Koepeltje Eidenhout (Haarlem), 2007

Als je aan het einde (zuidzijde) van de Haarlemmerhout de Spanjaardslaan in westelijke richting volgt rij je als het ware tegen het ‘Huis met de Beelden’ (stenen sfinxen), of te wel tegen de voormalige buitenplaats Eikenhout. In de tuin achter het huis werd in 1915 een koepel gebouwd. Eén van de eerste voorbeelden in Nederland van het gebruik van gewapend beton. Waarschijnlijk zelfs het allereerste bouwwerk in gewapend prefab beton. Dit is één van de redenen dat het een rijksmonument is. Decennia lang bleef onderhoud achterwege, behoud leek niet meer mogelijk, een sloopvergunning werd zelfs afgegeven, maar in 2007 tijdens een symposium in en over de Haarlemmerhout werd toch een restauratie aangekondigd. Technische innovaties maakten herstel toch mogelijk. Eén van de acht zuilen was nog vrijwel gaaf en kon gebruikt worden om mallen van te maken, waarmee het stucwerk van de andere zuilen hersteld kan worden. De twee sfinxen, die voor de tuinkoepel waren geplaatst worden opgeknapt. Maar het koepeldak (ingestort in 1948) met een grote ‘syrene’ wordt niet teruggebouwd, het koepeltje moet geen hangplek voor probleemjongeren worden. Het ‘hoogste punt’ is al bereikt en het hoogtepunt volgt in het Open Monumentenweekend, 12 en 13 september, met een officiele beëindiging.  JH Voor meer zie op de website van Stadsherstel, en aldaar Restauraties>InUitvoering. En kijk ook bij de uitvoerder Rescura, en haar plan van aanpak. En tot slot, meer over voormalige buitenplaats Eikenhout valt te lezen in ‘Van Dronckemanshuisje tot Vogelbos‘, klik hier.

Het koepeltje in de tuin, ca. 1925

De cascade bij kasteel Biljoen, mei 2009.  Foto: Niek Ravensbergen

Bruisen, klateren, murmelen? Ik vind dat ze ruist. Alleen als je er dichtbij bent hoor je haar: de cascade op het landgoed Biljoen. Zij leeft weer!

Op 16 mei 2009 bezocht een Cascadegezelschap het landgoed Biljoen en zag daar onder meer een pas weer opgegraven, droge cascade. Kort na die excursie kon een beheerder van het Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen zich niet meer bedwingen. Hij dempte in een spontane actie het slootje dat landgoedeigenaar Lüps destijds om de cascade heen had laten graven met het doel deze droog te zetten en te begraven. Lüps wilde zo voorkomen dat men via de ondiepe stroombak van de cascade zijn goed zou kunnen betreden.

Het is aardig om te zien, dat het waterpeil bovenstrooms van de cascade nu met enige decimeters is gestegen, waardoor de aanvoerende stroom zich heeft verbreed en het water weer beter beleefbaar is geworden.

Niek Ravensbergen

De cascade stroomt weer, juli 2009.  Foto: Niek Ravensbergen

In Mantgum heeft Vlaskamp 7 tuinen aangelegd, dit is het voormalige burgemeestershuis.
Ook hier is vrij veel bewaard gebleven.  Foto: Aly van der Mark

Gerrit Vlaskamp, de onbekende opvolger van Lucas Roodbaard, heeft 300 belangrijke tuinen en parken aangelegd in 90 dorpen en steden in Friesland en Groningen.

Vrijwel iedere tuinliefhebber heeft wel eens gehoord van Lucas Roodbaard, maar bijna niemand kent zijn opvolger Gerrit Vlaskamp (1834-1906), terwijl hij een veel groter aantal tuinen en parken heeft ontworpen. Drie parken van zijn hand waren bekend, de Wilhelminaparken in Grou en Sneek en het Westerpark (Vossepark) in Leeuwarden.

Er was een vermoeden, dat hij ook tuinen heeft aangelegd bij diverse pastorieën, maar daar waren slechts mondjesmaat bewijzen van.
Uit het archief van boomkwekerij Bosgra -voorheen te Burgum, nu te Buitenpost- is gebleken, dat Vlaskamp in opdracht van zeer veel kerkbesturen, gemeentebesturen, notabelen, alsmede de adel, in Friesland en Groningen tuinen heeft aangelegd. De administratie van de firma Bosgra is vanaf 1860 bewaard gebleven, inclusief de plantlijsten.

Er zijn tuinen verdwenen, maar er is ook veel bewaard gebleven. In Groningen heeft Vlaskamp 27 tuinen aangelegd, voornamelijk in opdracht van rijke boeren, die bijna allemaal nog voor een deel of helemaal in tact zijn.

Aly van der Mark, die bezig is met een boek over de hoveniersfamilie van haar man (Vlaskamp/Westra), onderzoekt op het ogenblik waar de tuinen zijn aangelegd en wat er bewaard is gebleven.

Aly van der Mark

Plantenlijst voor Jansenius de Vries te Warffum door Vlaskamp, 1880

Op de Hofstede Elstwoud, Egbert van Drielst (1800)  Bron: Noord-Hollands Archief

Bekend, zeker tuinhistorisch, is de prentenserie met gezichten op het park en het huis Elswout vervaardigd door Egbert van Drielst (1745-1818). Op grond van zijn oeuvrecatalogus blijkt hij ook zeker vier aquarellen te hebben gemaakt. Hiervan dienden twee als basis voor de prentenserie.

Het aantal van zeker vier dient nu bijgesteld te worden tot zeker vijf. In de nieuwsbrief van Noord-Hollands Archief van januari 2009 staat namelijk een bedrage over de aankoop van een tot dan toe onbekende Elswout-aquarel. Meer details over Elswout in die periode en de aquarel staan in de nieuwsbrief (p. 22-23).

Het artikel eindigt met het volgende: ‘Vader en zoon Boreel hebben vanaf 1781 het bestaande park omgevormd in de nieuwe Engelse landschapsstijl. Des te opvallender is het dan ook dat de Elswout aquarellen, dus ook de door het Noord-Hollands Archief verworven aquarel, en de prentenserie in niets doen vermoeden dat het een toen nog maar recent aangelegd park was. Er is nauwelijks één jonge boom te zien op de afbeeldingen, alles is volgroeid. Mogelijkerwijs heeft Van Drielst het landschap weergegeven zoals ontwerper en opdrachtgever het eindresultaat in gedachten hebben gehad. Dit laatste doet vermoeden dat er min of meer sprake is geweest van een opdracht en er dus contact is geweest tussen Van Drielst enerzijds en Boreel anderzijds. Nader onderzoek naar dit aspect in het Elswoutarchief moet nog worden verricht.’  JH

De prentenserie van Elswout door Van Drielst is te vinden in de beeldbank van NHA; zoek met  elswout drielst.

Behangsel met de voormalige buitenplaats Vijverhof (Nieuwersluis)
Foto: Ingrid de Coo (Gemeente Maarssen)

Het bovenstaande behangsel komt uit het bezit van een Maarssens echtpaar dat onlangs verhuisde, maar vond dat het bijzondere kunsthistorische object eigenlijk in de Vechtstreek behoorde te blijven. Het behangsel werd voor langere tijd in bruikleen gegeven aan Museum Maarssen. Maar het nieuwe exemplaar is zó groot, 2.40 bij 2.60 meter, dat dit het gebouw niet binnen kon. De oplossing was de werkkamer van de burgemeester, op gemeentehuis Goudestein.

De schildering stelt de voormalige buitenplaats Vijverhof voor, aan de Vecht tussen Breukelen en Nieuwersluis. Vijverhof werd in 1670 gebouwd in opdracht van Agnes (of Agneta) Block. Agnes Block staat o.a. bekend als kweekster van zeldzame gewassen: het is haar gelukt om als eerste een vruchtdragende ananas op Nederlandse bodem te kweken.

Adellijke families hadden in hun kastelen vaak kostbare gobelins aan de wanden, zoals bijvoorbeeld nog in Slot Zuylen is te zien. Eind 17e eeuw worden als imitatie hiervan geschilderde behangsels gemaakt, compleet met landschappen, later met blokken bedrukt. Uiteindelijk uitmondend in ons huidige behang.
Omstreeks midden 18e eeuw kwamen onder rijke en voorname burgers kamerbrede behangsels in de mode, die op bestelling met de hand werden beschilderd. Vooral in Engeland en Frankrijk was al een hele industrie van behangselfabricage ontstaan, waaronder van goudleer. Ook in Nederland legden diverse kunstenaars zich toe op het beschilderen van behang. De schilders werkten aan huis, zodat ze rekening konden houden met de lichtinval. Ze idealiseerden de natuur met vredige taferelen en landschappen.

Aldus de Vechtstroom en Vechtkronkels  JH (met dank aan Ingrid de Coo van de Gemeente Maarssen voor het maken en sturen van de foto)

Detail van gezicht op de Vecht bij Loenen met het huis Vijverhof, D. Stoopendaal, D.
Bron: Utrechts Archief