Kasteel Eerde en directe omgeving (1851) Bron: watwaswaar.nl

Op de website van deStentor (StentorTV, met filmpje) valt het navolgende bericht te lezen:

Landgoed Eerde bij Ommen maakt zomaar ineens een grote sprong op de ranglijst van unieke landgoederen in Europa. Van het ‘eenvoudige’ goed geconserveerde Sallandse landgoed is nu vast komen te staan dat kasteel, tuin en parkbos in strikte kunstzinnige harmonische verhoudingen zijn aangelegd: goddelijke perfectie op aarde.

"Bij mijn weten is dit het enige landgoed – in elk geval in Nederland – waar je dit soort klassieke aanleg op deze schaal nog vindt." Bij landschapsarchitect en tuinhistoricus Eric Blok is afgelopen zomer al metende en onderzoekende het opzienbarende inzicht ontstaan. "Baron Johan Werner van Pallandt, die het landgoed in 1715 liet aanleggen, heeft alles volgens strikte maatvoering gedaan." Die strakke maatvoering en achtergrond was bij de huidige eigenaar Natuurmonumenten, maar ook bij de nazaten van de baron niet bekend. "Naar dit onderwerp is nog maar weinig onderzoek gedaan, maar andere landgoederen uit deze tijd zijn niet zo precies qua maatvoering of de structuur is later compleet veranderd."

Blok deed zijn onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten. Hij ontdekte dat de ontwerper van het park de Rijnlandse roede heeft gebruikt als oppervlaktemaat. (Napoleon had de meter nog niet geïntroduceerd.) "Als je dat niet weet, zie je de verhoudingen en verbanden dus niet. Alle lanen en wegen en oppervlakten zijn aangelegd volgens die Rijnlandse roede. Van Pallandt heeft met zijn tuin, kasteel en bospark een echt kunstwerk gecreëerd."

De militair had contacten in Haagse hofkringen, en kwam zo in aanraking met tuinkunst uit die tijd. Hij volgde het voorbeeld van Constantijn Huijgens, die op zijn landgoed Hofwijck bij Den Haag ook de Frans Classicistische stijl toepaste. "Die ging uit van een universele gedachte, met gebruikmaking van het harmonische maatsysteem in de muziek dat teruggaat op de theorie van de gulden snede van Vitruvius. Als je dat exact toepast in architectuur en landschapsaanleg, dan verhef je je woonomgeving tot kunst. De tuin moet een afspiegeling zijn van het paradijs", doet Blok het streven uit die tijd uit de doeken. Van Pallandt diende in het regiment van Generaal Van Baer, die bij de aanleg van zijn landgoed Slangenburg in Doetinchem ook de formele parkstijl heeft toegepast. "Maar Van Baer heeft het praktisch gedaan, en zich niet strak aan de maatvoering gehouden. Daarin is Eerde uniek", weet Blok.

Op basis van zijn rapportage kan Natuurmonumenten nu beter prioriteiten aangeven die aangepakt moeten worden op het wat sleets geraakte landgoed. "Hoewel alles nog in oorspronkelijke staat is, zijn in de lanen gaten gevallen en zichtassen vervallen", somt Agnes Kleinsmit, beheerder Salland van Natuurmonumenten op. "Er zijn 25 lanen, die moeten over 25 jaar allemaal weer hersteld zijn. Dat gaan we ook doen met de overige bijna driehonderd landschapselementen."

Vooralsnog is 8 tot 10 miljoen euro nodig voor het ‘Programma Eerde’. Daaronder vallen ook de pachters en hun boerenbedrijven. Zij zouden duurzamer moeten gaan werken in het kwetsbare natuurgebied. Met het waterschap moet de verdroging een halt toegeroepen worden en de meandering van de Regge teruggebracht worden. En het landgoed en haar terreinen moeten meer ruimte gaan bieden aan bezoekers. Een andere wens is horeca in een van de bijgebouwen bij het kasteel. Zo blijft Eerde voor altijd een paradijs op aarde.

Overigens, zondag 2 mei, Open Dag Eerde (Natuurmonumenten)

Ommen, Kasteel Eerde vanuit de lucht (groter na klik foto)  Bron: oudommen.nl

Vanaf 1777 hield Goll senior van Velserbeek (Velsen) een bewaard gebleven schriftje bij met daarin aantekeningen over vogels, gewassen, bijzondere gebeurtenissen en weersomstandigheden. Goll junior zette dit later voort. Te lezen valt:

‘De Zomer van het jaar 1783 is bisonder aanmerkelijk geweest wegens eene buitengewone damp of mist, die zig het grootste gedeelte van de zomer vertoond heeft, dezelve was zo sterk dat de stralen van de Zon er door verduistert wierden, en de Zon zelve, besonder des morgens en s’avends zig in de gedaante van een vuurbol vertoonde, de hitte was buitengewoon, de termometer op Velserbeek was tot op 89 graden‘

Dat jaar was er een zeer zware vulkaanuitbarsting op IJsland met verduistering van de zon en temperatuurschommelingen als gevolg. Wat de bijbehorende stofwolken teweeg kunnen brengen weten wij nu ook. Goll wist niets van de uitbarsting en zag de stofwolken voor mist aan. Overigens meldt het KNMI (met dezelfde oorzaak) dat juli 1783 zo’n tien dagen met temperaturen boven de 30 graden kende.

Bovenstaande n.a.v. een krantenbericht met de kop ‘Velserbeek had in 1783 al last van IJslandse vulkaan’ en het ontbreken van vliegverkeer gedurende de afgelopen dagen.  JH

Der Stein zu Wörlitz (1797), Karl Kuntz

Tja wat voor een afbeelding zet je hier dan bij. Een leuke zou er een van de vulkaan in de ‘natuurlijke tuin’ bij villa Soekasari te Dordrecht van Otto van der Linden van Snelrewaard zijn. Maar ik weet niet of er een oude foto of iets van is, i.i.g. nooit gezien.

Dan maar een andere die onderdeel uitmaakt van de tuingeschiedenis, maar wel buiten Nederland: Der Stein zu Wörlitz (Duitsland). Na de bouwtechnische restauratie van 2005 was er na meer dan 200 jaar weer een ‘Ausbruch des Wörlitzer Vesuvs’. Ook dit jaar komt er weer een ‘Ausbruch‘. Opdat de Inspectie Verkeer en Waterstaat, KLM en vrinden maar gewaarschuwd zijn.

Hornhuizen, kerk en kerhof ; als een slingertuin.  Bron: St. Oude Groninger Kerken

In het kader van het onderzoek Landmerken, in opdracht van de Stichting Oude Groninger Kerken, dook een luchtfoto uit 1949 of 1950 op, met kerk en kerkhof van Hornhuizen. De foto laat het kerkhof zien met een aanleg als een slingertuin. Een fenomeen dat we maar al te goed kennen uit de Groninger tuingeschiedenis. Deze tuin mist echter wel kenmerken als een bergje en de toepassing van water. Een eerste plan om het oude kerkhof ‘naar den eisch des tijds’ aan te leggen kwam er in 1904 niet door. Een jaar later was er een tweede plan, van de tuinman B. tuinman Borkhuis uit het nabijgelegen Ulrum. De totale kosten van aanleg en verfraaiing bedroegen bijna f 300,-. De details kunt u na lezen in het artikel ‘Een slingertuin rond de kerk van Hornhuizen’, in Groninger Kerken 27 (2010) , nr 1 10-12 ; klik hier.

Met dank aan Jetty Tempelman, Wija Friso en St. Oude Groninger Kerken  JH

Hornhuizen, kerk en kerhof  nu   Bron: fy.wikipedia.org

Het Regelink in Hengelo Gelderland  Foto: Richard Zweekhorst

Nu maar eens iets anders dan De Viersprong, als beheerder van De Viersprong ben ik ook druk doende met een ander landgoed, Het Regelink in Hengelo Gelderland.
Het Regelink is in 1832 gebouwd door de baron Jacob Adolf van Heeckeren (1784-1837) die in zijn leven koos voor de liefde en niet voor de erfenis. Door beneden zijn stand te trouwen kon hij geen aanspraak maken op de aanzienlijke erfenis van zijn vader Evert Frederick, hiermee gingen o.a. de landgoederen Enghuizen en Beverweerd over naar zijn jongere broer. De baron heeft er met zijn geliefde dominees dochter J.B. Hummelinck maar vijf jaar van kunnen genieten, hij komt te overlijden in 1837 en zijn vrouw verlaat het landgoed.

Het Regelink toen.

In de tuinhistorische waardering dat ik in 2007 uitvoerde voor de opleiding Tuinkunst en Parken is de geschiedenis onderzocht, opgetekend en gewaardeerd.
Uit deze waardering kwam boven dat de parkaanleg van de baron, hoewel deze de oudste is, het hoogst gewaardeerd moest worden. De baron was duidelijk van goede afkomst en had kennis van de klasse en gebruiken van de oude adel. Het park was sober van opzet, maar voorzien van een hoogwaardige basis. De gehanteerde tuinstijl was gelijk aan Enghuizen, ferme ornée, de korenschoven stonden hier werkelijk tot aan de voordeur.
Dit jaar ga ik bezig met het herstellen van enkele oude lijnen, waaronder het wandelpad met zicht op de oude kerk van Hengelo, en trachten het landgoed weer iets van zijn glans terug te geven. De eenvoud en de liefde van de baron zijn bepalend voor de sfeer bij het traditionele neo-classicistische  woonhuis.
Als onderdeel hiervan willen we de moestuin behoorlijk vergroten van ca. 300 m2 nu naar de oorspronkelijke 2500m2. Ook de fruitmuur zal een opknapbeurt krijgen.

De huidige eigenaresse heeft de wens een kas in de moestuin te plaatsen en vroeg mij eens na te denken over de vormgeving, dat duurde ongeveer een halve seconde tot ik uitriep, dat wordt dus een ontwerp uit de tijd van de baron. Iedereen enthousiast en ik een probleem, want hoe zagen die kassen er uit rond die tijd, hoe vertaal ik dit naar de soberheid en klasse  van de oude adel.
Cascade lijkt mij een uitstekende organisatie om eens rond te vragen voor afbeeldingen, publicaties of andere wetenswaardigheden die mij kunnen helpen dit gebouwtje in de juiste setting te plaatsen.

Richard Zweekhorst
Tuinen van vroeger

N.a.v. een artikel in m’n krant, De Gelderlander; omdat de afbeelding zo mooi is; omdat er ook een kleine link met deze dagen is (eigenlijk ben ik dan te laat, een link met afgelopen vrijdag, Goede Vrijdag); en… misschien kun je het wel als een vroeg voorbeeld van een boomboeket zien? Bijbelse inspiratie? Of ben ik dan oneerbiedig? En ook al ben ik te weinig deskundig op dit gebied van Bijbel, symboliek en wat al niet meer te zeggen valt, toch deze weblog.

Het betreft een schildering in het Klooster van het Heilig Kruis te Jeruzalem. Het stelt Lot voor die water geeft aan een boom uit drie loten: cypres, ceder en pijnboom (op internet wordt ergens ook de olijfboom genoemd, i.p.v. de pijnboom ; te samen een boomboeket?).

Lot vluchtte met zijn gezin uit Sodom, zijn vrouw keek achterom en veranderde in een zoutpilaar. Lot woonde daarna met zijn dochters in een grot in de bergen. Er was geen andere man in dat gebied om voor nageslacht te zorgen, dus voerden de dochters Lot dronken, sliepen met hem en werden beiden zwanger van hun vader (zie Genesis 19).

Volgens de Lot-traditie/legende/mythe (zeg maar hoe te benoemen) van het klooster gaat Lot dusdanig gebukt onder de incest dat hij te biecht gaat bij Abraham. Deze geeft hem drie stokken/scheuten, van een pijnboom, een cypres en een ceder. Hij moet ze dichtbij Jeruzalem planten en vanuit de Jordaan ieder dag water geven tot ze tot bloei komen en tot bomen uitgroeien; dit als teken tot vergiffenis door God. Op een dag staat een oude man (de duivel) langs de weg en vraagt water, verderop is er opnieuw een en uiteindelijk is de kruik leeg als Lot bij de boom komt. Verslagen zit hij neder, maar God zendt een engel met de boodschap dat de zonden vergeven zijn en dat de bomen tot een boom zullen samengroeien (de heilige drie-eenheid) en die belangrijkste zal zijn die ooit op de wereld heeft bestaan: het hout voor het kruis waaraan Jezus stierf.
En daar de link met Goede Vrijdag.  JH

Voor boomboeket zie ook het artikel ‘Bundels, proppen en boeketten’ van Lucia Albers in Tuin en Landschap 2006, nr 14, 28-30 ; klik hier.

Meestal worden boeken vermeld in de nieuwsbrief. Nu toch een keer via de weblog: Geschiedenis van Oranjewoud, door Drs. R.L.P. Mulder-Radetzky en B.H. de Vries. Ja, ‘onze’ Rita en Barteld. De 6de herziene druk is verschenen. Toch wel heel bijzonder, een 6de druk! Herzien. Ja inderdaad, nog dikker, nog fraaier, met nog meer kleur.

Er was na de nieuwe ontwikkelingen aan de noordkant van het landgoed Oranjewoud behoefte om deze vast te leggen en toe te voegen aan de bestaande publicatie. Twee nieuwe hoofdstukken zijn opgenomen. Eén over het stichten van het nieuwe museum Belvédère en het andere betreft de reconstructie van de historische tuinaanleg van Oranjewoud. De al bestaande hoofdstukken zijn herzien, belangrijke nieuwe gegevens en uniek illustratiemateriaal is toegevoegd. Verder zijn er veel nieuwe opnamen opgenomen.

Herzien en een hoofdstuk toevoegen was geen sinecure vertelde Rita in een pauze tijdens de afgelopen RTC. Het was uiteindelijk veel werk, veel meer dan gedacht, maar het resultaat mag er dan ook zijn.  JH

Drs. R.L.P. Mulder-Radetzky en B.H. de Vries, Geschiedenis van Oranjewoud, Alphen aan den Rijn, 2010. 376 p. ISBN 9064698514, Tijdelijk xe2x82xac 52,50
Canaletto / Repro-Holland is de uitgever. Op hun website meer, met ‘inzage’ van de eerste 24 pagina’s.