Detail van Fraeylemaborg (ca. 1781), achterste deel van het park.
Bron: Oude Hollandse Tuinen van Anna G. Bienfait (1943)

Fraeylemaborg wordt door Heimeric Tromp, in publicaties over vrijmetselarij en tuinkunst, genoemd als voorbeeld waarbij maçonnieke elementen in de plattegrond van tuin en park zijn te vinden. Sinds 1781 was Fraeylemaborg in eigendom van de vrijmetselaar J.H. de Sandra Veldtman (1756-1816).

Heimerick zegt: In een plattegrond van de Fraeylemaborg, die uit deze tijd dateert, zien wij in een van de bosquetten passer en winkelhaak, mogelijk met schietlood afgebeeld; daarnaast wordt de aanleg door een samenstel van verschillende driehoeken gedragen. De rechthoek in het andere bosquet kan verwijzen naar vorm van de loge; het langwerpig vierkant met een punt als symbool van de loge. Ook de grote lanen kunnen als passerlanen worden opgevat.

De bosquetten bevinden zich in het achterste deel van het park/bos. Het is een kaart uit Oude Hollandse Tuinen van Anna G. Bienfait waarin het bovenstaande herkend is.

Toen ik op zoek was naar wat inhoud voor de voorgaande weblogs over Fraeylemaborg (24 maart en 26 maart), kwam ik de vermelding van de relatie vrijmetselarij en Fraeylemaborg ook veel tegen. En ook de weergave van maçonnieke elementen in een plattegrond. In het deel van het park waar Heimerick over passerpunten spreekt, herkent Cees de Vriesch ook nog de Winkelhaak, het Alziend Oog en de Vlammende Ster (zie wikipedia.nl).

Nog even voor de duidelijkheid, de bosquetten waarover Heimerick spreekt liggen in het achterste deel van de onderstaande vogelvlucht (reconstructie door Anco Wigboldus, uit 1938) en zijn in deze vogelvlucht niet herkenbaar (of niet herkend) als maçonnieke elementen.  JH

Vogelvlucht Fraeylemaborg door Anco Wigboldus, maçonnieke elementen door Cees de Vriesch
Bron: wikipedia.nl

Cementrustieke zaal (Lebbeke, BE)  Foto: André Hoek

Tijdens de laatste RTC, na de lezing over Cementrustiek door Wim, vertelde André Hoek over een bezoek aan een cementrustieke trouwzaal in Lebbeke (BE); een industrieel had het laten bouwen tegen het landhuis aan ter gelegenheid van het huwelijk van zijn dochter. André stuurde nu een 2-tal foto’s.

Ook vermeldde hij een catalogus,  Ciments & bétons S.A. Ancienne firme Blaton-Aubert uit Bruxelles [1889]. De digitale versie staat reeds op internet, bij Museum voor de Oudere Technieken.
Het omvat een veelheid aan betonelementen, (borst)beelden, maar ook kiosques, een arbre rustique, croix rustique en een enrochement getoond op de tentoonstelling te Amsterdam in 1877 (De tentoonstelling van internationalen tuinbouw in 1877 te Amsterdam?).

Cementrustieke zaal (Lebbeke, BE)  Foto: André Hoek

Inlezen in het fenomeen mozaïekbedden lukt heel goed via Nederlandse Tuinarchitectuur tussen 1850 en 1940 van Bonica Zijlstra. Als je het rapport niet in kast hebt, dan is een digitale versie op een webpage van WUR te vinden ; klik hier en zie onderaan de page.

Hoofdstuk I.2 ‘Bloemen in tuin en park’ geeft een algemeen beeld en paragraaf I.2.4 ‘Bloem- en mozaiekbedden’ is specifieker. Een aantal voorbeeldboeken – met wisselende samenstelling van onderdelen als planten, ontwerpen, beplantingslijsten en afbeeldingen – wordt genoemd.

Het werk Les corbeilles parterres ou traité de mosaïculture van Nestor Seghers heeft Richard nu te leen. De Nederlands-talige versie De korfvormige bloemperken (corbeilles – parterres) is in Wageningen in te zien.

Enne, Duitse Teppichgärtnerei boeken zijn thuis door te bladeren:
Der Teppich-Gärtner, Handbuch fuer Gärtner und Gartenbesitzer, W.A.C.Niemann (1870)
Muster-Album Modernen Teppichgärtnerei, E.Levy (1900)
Die moderne Teppichgärtnerei, W.Hampel (1891) ; versie 1907.

Tot slot zoek ik eigenlijk nog wat meer Franse en Engelse (zo die al bestaan) titels. Mosaïculture, corbeilles parterres en carpet bedding niet als onderdeel van een boek, maar als op zichzelf staande (als bovengenoemde) boeken.
Jan Holwerda

Cover en spread uit Album für Teppichgärtnerei und Gruppenbepflanzung, Karl Götze.