot levert een online artikel over de firma Rijnierse BV uit Overveen nog een prachtige foto van de nachtelijke verplaatsing van het koepeldak (en deze foto was de reden voor deze weblog 🙂 )
Jan Holwerda

De nachtelijke verplaatsing van het koepeldak  Bron: Oneindig Noord-Holland