Na de eerdere weblog over Rosa Spier-huis door Leo den Dulk (wet. onderzoeker naar de werken van Mien Ruys), nu een reactie van de Nederlandse Tuinenstichting, verwoord door Piet Bakker. We hebben deze reactie niet geplaatst als reactie op de vorige weblog, omdat deze anders mogelijk aan uw aandacht zou ontsnappen. Om deze reden ook plaatste de webmaster onder de weblog van Leo den Dulk nog een extra verwijzing naar deze laatste reactie van de NTs. Cascade geeft graag gelegenheid aan andere deskundigen om alle standpunten voor het voetlicht te brengen.
Het Rosa Spierhuis in Laren (N.H.) is tot ver buiten onze landsgrenzen bekend als een uniek verzorgingstehuis voor oudere kunstenaars en aan kunst gerelateerde wetenschappers. Het huis wordt thans bedreigd door sloop en nieuwbouw. Als die plannen doorgaan zal de door Mien Ruys ontworpen tuin vernietigd worden. Het nieuwbouwplan heeft tot grote onrust geleid onder de bewoners, verscheidene omwonenden en vele anderen in ons land. In NRC Handelsblad en de Volkskrant verschenen artikelen waarin bewoners hun verontrusting uitten (resp. op 27 maart 2009 en 4 april 2009). In een door tientallen prominente Nederlanders ondertekende open brief van 30 maart 2009 wordt verzocht om het voorliggende nieuwbouwplan te heroverwegen en om in nauw overleg met alle betrokkenen een ander plan te ontwikkelen dat zowel aan de moderne inzichten voldoet als de grondslagen van de filosofie van de grondleggers van het Rosa Spierhuis respecteert. Tot de ondertekenaars van deze open brief behoren zowel enige oud-ministers (Johannes Witteveen, Hedy dxe2x80x99Ancona, Jan Pronk en Hans van Mierlo) als verscheidene gerenommeerde wetenschappers en kunstenaars (o.a. prof. Eylard van Hall, prof. Dick van de Kaa, Renate Dorrestein en Huub Oosterhuis). Op 14 april 2009 stelde het Tweede Kamerlid Willemse-van der Ploeg kritische vragen aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de nieuwbouwplannen van het Rosa Spierhuis.
De Bond Heemschut en de Nederlandse Tuinenstichting hebben op 20 februari 2009 burgemeester en wethouders van Laren verzocht om het huidige gebouw en de tuin als complex aan te wijzen als gemeentelijk monument; brief 20-02-2009. Het door bureau Goldschmidt en Verbruggen ontworpen gebouw in paviljoenvorm is een typisch voorbeeld van Forum-architectuur uit de tweede helft van de jaren zestig. Het werk van Mien Ruys is sterk beïnvloed door het Nieuwe Bouwen (met name de architectengroep xe2x80x988 en Opbouwxe2x80x99) en later door Forum. Ze werkte van 1967 tot 1969 aan haar ontwerp voor de tuin van het Rosa Spierhuis. Het is bekend dat Mien Ruys dit project met grote betrokkenheid heeft gerealiseerd en dat ze trots was op het resultaat. Het originele ontwerp is bewaard gebleven; het dossier bestaat uit niet minder dan 47 afzonderlijke tekeningen. De tuin is in nauwe samenhang met het gebouw ontworpen: de tuin bouwt als het ware voort op de ruimtelijke opzet van het gebouw. Aldus is een unieke verweving van tuin en gebouw ontstaan. Gezien de relatie tussen huis en tuin, de bijzondere kwaliteiten van de tuin en het feit dat de oorspronkelijke aanleg in hoofdlijnen nog intact is verdient het complex van huis en tuin bescherming. In reactie op ons verzoek heeft de gemeente Laren bericht dat voor 2009 een aantal panden beschreven zullen worden om al dan niet aangewezen te worden als gemeentelijk monument en dat ons verzoek meegenomen zal worden in dat onderzoek.
De combinatie van wonen en (door)werken was het ideaal van de beroemde harpiste Rosa Spier. In het naar haar genoemde huis zijn wonen, werken en cultuur op een bewonderenswaardige manier met elkaar verweven. Dit concept is uniek in de wereld. Bij een in 1992 door architectenbureau Feekes en Colijn uitgevoerde renovatie van het gebouw is de tuin met veel zorg ontzien en aangepast. In 2003 is in opdracht van het bestuur van het Rosa Spierhuis door B.O.S. Architecten (Beishuizen, Ongering, Smets) een uitbreidingsplan ontworpen waarbij de stijl van het bestaande gebouw gerespecteerd werd en de tuin geheel intact kon blijven. Over dit bouwplan was overleg met het ministerie gaande. In 2005 ging het roer plotseling om. Het plan van B.O.S. Architecten, dat een uitbreiding van het aantal plaatsen met ruim 30% inhield, werd terzijde geschoven, waardoor een flinke kapitaalvernietiging plaatsvond. De ideële basis van het Rosa Spierhuis werd vervangen door een commerciële benadering: het bestuur legde zijn hoofd in de strop van een grote projectontwikkelaar. Na de beoogde nieuwbouw zullen de gebouwen eigendom worden van deze projectontwikkelaar. In februari 2009 werd een schetsontwerp voor de nieuwbouw van bureau Mecanoo gepresenteerd. Dit plan omvat drie flatgebouwen, waardoor het aantal plaatsen met 60% kan worden uitgebreid. Bij uitvoering van dit plan zal de tuinaanleg van Mien Ruys geheel verloren gaan. In het programma van eisen stond namelijk niet als eis vermeld dat de tuin behouden moest blijven. Opvallend punt is dat de culturele functie in een apart gebouw wordt ondergebracht. De voor het Rosa Spierhuis zo karakteristieke verweving van wonen, werken en cultuur zal hierdoor teniet worden gedaan en daarmee de unieke filosofie van de grondleggers.
Uit een in 2005 uitgevoerd landelijk onderzoek bleek dat de huisvesting in ruim tweederde van de verzorgingstehuizen niet aan de bouwkundige eisen voldoet. Het Rosa Spierhuis is dus bepaald niet het enige verzorgingstehuis in ons land dat niet aan deze eisen voldoet. In een rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg over een inspectiebezoek aan het Rosa Spierhuis in januari 2007 wordt het feit dat de accommodatie niet meer in overeenstemming is met de huidige bouwkundige eisen slechts terloops vermeld. De kritiek in dit rapport heeft voornamelijk betrekking op ernstige tekortkomingen in de individuele zorgplannen en protocollen alsmede het ontbreken van een meerjarenbeleidplan en een systeem om het verantwoorde zorgniveau te bewaken.
Voor de Nederlandse Tuinenstichting en de Bond Heemschut is het vanzelfsprekend dat het gebouw moet voldoen aan de thans geldende bouwkundige eisen. Beide organisaties streven er naar om een plan te laten ontwikkelen dat de filosofie van de grondleggers van het Rosa Spierhuis respecteert met inbegrip van het behoud van de waardevolle tuinaanleg van Mien Ruys.
Over de door anderen geschreven weblogs en krantenartikelen willen wij het volgende opmerken.
Zowel Leo den Dulk als Hans Veldhoen melden dat het moeilijk zal zijn om het Rosa Spierhuis als monument aan te wijzen omdat het complex jonger is dan vijftig jaar. Inderdaad is het huis in 1969 geopend. De minimale leeftijd van vijftig jaar geldt echter uitsluitend voor rijksmonumenten. Het gaat hier om een aanvraag tot aanwijzing als gemeentelijk monument. Voor gemeentelijke en provinciale monumenten geldt de minimumleeftijd van vijftig jaar niet tenzij die expliciet in de betreffende monumentenverordening wordt vermeld. De betreffende verordening moet daartoe altijd geraadpleegd worden. Welnu, de monumentenverordening van de gemeente Laren (N.H.) vermeldt geen minimale ouderdom zodat objecten die jonger zijn dan vijftig jaar in beginsel als gemeentelijk monument kunnen worden aangewezen.
Wij vragen ons af of niet te snel tot sloop en nieuwbouw is besloten in plaats van zorgvuldig na te gaan of het huidige gebouw aangepast kan worden. Dat dit mogelijk moet zijn blijkt wel uit de ontwerpen van Feekes en Colijn uit 1992 en B.O.S. Architecten uit 2003 die beiden goed bij het bestaande gebouw aansluiten en de tuin intact laten.
Leo den Dulk stelt dat een discussie waarin zowel de waarde van de architectuur als die van de tuinaanleg en de wisselwerking daartussen in een naar verhouding jong ensemble nog niet eerder is gevoerd. De vraag is of die discussie veel zal afwijken van die over een ensemble dat ouder is dan vijftig jaar. In de praktijk zal het gaan om de trits inventarisatie xe2x80x93 waardestelling xe2x80x93 selectie xe2x80x93 aanwijzing. Inderdaad heeft vergelijking met soortgelijke objecten van na 1940 tot dusverre nog maar weinig plaatsgevonden. Illustratief is dat de lijst van xe2x80x98100 ter bescherming voorgedragen topmonumenten uit de Wederopbouw 1940 xe2x80x93 1958xe2x80x99 nauwelijks groene monumenten bevat. De Nederlandse Tuinenstichting heeft aan minister Plasterk dan ook een aanvullende lijst gestuurd van monumentwaardige groene monumenten uit deze periode. Deze lijst van 29 objecten is te vinden op www.tuinenstichting.nl onder xe2x80x98Actueelxe2x80x99 / xe2x80x99Nieuwsxe2x80x99.
Hans Veldhoen (Bureau Mien Ruys) geeft als uitspraak van Mien Ruys weer: xe2x80x98Wat zijn functie verliest, houdt op te bestaan.xe2x80x99 Leo den Dulk (Tuinhistorisch genootschap Cascade) stelt dat de waarde van het ensemble van gebouw en tuin los gezien moet worden van de huidige functie.
De Bond Heemschut en de Nederlandse Tuinenstichting onderkennen de monumentwaardigheid van het ensemble. Daarom is de monumentenstatus aangevraagd voor het complex van gebouw en tuin waarin architectuur en tuinarchitectuur een onlosmakelijk geheel vormen. Anderzijds denken wij dat in bepaalde gevallen een ensemble na functieverandering wel degelijk zijn waarde kan behouden en in stand gehouden kan worden. Denk maar aan de vele buitenplaatsen die niet meer particulier bewoond worden.
Geplaatst door Piet Bakker namens de Nederlandse Tuinenstichting
