Akte Jan van der Groen: Bron: Nationaal Archief, Den Haag, Nassause Domeinraad, nummer toegang 1.08.11, inventarisnummer 565 (30)  Klik hier hier voor complete akte.

Dat Jan van der Groen werkzaam was als hovenier van de prins van Oranje weten we vooral uit zijn eigen publicatie en uit notariële akten. Onlangs vond ik in de archieven van de Nassause Domeinraad de ‘Acte voor Jan vander Groen als hovenier van Syne Hoochᵗˢ Thuynen op de Cingel’. De Acte is gedateerd op 30 december 1665. Jan van der Groen kreeg tot taak “de thuynen op de Cingel alhier inden Hage […] te beplanten volgens de ordre hem by ofte vanwegen syne Hoochᵗ daer toe te geven, ende voorts deselve wel net ende naer behooren te onderhouden ende gade te slaen, ende verder alles te doen tgeene daer toe staet ende behoort ende dat op de gagie van vierhondert en achtendertich Car. guldens jaerlykx”. Hij kreeg deze betaling sinds 1 januari 1663. Klaarblijkelijk was Jan toen zijn zwager Maerten Blom opgevolgd, die in juni 1662 was overleden.

Van der Groen had vooral een toezichthoudende en adviserende taak en was belast met de inkoop van bollen, planten en bomen. In de notulen van de Domeinraad staat dat met Jan van der Groen “t’accoordt [is] aengegaen [..] te dienen van advys”. Het dagelijks onderhoud was in handen van hovenier Jan Pietersz van der Cley die hiervoor 699 gulden kreeg betaald over een periode van drie jaar.

De thuynen op de Cingel oftewel de “cleynen Thuyn aent binnenhoff” zijn te zien op de kaart Afbeeldinge van ’s Gravenhage In haar Platte Grond Gemeeten en in ’t Koper gemaakt door C.E. En nieuwlyks uitgegeven door Carel Allard uit 1666. De tuin lag naast het Binnenhof (nummer 18 op de kaart) op de plek van de inmiddels verloren gegane Buitenhoftuin van prins Maurits. De Hofsingel was inmiddels gedempt, vandaar waarschijnlijk de naam thuyn op de cingel. Het was een ommuurde, langwerpige tuin met 10 vierkante bedden.
Lenneke Berkhout

Afbeeldinge van ’s Gravenhage In haar Platte Grond Gemeeten en in ’t Koper gemaakt door C.E. En nieuwlyks uitgegeven door Carel Allard (1666) Bron: www.haagsebeeldbank.nl

Deze week vielen er nog een aantal in de mailbus:

t/m 31 dec Vechtstreekmuseum Maarssen: tentoonstelling Theekoepels aan de Vecht: ‘Herstellen is behouden’. Zie hier.

16 jun Vechtstreekmuseum Maarssen: lezing Theekoepels in de Vechtstreek. Zie hier.

16 jun Slot Zuylen: studiemiddag Erfgoedtoerisme, zegen of vloek? Zie hier.

vanaf 11 juni Stedelijk Museum Vianen: expositie De Tuinkunst van de Brederodes. Zie hier.

16 jul Stedelijk Museum Vianen: lezing over de 17e-eeuwse tuinen van Batestein. Zie hier.

t/m 21 aug Museum De Zwarte Tulp Lisse: tentoonstelling Bolbloemen onder de loep. Zie hier.

26 mei VU Amsterdam: Promotie Imke van Hellemondt: De Paradijsmethode. Opvattingen over het moderniseren van het landschap in de Nederlandse landschapsarchitectuur.  Zie hier.

15 juni Landgoed Singraven Denekamp: Symposium behoud historische buitenplaatsen. Zie hier.

17 juni Schip van Blaauw Wageningen: Seminar Naoorlogs groen. De volgende tijdlaag. Zie hier.

30 juni RU Groningen: Promotie Martin van den Broeke: ‘Het pryeel van Zeeland’. Buitenplaatsen op Walcheren 1600-1820.

1 juli RCE Amersfoort: Cultuurhistorisch groen erfgoed in oude bossen, heggen en houtwallen. Zie hier en aanmelden hier.

Crematorium Dieren (1954) Bron: www.diereninbeeld.nl

Het crematorium in Dieren werd in 1954 gebouwd in Dieren-Noord als tweede crematorium in Nederland. De gebouwen (inclusief het columbarium, zie bijgevoegde foto) zijn ontworpen door de Haagse architect H.C.P. Nuyten. Maar wie was de ontwerper van het fraai aangelegde circa 9 hectare grote terrein? Wie weet meer?

In historische kranten en diverse publicaties heb ik tot op heden niets kunnen vinden. Bij het crematorium hebben ze hun archieven erop nageslagen maar ook zonder resultaat.

Steeds komt alleen bovengenoemde architect van de gebouwen boven water, maar over de terreinaanleg wordt met geen woord gerept. Ik heb ook al bedacht dat Nuyten wellicht tegelijk met de gebouwen zelf de aanleg voor het terrein ontworpen zou kunnen hebben, maar op voorhand lijkt me dat niet waarschijnlijk.
Gerard Derks

Terrein rond crematorium Dieren (1958) Bron: topotijdreis

De haveningang van het vestingstadje Dokkum bij de Halvemaanspoort tegen het einde van de 18de eeuw, en de nabij gelegen kwekerij. Afbeelding groot

Kom ik van de ene crowdfunding in de andere. Nee, nu niet om te werven; het geld is al binnen. Deze keer om een mooi ‘plaatje’ te laten zien, van het ‘langste schilderij van Dokkum’.

OVERGENOMEN (gedeeltelijk) van www.voorjebuurt.nl

Het schilderij meet 245 x 90 cm en is gemaakt van drie aan elkaar bevestigde planken. Hierop is met olieverf een voorstelling geschilderd van de haveningang van het vestingstadje Dokkum tegen het einde van de 18de eeuw. Het paneel werd in 1942 aangekocht en het jaar daarop naar het Kabinet van schilderijen (tegenwoordig Het Mauritshuis) in Den Haag vervoerd en gerestaureerd. Juist de restauraties van toen maken dat het schilderij nu, bijna 75 jaar later, nauwelijks nog toonbaar is: vooral het groen is na-gedonkerd, er zijn vele onnodig brede overschilderingen en een hoofd is storend slecht bijgeschilderd. Afgezien daarvan laat hier en daar de verf los van het paneel. Een conservering en restauratie van dit unieke schilderij zijn daarom dringend nodig en gewenst. Vandaar de crowdfunding (zie www.voorjebuurt.nl/campaigns/museumdokkum).

Afbeelding boven, het schilderij vóór restauratie. Links de kettingbrug (de twee witte poortjes met wapen van Dokkum daarop); dan de Halvemaanspoort (het robuuste poorthuis); de witte klapbrug en in het midden nog een stukje te zien van de nog bestaande IJsherberg buiten de omwalling. Rechts is een kwekerij van sierbloemen en struiken te zien. Dit is tegenwoordig een onbebouwd eilandje in het water tegenover de IJsherberg.

Aan de linkerkant van het schilderij zijn overschilderingen en oud stopwerk verwijderd; nu zie je in ieder geval het origineel. De lacunes zullen spaarzaam weer worden opgevuld en bijgeschilderd, zo min mogelijk over oud schilderwerk heen. Afbeelding groot

Detail van de kwekerij rechts op het schilderij. De bolvormige planten op de voorgrond lijken rode en groene kolen te zijn. Zou het dan naast kwekerij van siergewassen ook een moestuin zijn geweest? Afbeelding groot

INGEZONDEN
De afgelopen jaren is er op Elswout door Staatsbosbeheer hard gewerkt aan het herstel van de vele monumentale gebouwen en bruggetjes. Eén gebouwtje heeft echter nog dringend renovatie nodig: Borski’s rustieke boshut. Marieke Schatteleijn (boswachter op Elswout) wil samen met u de renovatie van deze boshut realiseren. ‘Deze 19e eeuwse boshut, vroeger een pronkstuk van de Borski’s, gaat al jaren onder plastic schuil. Hoog tijd om dit er samen af te halen! Bouwt u ook mee?’, aldus Marieke. Tot 20 mei kunnen alle liefhebbers van Elswout een bijdrage leveren op www.crowdfundingvoornatuur.nl/boshut.

Wat de website betreft is alles onder de ‘motorkap’ vernieuwd. Daardoor is de software up-to-date tegen hackers e.d., sneller (volgens mij) en achter de schermen vriendelijker voor de webmaster. De ‘carrosserie’ is door handmatige aanpassingen het ‘model’ als het was, inclusief het ‘spuitwerk’ in Cascade-blauw. Nieuw zijn de icoontjes onderaan de berichten en pagina’s. Daarmee kunt u een en ander naar believen ‘doorzetten’ naar facebook, twitter, linkedin en/of persoonlijk via een email.
Mocht iets niet goed werken, dan gaarne een mailtje naar webmaster@cascade1987.nl.

Pensionat Eikenburg Bron: RHC Eindhoven

Omwille van een aantal fraaie ’tuinplaatjes’…
In 1894 kwam het landgoed Heihoef te Stratum/Eindhoven in handen van de Broeders van Liefde. Het werd een pensionaat voor kinderen van gegoede ouders en dat door haar naam soms werd verward met een tuchtinrichting in het Limburgse Heibloem. Deftig als de instelling was, zo was de voertaal Frans, moest een naamsverandering wel volgen: Eikenburg werd de naam. Het internaat begon als jongensinternaat, met een school voor lager en uitgebreid lager onderwijs, veel later werden ook meisjes toegelaten. In 1996 werd het internaat bij gebrek aan belangstelling opgeheven.
Van Eikenburg, gebouwen, broeders, leerlingen e.d. is veel beeldmateriaal, m.n. ook ansichtkaarten, bewaard gebleven, ongetwijfeld ook om/door het thuisfront af en toe te berichten. En tussen de vele ansichtkaarten zijn er ook verscheidene van de tuin; vele zijn te vinden in de beeldbank van RHC Eindhoven. Bij deze een aantal fraaie ’tuinplaatjes’.
Jan Holwerda

Eikenburg, Pensionaat voor Jongeheeren, Vijver Bron: RHC Eindhoven

Pensionnat Eikenburg, Calvaire et étang au jardin Bron: RHC Eindhoven

Pensionnat Eikenburg, Jardin d’entrée Bron: RHC Eindhoven

Eikenburg, Pensionaat voor Jongeheeren, Tuin met vijver Bron: RHC Eindhoven

Pensionnat Eikenburg, Le fossé et la haie autour du jardin Bron: RHC Eindhoven

Detail plattegrond van Den Haag (1570), Cornelis Elandts ; met de kooltuin, nr. 74.
Bron: www.haagshistorischmuseum.nl

In een eerder bericht (hier en hier) werd melding gemaakt van het boekje De oudste tuin van Nederland: de groene geschiedenis van Huis Bergh, en die oudste tuin ligt bij Huis Bergh in ‘s-Heerenberg. In de archieven van dit huis ligt een document, gedateerd 1460/1461, dat de ‘tuin an den Vinckenbergh’ vermeldt, die gelegen was buiten de kasteelgracht van genoemd kasteel. De schrijvers van het eerste hoofdstuk, Peter Verhoeff en Nina Wijsbek, schrijven: In de standaardliteratuur zijn geen vermeldingen van oudere tuinen die tegenwoordig nog bestaan. Huis Bergh was in die tijd het administratief, economisch en juridisch centrum van een aanzienlijk graafschap Gelre.

Vooraf: het middelnederlandse woord tuin betekent: ‘door een omheining afgesloten ruimte.’

Het graafschap Gelre brengt ons ter vergelijking naar het graafschap Holland. In de zeer bekende standaardliteratuur Oude Hollandsche Tuinen, geschreven door Anna Bienfait (1943) gaat hoofdstuk III (p.33-43) zeer uitvoerig in op ‘De tuinen van ‘s-Gravenhage van het begin der 14e eeuw tot den tijd van Maurits’.

Veel gegevens blijken dan te vinden te zijn in de rentmeestersrekeningen van Noord-Holland. In 1316 wordt reeds de kooltuin (moestuinen) genoemd, die ook te zien is op bovenstaand schilderij van C.Elandts, gevolgd door onderstaande gravure die dezelfde situatie voorstelt, plattegrond/vogelvlucht van het grafelijke hof in 1570. De kooltuin was gelegen op het tegenwoordige Plein. Weliswaar is het Plein niet meer voorzien van groentebedden en -perken, maar de ruimte is exact hetzelfde en dus zeer herkenbaar gebleven. Hier werden de groenten en kruiden voor de grafelijke huishouding gekweekt.

Omgeving Hof omstreeks 1570, uit De Riemer, Beschryving van ‘s-Gravenhage, 1739

Alles over de grafelijke tuinen is uitvoerig genoteerd door:
* G.C. Calkoen, in zijn artikelen ‘Het Binnenhof van 1247-1747 (volgens de rentmeestersrekeningen van Noord-Holland)’, Die Haghe. Bijdragen en mededeelingen 1902, p. 35-182; en ‘Tuinen voorheen in en om het Binnenhof’, Die Haghe. Bijdragen en mededeelingen 1903, p. 144-174.
* C. H. Peters, ‘Het grafelijk leven in Die Haghe in de tweede helft der XIVe eeuw’, Die Haghe. Bijdragen en mededeelingen 1909, p. 113-268.

Begin 14e eeuw was al sprake van een keukenplein, een achtertuin, een nevenliggende tuin naast de vijver, en een tuin noordelijk van de grote zaal. Ca.1350 werd de vijver gegraven.

Tijdens de regering van Albrecht van Beieren (1358-1404) zijn de tuinen vergroot en verfraaid.

In 1434/35 werd gesproken van keperhouts (treillages) rond een wijngaard. In 1438 werden door de metselaar 14 nieuwe kruisbedden van baksteen gemaakt (afgezet met bakstenen) en de andere bedden veranderd. En zo veel meer.

In 1467 wordt de tuin bij het valkenhuis (naast de Gevangenpoort) genoemd. En nog zo veel meer.

Kortom, de tuin van Huis Bergh, wordt voor het eerst genoemd in een document van 1460, en heeft qua functie, afmetingen en ligging zijn oude positie tot heden bewaard. De tuin (en dan vooral de kooltuin) van Kasteel Die Haghe, voor het eerst genoemd in 1316, is ruim een eeuw ouder en heeft eveneens qua afmetingen en ligging zijn oude positie behouden, terwijl de functie gedeeltelijk is veranderd –geen keukenplein meer–, maar wel een plein als ‘pleziertuin’ in de zin van een ruim flaneerplein omgeven door terrassen. Het moderne plein beantwoordt nog steeds aan het middelnederlandse woord tuin, ‘door een omheining afgesloten ruimte.’

Dat de kooltuin bij Kasteel Die Haghe (het Binnenhof) nu de oudste tuin van Nederland zou zijn, daar durf ik nog niet mijn hand voor in het vuur te steken.
Carla Oldenburger